Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

54

ks. Mirosław Nowak


17. Baltazar Fontana, figura św. Jacka na tle okna w kaplicy te-
goż świętego przy kościele Dominikanów w Krakowie, 1701.
Fot. W. Górski.

w dół glif stopniowałby łagodnie natężenie światła
w tle figury, co miałoby też pewien walor arty-
styczny. Przy takim rozwiązaniu zewnętrzny zarys
i obramienie okna nie musiałyby być zmieniane
w XIX w., a stan dzisiejszy mógłby być stanem pier-
wotnym.
Warto tu może przypomnieć, że umieszczenie
głowy posągu na tle okna zastosował Baltazar Fontana
w krakowskiej kaplicy św. Jacka (il. 17)83. Siostrzana,
a ściślej mówiąc braterska, realizacja wrocławska
byłaby tym samym jeszcze jednym nawiązaniem
do wzoru spod Wawelu. Rozwiązanie z głową na tle
okna stosował Baltazar Fontana także przy innych
okazjach, np. w nagrobku Jana Jiriego Hoffmanna
(po 1707) w Konicach na Morawach84. W postberni-
niowskim Rzymie korzystano z tego rodzaju rozwią-
zania wielokrotnie, o czym będzie jeszcze mowa.
Biorąc pod uwagę zastosowane przez projektanta
korektury wielkości poszczególnych elementów
wystroju, których konsekwencją są ściśle zamie-
rzone złudzenia optyczne, należy stwierdzić, że były
one wprowadzone całkowicie świadomie w celu
spotęgowania wrażeń widza i zasugerowania mu,
że wnętrze jest podłużne, a tumba stoi pośrodku
„kaplicy-relikwiarza” niedawno beatyfikowanego
patrona Wrocławia.

Wszystkie te spostrzeżenia pozwalają stwierdzić,
że kaplica bł. Czesława została zaprojektowana przez
wybitego architekta, który rozumiał znaczenie zasto-
sowanych korektur wymiarów i efektów świetlnych.
Część genetyczna
Tradycja polskich kaplic grobowych
Przejrzenie materiału zabytkowego na terenie
najbliższym naszej kaplicy - to jest we Wrocławiu
i w ogóle na Śląsku - unaocznia w sposób niebu-
dzący wątpliwości, że kaplica bł. Czesława jest na
tym obszarze zjawiskiem całkowicie odosobnionym
i unikatowym. Żadna bowiem spośród śląskich
kaplic kopułowych, np. najwybitniejsza w Prusicach
(kaplica grobowa Melchiora Hatzfeldta z 1664)85,
nie przypomina w niczym kaplicy bł. Czesława.
Podobnie najważniejsza konfesja ziemi śląskiej -
relikwiarz-tumba św. Jadwigi w Trzebnicy86 operuje
zgoła innymi formami i inną koncepcją całości,
jest bowiem - jak wiadomo - wielkim nagrobkiem
tumbowym, nakrytym potężnym baldachimem,
umieszczonym luźno w przestrzeni kaplicy. Nie
mówiąc już o obu kaplicach Piastów - w Legnicy87
i w Krzeszowie88, o diametralnie różnych koncep-
cjach zarówno przestrzeni, jak i wystroju.
Kaplica nasza nie jest jednak tak bardzo wyizo-
lowana i osamotniona artystycznie, jak by się na
pierwszy rzut oka zdawało. Wykazuje bowiem
stosunkowo wiele pokrewieństw z kaplicami na
terenie Polski, a ściślej mówiąc w Małopolsce,
a zwłaszcza w Krakowie. Zacznijmy ich przegląd od
spraw architektury.
Kaplica bł. Czesława, przy swoim bardzo popu-
larnym kwadratowym planie, ma zgoła niezwykłe,
bo dwukondygnacyjne, opracowanie elewacji (il. 1).
Dolna kondygnacja, jak to zaznaczyliśmy wcześniej,
odpowiada zasadniczej strefie przyziemia, nato-
miast górna - strefie okien, czyli czemuś w rodzaju
strefy tamburu, w naszym wypadku na planie nie
ośmioboku, lecz kwadratu. Natomiast w elewacjach
zewnętrznych autor zaprojektował ścięcie naroży
owej części quasi-tamburowej, by ją wyodrębnić
i uczynić bardziej podobną do tradycyjnej formy
ośmiobocznej. Jednocześnie opatrzył owe naroża
oryginalnym elementem, jakim są ujęte po bokach
lizenami pilastry, które w swej górnej części przy-
pominają formę wolutowych spływów, aczkolwiek
brak jest wolut na ich zakończeniu.
Małopolskie kaplice kopułowe wieku XVII
w kilku przypadkach mają strukturę wnętrza