Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

64

ks. Mirosław Nowak

Figura nad tumbą
Zasadnicząą różnicą między konfesją św. Jacka
w Krakowie a tą bł. Czesława jest sposób umiesz-
czenia głównej figury, w Krakowie — na tumbie
podtrzymywanej przez anioły, we Wrocławiu zaś
- w zwieńczeniu ołtarza, nad tumbą i nad mensą
ołtarza. Jest rzeczą oczywistą, że wszystkie te
elementy stanowią jedność kompozycyjną oraz
że „zgrywają się” ze sobą w jednolity organizm
w oczach wchodzącego do kaplicy widza. Umiesz-
czenie figury bł. Czesława w glorii ołtarza, a nawet
spowodowanie, że ta właśnie figura otoczona świa-
tłem rzeczywistym (powracamy do zaproponowanej
hipotezy) jest właściwą glorią ołtarza, nie znajduje
oczywiście żadnego podobnego rozwiązania na
Śląsku czy w innych krajach habsburskich pierw-
szych lat XVIII w., ani nawet w Krakowie. Da się
natomiast wyprowadzić bezpośrednio z praktyki
rzymskiej, i to w prostej linii z pomysłów samego
Berniniego. Najbardziej znanym spośród nich jest
zwieńczenie ołtarza głównego w kościele S. Andrea al
Quirinale (il. 27), gdzie tytularny święty został przez

Berniniego przedstawiony jako figura unoszona ku
niebu w glorii ołtarza (wykonawca - Antonio Raggi,
1662-1665), między półokrągłymi odcinkami prze-
rwanego gzymsu, podobnie jak ma to miejsce we
Wrocławiu145. Z taką właśnie koncepcją zmagała
się wyobraźnia Berniniego już znacznie wcześniej,
wówczas gdy projektował słynną Cathedrae Petri
do bazyliki watykańskiej. Jeden z jego wstępnych
rysunków, przechowywany dziś w Royal Collec-
tion w Windsorze, pokazuje postać anioła otoczo-
nego świetlną glorią, unoszącego nad tronem św.
Piotra klucze i tiarę (il. 28)146. Najdoskonalszym,
ostatecznym rozwiązaniem tego rodzaju, jakie pod
koniec życia wykreowała wyobraźnia Gian Lorenza,
jest ołtarz w południowym ramieniu transeptu
kościoła II Gesu w Rzymie (1672; il. 22)147. W glorii
tego ołtarza unosi się ku niebu św. Franciszek
Ksawery, otoczony promienistą aureolą, wyniesiony
ponad obraz przedstawiający jego śmierć (Carlo
Maratta, 1676), ponad tumbę z relikwiami i ponad
mensę ołtarza, dokładnie tak jak we wrocławskiej
kaplicy. Na dodatek święty jezuicki został umiesz-


27. Gian Lorenzo Bemini, ołtarz główny kościoła S. Andrea al Qui-
rinale w Rzymie, 1658-1670. Reprod. wg R. Wittkower, Art and
architecture in Italy, 1660-1750, Hermandsworth 1958, s. 61, il. 61b.


28. Gian Lorenzo Bernini, Cathedrae Petri, pierwszy projekt.
Windsor, Royal Collection. Reprod. wg H. Brauer, R. Wittkower,
Die Zeichnungen des Gianlorenzo Bemini, Berlin 1931, s. 105, il. 166.