Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

O dawnych cechach wrocławskich i ich obyczajach

263

skiem, przebity strzałą, zwieńczony koroną (il. 32).
But symbolizuje wyrób, korona wywodzona jest od
szewców we Flandrii, którym przywilej posługiwa-
nia się tym symbolem nadał Karol V (cesarz 1519-
1556) w dowód uznania za udzieloną mu niegdyś
gościnę, od nich zaś element ten przeniknął dalej115.
But przebity strzałą wywodzi się od królewieckiego
szewca Hansa von Sagana, który w bitwie stoczo-
nej przez zakon krzyżacki w 1370 r. został ranny
w nogę116. Z czasem stare godło zastąpione zostało
nowym - butem z długą cholewą (Stię/e/)117. Zbudo-
wane według opisanych zasad godła na wybranych
tarczach trumiennych przedstawiają: u rybaków
(1571) - trzy ryby ułożone w trójłucze, u introli-
gatorów (1597) - prasę śrubową ze ściśniętą księgą,
u kołodziejów (1600) - koło szprychowe, u desty-
latorów i gorzelników (1610) — alembik oraz kadź
(chłodnik) i konew (il. 34), u cieśli i młynarzy (1612
i 1720) — zespół narzędzi ciesielskich, jak: siekiery,
topory, klamry ciesielskie, kilofy, cyrkle, kątownice,
wiadro, oraz koła młyńskie, paprzyce, u białoskór-
ników (1658) - kłodę garbarską w postaci antycznej
kolumny na tle inicjału W, dwuuchwytowe noże,
noże pergaminnicze z półkolistymi ostrzami, okrą-
gły gładzik do skóry, u bednarzy (1587 i 1786) - cyr-
kiel, pobijaki, nóż, beczkę, konew, u piekarzy (1583,
1666) - gmerk mieszczański pod koroną, precel pod
koroną oraz literę W, u kołodziejów i stelmachów
(1694) - karetę czterokołową i dwa skrzyżowane
topory, u rzeźników ze Starych Jatek (1710) - byka
z profilu oraz herb miejski Wrocławia, u kuśnierzy
(1662) — gołębia trzymającego gałązkę w dziobie
i błam gronostajowy118. Popularnym elementem he-
raldycznym był inicjał W, element herbu Wrocławia,
użyty na zasadzie pars pro toto. Charakterystycznym
PRZYPISY
1 F. Braudel, Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVlll
wiek, t. 2: Gry wymiany, Warszawa 1992, s. 284 i nn.
2 T. Kulak, Wrocław, Wrocław 1997, s. 178-179.
3 Rzemieślniczą strefę wczesnomiejskiego Wrocławia można
datować od XI w. - zob. J. Piekalski, Od Kolonii do Krakowa,
Wrocław 1999, s.l 19 i nn.
4 W. Długoborski, J. Gierowski, K. Maleczyński, Dzieje Wrocła-
wia do roku 1807, Warszawa 1958, s. 101.
5 Breslauer Urkundenbuch, hrsg. von G. Korn, Breslau 1870, nr 42,
art. 6; opłata nie mogła przekraczać 3 wiardunków, przy czym
tylko 1 wiardunek (12 gr sr.) przeznaczony był na potrzeby ce-
chu, a pozostałe 2 na budowę dróg i mostów wewnątrz i na ze-
wnątrz murów miejskich oraz na inne cele.
6 Ich liczba oparta jest na najstarszym wykazie organizacji
cechowych, tzw. statutach wrocławskiego rzemiosła, dato-

elementem godła czerwonoskórników (pieczęć
z XIV w., tarcze z 1644 r.) był Baranek Boży (il. 4)119.
W polu kartusza herbowego karczmarzy, na tarczach
z 1738 r., występują charakterystyczne dla tego za-
wodu birkegle (Bierkegel'), symbolizujące wywieszkę
umieszczaną na zewnątrz karczmy, obwieszczającą
dzień wyszynku (il. 34) 12°.
Trzeba dodać, że godła zawodowe nie mogą być
traktowane jak herby szlacheckie, które zostały nada-
ne przez panujących i są stałe we wszystkich swych
elementach. Jak widać na przykładzie opisanych
zmian w godle cechu szewców wrocławskich, a co
jest także typowe dla innych cechów, cechy nie przy-
wiązywały aż takiej wagi do stałości swych godeł, jak
twierdzi K. Masner, i wyżej ceniły sobie swobodę
w ich wyborze nad ustalone normy heraldyczne121.
O nadania herbów rzemieślniczych przez panują-
cych cechy wrocławskie starały się wyjątkowo. Zna-
ne są tego typu nadania dla cechu karczmarzy z 20
sierpnia 1703 r. ustanowione przez cesarza rzymsko-
-niemieckiego Leopolda I122, czy cechu łaziebników,
którym godło nadał w 1522 r. król Czech i Węgier
Ludwik II123. Decydującym jednak czynnikiem
były idee reformacji przynoszące nobilitację pracy
(w tym ją wykonujących), traktowanej jako powoła-
nie, wręcz zadanie Boże124. Duma z wykonywanego
zawodu znalazła wyraz w postaci publicznego ma-
nifestowania znaku - godła danej profesji, m.in. na
tarczach trumiennych, podczas uroczystych pogrze-
bów, na epitafiach, chorągwiach, szyldach warszta-
towych, wilkomach, ladach i innych przedmiotach.
Na zakończenie wypada autorowi zaprosić czytel-
ników do odwiedzenia wystaw stałych w Muzeum
Narodowym we Wrocławiu, gdzie można obejrzeć
wiele z opisanych zabytków.

wanym na mniej więcej 1300 r. - zob. Codex Diplomaticus Si-
lesiae [dalej: CDS], Bd. 8: Schlesische Urkunden zur Geschichte
des Gewerberechts insbesondere des Innungswesen aus der Zeit vor
1400, hrsg. von G. Korn, Breslau 1867, LXXIV; dokument
dokładnie omawia M. Goliński, Podstawy gospodarcze miesz-
czaństwa wrocławskiego w XIII wieku, Wrocław 1991, s. 62-
-106.
7 CDS, Bd. 8: Schlesische Urkunden..., LIX; pięć rzemiosł tworzy-
ło cechy podwójne.
8 B. Mendl, Breslau zu Beginn des 15. Jahrhunderts. Eine statistische
Studie nach dem Steuerbuche von 1403, „Zeitschrift des Vereins
fur Geschichte Schlesiens” LXIII , 1929, s.l64-167; na pod-
stawie opracowania B. Mendla autorzy Dziejów Wrocławia...
naliczyli 106 nazw zawodów, eliminując zapewne niektóre
niezrozumiałe ich nazwy - por. W. Długoborski, J. Gierowski,
K. Maleczyński, op. cit., s. 92.