DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Nieznany relief z przedstawieniem Mszy św. Grzegorza z katedry łacińskiej we lwowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0180
178
Wojciech Walanus
i rozszerzona u dołu podstawa, umożliwiająca ustawienie reliefu wewnątrz korpusu
szafowej nastawy. Za tym, że stanowił on właśnie centrum niewielkiego tryptyku
bądź poliptyku, przemawia stosunkowo duża głębokość reliefu, w niektórych partiach
przechodzącego w rzeźbę pełną (np. odchylone w tył postacie duchownych). Trudno
wyobrazić sobie skrzydła, mogące pomieścić tak plastyczną grupę.
Występowanie Mszy św. Grzegorza w programach ikonograficznych nastaw ołta-
rzowych w naturalny sposób tłumaczy się eucharystyczną wymową tego przedsta-
wienia. Większość zachowanych przykładów stanowią przy tym obrazy tablicowe,
pochodzące przeważnie z kwater skrzydłowych21. Inaczej jest w przypadku mniej
licznych realizacji snycerskich: częściej zajmują one wnętrza korpusów, choć poja-
wiają się także na skrzydłach i w predellach retabulów22. Jako przykłady centralnego
umieszczenia rzeźbionej Mszy św. Grzegorza warto przywołać, prócz wspomnianego
tryptyku z Hildesheim, także Ołtarz Bożego Ciała z kościoła zamkowego w Lubece
(Henning von der Heide, 1496; Lubeka, St. Annen-Museum)23 oraz dwa retabula z te-
renów Szwecji, wykonane przez artystów z tego miasta: w Ryttern (warsztat Henninga
von der Heide, koniec w. XV)24 i ze Skummeslóf (początek w. XVI; Lund, Historiska
Museet)25. To ostatnie dzieło zasługuje na większą uwagę, ze względu na pewne zbież-
ności z reliefem łuckim, do czego jeszcze powrócimy.
O pierwotnym wyglądzie naszego retabulum Mszy św. Grzegorza nie możemy
niestety wiele powiedzieć. Na podstawie rozmiarów reliefu przyjąć należy, iż wyso-
kość mieszczącego go niegdyś korpusu sięgała co najmniej jednego metra. Nastawa
zapewne miała predellę, być może także zwieńczenie, przez co mogła być naturalnie
znacznie wyższa. Przy otwartych skrzydłach jej szerokość wynosiła prawdopodob-
nie niewiele więcej niż dwa metry (z uwzględnieniem ram). Niewielkie rozmiary
pozwalają sądzić, iż retabulum zdobiło jeden z ołtarzy bocznych w lwowskiej kate-
drze łacińskiej (przy założeniu, że do tej świątyni od początku było przeznaczone).
Mogło przetrwać na swoim miejscu najpóźniej do 2. połowy w. XVIII, kiedy to za
rządów arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego (1760-1780) przeprowadzo-
no gruntowaną barokizację wnętrza katedry. Wiadomo, że zlikwidowano wówczas
kilkanaście ołtarzy26.
Przechodząc do analizy stylu reliefu, w pierwszej kolejności odnotować należy
osiowość i symetrię kompozycji. Jej najważniejszym elementem jest centralnie usy-
tuowana postać św. Grzegorza. Pozostałe postacie rozmieszczone są parami ściśle
symetrycznie w stosunku do celebransa, tworząc jednocześnie rodzaj pólokręgu. Ich
odchylenie w tył - u diakonów bardziej w kierunku widza, u kardynałów bardziej
na boki - zwiększa przestrzenność sceny. Symetria rządzi też do pewnego stopnia
kompozycją drugiego planu reliefu: odpowiednikiem mensy ołtarzowej jest klęczący
diakon, trzymający tiarę. Harmonię burzy nieco puste pole nad jego głową, gdzie na-
21 Kelberg, op. cit., s. 106.
22 Ibidem, s. 98-99, 100-101.
23 W. Paatz, Bernt Notkę und sein Kreis, Berlin 1939, t. 2, tab. 177-178; Kelberg, op. cit., nr kat. 92,
s. 182-183.
24 Paatz, op. cit., tab. 166; Kelberg, op. cit., nr kat. 159, s. 211.
25 Paatz, op. cit., tab. 114; Kelberg, op. cit., nr kat. 99, s. 185.
26 J. Krętosz, Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego odXV w. do 1772 roku, Lublin
1986, s. 137-138. Por. M. Dzieduszycki, Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego, Kraków 1868,
s. 209: z 32 ołtarzy arcybiskup zachował jedynie 13.
