Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

80

ks. Mirosław Nowak

nego należała do architekta, który zgodnie ze wskaza-
niami twórcy programu i fundatora, w tym wypadku
na pewno obu w habitach dominikańskich, przystę-
pował do projektowania. I taki architekt-projektant
jest drugim, w naszym wypadku niezwykle ważnym,
bo odpowiedzialnym za stronę artystyczną, autorem.
Ow drugi autor miał jeszcze za sobą dalszych: artystów
i rzemieślników, rzeźbiarzy i kamieniarzy, malarzy
i sztukatorów, murarzy i cieśli, którzy oblekali w kształt
materialny wizję stworzoną przez architekta-projek-
tanta, a przekazaną w rysunkach. Nad owym prze-
noszeniem rysunków w trzeci wymiar, nad realizacją,
czuwał jeszcze kolejny autor - kierownik budowy.
Szczęśliwie znamy większość nazwisk głównych
wykonawców - w zakresie rzeźby (Georg Leonhard
Weber), malarstwa (Johann Franz de Backer, Johann
Jacob Eybelwieser) oraz kierowników robót (Bene-
dikt Miller, Urban Rauscher). Trzeba tu jeszcze
raz zdecydowanie przeciwstawić się starej opinii
L. Burgemeistra i G. Grundmanna200, że majster
budowlany i kierownik budowy, ów Miller, na
dodatek wcale nie wsławiony jakimiś innymi wybit-
nymi osiągnięciami, był autorem projektów. W jego
autorstwo nie wierzył już Konstanty Kalinowski201.
Autorem nie może być także ojciec C. Schmall,
opiekun budowy z ramienia zakonu.
Przypomnijmy sobie, jakie elementy kaplicy
świadczą o projektancie wybitnym, awangardowym,
i o rzymskim zabarwieniu jego sztuki. A więc przede
wszystkim owe subtelne korektury wymiarów,
zmniejszanie wysokości figur, cała starannie „reży-
serowana” sugestia znacznej długości kaplicy, zwięk-
szenie optyczne jej głębokości, złudzenie umiesz-
czenia konfesji na środku pod kopułą, precyzyjna
„matematyka” światła z podświetleniem głowy
i postaci błogosławionego przez światło rzeczywiste,
niezwykle przemyślana i wysmakowana obudowa
marmurowa ścian, głównej aediculi nastawy itp.
Mówiliśmy wyżej, że tego rodzaju subtelne i prze-
myślane efekty, wprzęgnięcie światła jako istot-
nego składnika konstrukcji dzieła - są znamionami
najwyższego wtajemniczenia w arkana architektury,
zwłaszcza w rzymskim kręgu uczniów Berniniego.
Tego poziomu po majstrze budowlanym Millerze
spodziewać się nie możemy. Więcej - trudno
wskazać w ówczesnym środowisku wrocławskim
kogoś, kto mógłby takie rzeczy projektować. Kaplica
bł. Czesława pozostaje osamotniona artystycznie
i stylistycznie, jest po prostu zupełnie inna niż
obydwie słynne kaplice przy katedrze wrocławskiej

- św. Elżbiety i Elektorska, a także odmienna od
wszystkiego, co w 1. ćwierci XVIII w. powstaje na
Śląsku. Projekty, i to bardzo dokładne, zawierające
naszym zdaniem rozrysowanie zarówno detali, jak
i figur, musiały zostać sprowadzone spoza Śląska.
Narzuca się tu oczywiście sugestia o imporcie
projektów z Rzymu, zwłaszcza z kręgu Carla
Fontany, który właśnie w pierwszych latach wieku
XVIII był - jako główny architekt papieski całego
Rzymu - u szczytu kariery. Nie chcemy tu kusić się
o typowanie konkretnych atrybucji, co właściwie
byłoby możliwe, ale wymagałoby bardzo szcze-
gółowych badań na terenie samego Rzymu. Warto
tylko podnieść to, co zostało już wyżej odnotowane
- że kilka ważnych elementów naszej kaplicy ma
precedensy w twórczości wielkiego Carla. Przede
wszystkim sama główna aedicula nastawy ołta-
rzowej na ścianie szczytowej jest prawie powtórze-
niem skrajnych kolumn słynnego ołtarza w S. Maria
in Traspontina (1674; ił. 49). Dalej - portal kościoła
S. Margherita in Trastevere (1678-1680) jest szcze-
gólnie bliski owym obłym, półokrągłym formom,
na których siedzą pary aniołków po bokach aediculi
(ił. 51). Nisze z posągami św. Dominika i św. Jacka
mają owo awangardowe „rozłamanie” na zewnątrz,
tak jak fasada S. Maria ad Nives (ok. 1700). Dalej,


51. Carlo Fontana, fasada kościoła S. Margherita in Trastevere
w Rzymie, fragment, 1678-1680. Fot. M. Nowak.