DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Podwójne zwierciadło czy gabinet krzywych luster?: modele opisu dziedzictwa artystycznego ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej w polskiej i ukraińskiej literaturze historyczno-artystycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26736#0013
Piotr Krasny
Instytut Historii Sztuki UJ
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
PODWÓJNE ZWIERCIADŁO CZY GABINET KRZYWYCH LUSTER?
MODELE OPISU DZIEDZICTWA ARTYSTYCZNEGO
ZIEM WSCHODNICH DAWNEJ RZECZYPOSPOLITEJ W POLSKIEJ
I UKRAIŃSKIEJ LITERATURZE HISTORYCZNO ARTYSTYCZNEJ1
„Każdy kraj ma swoją sztukę. Miał ją także nasz naród w ciągu swoich dziejów”2.
Konstiantyn Szyrocki
W okresie wielkiej rewolucji francuskiej prawnicze określenie patrimoine
zostało zaadaptowane do opisu „pamiątek” dawnej sztuki, które starano się
wnikliwie badać, skrzętnie zachować i czynić z nich przedmiot dumy na-
rodowej. Znaczenie tego terminu próbowano wywodzić nie od ojca, ale od
ojczyzny, podkreślając, że budowle, obrazy i rzeźby stworzone w dawnych
wiekach, mają kluczowe znaczenie dla określenia tożsamości narodu i jego
państwa. Kształtująca się w owym czasie naukowa historia sztuki popadła
wskutek tego w silne ideologiczne uwikłania, co z jednej strony wpływało
bardzo niekorzystnie na obiektywizm jej ustaleń, z drugiej jednak - podno-
siło jej prestiż i zapewniało znaczne środki na prace badawcze. Większość
państw europejskich adaptowała chętnie ów model, wspierając i wykorzy-
stując równie skrzętnie jak władze francuskie etatystyczne i nacjonalistyczne
ukierunkowanie badań historyczno-artystycznych3.
1 Zasadnicze problemy badań nad dziedzictwem artystycznym „kresów wschodnich” zo-
stały przedstawione szczegółowo przez Jana K. Ostrowskiego, Dziedzictwo zabytkowe
dawnej Rzeczypospolitej na kresach wschodnich, [w:] Od świata granic do świata horyzon-
tów, red. J. Purchla, Kraków 2001, s. 103-119 i Jakuba Lewickiego, Polskie i ukraińskie
badania nad historii} architektury i sztuki. Metodologia i perspektywy badawcze - próba
porównania, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem Rzeczypospolitej, red.
W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2010, t. 1, s. 47-73. Tytuł tego artykułu (a zarazem
jego zasadnicza teza) został zainspirowany esejem Csaby G. Kissa, W podwójnym zwier-
ciadle: Węgrzy i Słowacy, [w:] idem, Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice, Kraków 2009,
s. 143-149. Szkicowy charakter mojego tekstu, zwracającego zaledwie uwagę na pro-
blem, wymagający bardzo szerokich i wnikliwych badań, skłonił mnie do dość oszczęd-
nego stosowania przypisów i przywołania tylko niewielkiej części literatury, która winna
być wykorzystana w szczegółowych analizach sposobów opisu dziedzictwa artystyczne-
go ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej przez Polaków i Ukraińców.
2 K. HInpon;bKnił, CmapoeuHHe M.ucmeu,mB0 Ha YKpami, Kmib 1918.
3 D. Poulot, Musee, nation, patrimoine 1789-1815, Paris 1997, s. 310-347; F. Choay,
Instytut Historii Sztuki UJ
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
PODWÓJNE ZWIERCIADŁO CZY GABINET KRZYWYCH LUSTER?
MODELE OPISU DZIEDZICTWA ARTYSTYCZNEGO
ZIEM WSCHODNICH DAWNEJ RZECZYPOSPOLITEJ W POLSKIEJ
I UKRAIŃSKIEJ LITERATURZE HISTORYCZNO ARTYSTYCZNEJ1
„Każdy kraj ma swoją sztukę. Miał ją także nasz naród w ciągu swoich dziejów”2.
Konstiantyn Szyrocki
W okresie wielkiej rewolucji francuskiej prawnicze określenie patrimoine
zostało zaadaptowane do opisu „pamiątek” dawnej sztuki, które starano się
wnikliwie badać, skrzętnie zachować i czynić z nich przedmiot dumy na-
rodowej. Znaczenie tego terminu próbowano wywodzić nie od ojca, ale od
ojczyzny, podkreślając, że budowle, obrazy i rzeźby stworzone w dawnych
wiekach, mają kluczowe znaczenie dla określenia tożsamości narodu i jego
państwa. Kształtująca się w owym czasie naukowa historia sztuki popadła
wskutek tego w silne ideologiczne uwikłania, co z jednej strony wpływało
bardzo niekorzystnie na obiektywizm jej ustaleń, z drugiej jednak - podno-
siło jej prestiż i zapewniało znaczne środki na prace badawcze. Większość
państw europejskich adaptowała chętnie ów model, wspierając i wykorzy-
stując równie skrzętnie jak władze francuskie etatystyczne i nacjonalistyczne
ukierunkowanie badań historyczno-artystycznych3.
1 Zasadnicze problemy badań nad dziedzictwem artystycznym „kresów wschodnich” zo-
stały przedstawione szczegółowo przez Jana K. Ostrowskiego, Dziedzictwo zabytkowe
dawnej Rzeczypospolitej na kresach wschodnich, [w:] Od świata granic do świata horyzon-
tów, red. J. Purchla, Kraków 2001, s. 103-119 i Jakuba Lewickiego, Polskie i ukraińskie
badania nad historii} architektury i sztuki. Metodologia i perspektywy badawcze - próba
porównania, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem Rzeczypospolitej, red.
W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2010, t. 1, s. 47-73. Tytuł tego artykułu (a zarazem
jego zasadnicza teza) został zainspirowany esejem Csaby G. Kissa, W podwójnym zwier-
ciadle: Węgrzy i Słowacy, [w:] idem, Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice, Kraków 2009,
s. 143-149. Szkicowy charakter mojego tekstu, zwracającego zaledwie uwagę na pro-
blem, wymagający bardzo szerokich i wnikliwych badań, skłonił mnie do dość oszczęd-
nego stosowania przypisów i przywołania tylko niewielkiej części literatury, która winna
być wykorzystana w szczegółowych analizach sposobów opisu dziedzictwa artystyczne-
go ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej przez Polaków i Ukraińców.
2 K. HInpon;bKnił, CmapoeuHHe M.ucmeu,mB0 Ha YKpami, Kmib 1918.
3 D. Poulot, Musee, nation, patrimoine 1789-1815, Paris 1997, s. 310-347; F. Choay,