Wojciech Walanus
i rozszerzona u dołu podstawa, umożliwiająca ustawienie reliefu wewnątrz korpusu
szafowej nastawy. Za tym, że stanowił on właśnie centrum niewielkiego tryptyku
bądź poliptyku, przemawia stosunkowo duża głębokość reliefu, w niektórych partiach
przechodzącego w rzeźbę pełną (np. odchylone w tył postacie duchownych). Trudno
wyobrazić sobie skrzydła, mogące pomieścić tak plastyczną grupę.
Występowanie Mszy św. Grzegorza w programach ikonograficznych nastaw ołta-
rzowych w naturalny sposób tłumaczy się eucharystyczną wymową tego przedsta-
wienia. Większość zachowanych przykładów stanowią przy tym obrazy tablicowe,
pochodzące przeważnie z kwater skrzydłowych21. Inaczej jest w przypadku mniej
licznych realizacji snycerskich: częściej zajmują one wnętrza korpusów, choć poja-
wiają się także na skrzydłach i w predellach retabulów22. Jako przykłady centralnego
umieszczenia rzeźbionej Mszy św. Grzegorza warto przywołać, prócz wspomnianego
tryptyku z Hildesheim, także Ołtarz Bożego Ciała z kościoła zamkowego w Lubece
(Henning von der Heide, 1496; Lubeka, St. Annen-Museum)23 oraz dwa retabula z te-
renów Szwecji, wykonane przez artystów z tego miasta: w Ryttern (warsztat Henninga
von der Heide, koniec w. XV)24 i ze Skummeslóf (początek w. XVI; Lund, Historiska
Museet)25. To ostatnie dzieło zasługuje na większą uwagę, ze względu na pewne zbież-
ności z reliefem łuckim, do czego jeszcze powrócimy.
O pierwotnym wyglądzie naszego retabulum Mszy św. Grzegorza nie możemy
niestety wiele powiedzieć. Na podstawie rozmiarów reliefu przyjąć należy, iż wyso-
kość mieszczącego go niegdyś korpusu sięgała co najmniej jednego metra. Nastawa
zapewne miała predellę, być może także zwieńczenie, przez co mogła być naturalnie
znacznie wyższa. Przy otwartych skrzydłach jej szerokość wynosiła prawdopodob-
nie niewiele więcej niż dwa metry (z uwzględnieniem ram). Niewielkie rozmiary
pozwalają sądzić, iż retabulum zdobiło jeden z ołtarzy bocznych w lwowskiej kate-
drze łacińskiej (przy założeniu, że do tej świątyni od początku było przeznaczone).
Mogło przetrwać na swoim miejscu najpóźniej do 2. połowy w. XVIII, kiedy to za
rządów arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego (1760-1780) przeprowadzo-
no gruntowaną barokizację wnętrza katedry. Wiadomo, że zlikwidowano wówczas
kilkanaście ołtarzy26.
Przechodząc do analizy stylu reliefu, w pierwszej kolejności odnotować należy
osiowość i symetrię kompozycji. Jej najważniejszym elementem jest centralnie usy-
tuowana postać św. Grzegorza. Pozostałe postacie rozmieszczone są parami ściśle
symetrycznie w stosunku do celebransa, tworząc jednocześnie rodzaj pólokręgu. Ich
odchylenie w tył - u diakonów bardziej w kierunku widza, u kardynałów bardziej
na boki - zwiększa przestrzenność sceny. Symetria rządzi też do pewnego stopnia
kompozycją drugiego planu reliefu: odpowiednikiem mensy ołtarzowej jest klęczący
diakon, trzymający tiarę. Harmonię burzy nieco puste pole nad jego głową, gdzie na-
21 Kelberg, op. cit., s. 106.
22 Ibidem, s. 98-99, 100-101.
23 W. Paatz, Bernt Notkę und sein Kreis, Berlin 1939, t. 2, tab. 177-178; Kelberg, op. cit., nr kat. 92,
s. 182-183.
24 Paatz, op. cit., tab. 166; Kelberg, op. cit., nr kat. 159, s. 211.
25 Paatz, op. cit., tab. 114; Kelberg, op. cit., nr kat. 99, s. 185.
26 J. Krętosz, Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego odXV w. do 1772 roku, Lublin
1986, s. 137-138. Por. M. Dzieduszycki, Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego, Kraków 1868,
s. 209: z 32 ołtarzy arcybiskup zachował jedynie 13.