Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

MUZEUM NARODOWE WE WROCŁAWIU I JEGO ZBIORY

TADEUSZ FERCOWICZ
(Wrocław)
O DAWNYCH CECHACH WROCŁAWSKICH
I ICH OBYCZAJACH

Cechy rzemieślnicze, mające swe korzenie
w odległym antyku, zaistniały na nowo w średnio-
wieczu. Znane w miastach włoskich już w X w.,
intensywnie rozwijały się w całej Europie od
XII w., a schyłek ich znaczenia na zachodzie
Europy nastąpił pod koniec XV w.1 Na Śląsku,
podobnie jak w Niemczech, ich znaczenie utrzy-
mywało się dłużej, przynajmniej do początku
XIX w., kiedy to w ramach państwa pruskiego
zniesiono w latach 1808-1811 większość ogra-
niczeń cechowych, w tym „przymus cechowy”2.
Same cechy ze swą obrzędowością przetrwały
do naszych czasów jako organizacje branżowe,
środowiskowe, mające zresztą kontynuację już
w polskim Wrocławiu.
Wrocławskie rzemiosło, posiadające długie, się-
gające wczesnego średniowiecza, tradycje3, zaczę-
ło funkcjonować w XIII w. w ramach formalnych
organizacji zawodowych - cechów. Ich zasadni-
czym celem było grupowanie rzemieślników, wy-
twórców bądź usługodawców, dla zapewnienia im
prawnego monopolu pozwalającego na reglamen-
tację statutowo określonej działalności. Zakres
uprawnień danej korporacji określały przywileje
nadane przez panującego w mieście i odnawiane
przez kolejnych władców, mające swój szczegó-
łowy wyraz w postaci tzw. statutów wydawanych
przez radę miejską Wrocławia4. Pierwsze formalne
nadanie prawa tworzenia cechów, tzw. inonghe, na-
stąpiło 28 września 1273 r., kiedy to panujący ksią-
żę wrocławski Henryk IV Prawy zezwolił obywa-
telom miasta na ich tworzenie i określił wysokość
opłaty za sprzedaż tego prawa5. Tradycja używania
nazwy Innung na określenie cechu była charak-
terystyczna na Śląsku jeszcze w XX w, podczas

gdy w innych regionach ówczesnych Niemiec
powszechniej stosowano określenia Zunft bądź
Mittel.
Do końca XIII w. we Wrocławiu uformowało się
29 cechów, w tym tak podstawowe jak: rzeźnicy,
piekarze, karczmarze, słodownicy, sukiennicy, ku-
śnierze, szewcy, garbarze, złotnicy, kowale, krawcy,
nożownicy, tkacze płóciennicy6.
Dokument z 27 września 1389 r. wymienia 35
rzemiosł (30 cechów)7, a pełny spis nazw zatrud-
nień rzemieślniczych we Wrocławiu na podstawie
spisu podatkowego z 1403 r. podaje ich nieco po-
nad 130, co odpowiada 92 zawodom8. W 2. poło-
wie XV w. istniały 42 cechy, w XVII w. - 58, a w
1785 r. i na początku XIX w. we Wrocławiu działa-
ło 77 cechów, wśród nich 31 zrzeszających przed-
stawicieli dwóch i większej liczby zawodów9, a tuż
przed wybuchem II wojny światowej funkcjono-
wały 52 cechy10.
Najstarsze przepisy cechowe, znane z kilkunastu
niepełnych statutów cechów wrocławskich, pocho-
dzą z XIV w. i dotyczą głównie obowiązku przymusu
cechowego (Zwangsrecht)n.
Struktury cechowe, obyczajowość związana
z funkcjonowaniem cechu jako urzędu i jako brac-
twa rzemieślniczego są w dużej mierze paneuro-
pejskie, charakterystyczne zarówno dla cechów
śląskich, niemieckich, polskich, jak i w innych czę-
ściach Europy. Występują jednak typowe różnice
regionalne, np. posługiwanie się w kręgu wpływów
kultury niemieckiej wielkimi konwiami czelad-
niczymi (Schleifkanne) czy używanie buzdyganów
jako oznak starszeństwa w niektórych cechach kra-
kowskich, nieznane wśród cechów śląskich i nie-
mieckich12.