DOI Artikel:
Zgliński, Marcin: Forteca i znicz: nowe kościoły katolickie w województwie poleskim (1921-1939)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26736#0259
Marcin Zgliński
Instytut Sztuki PAN
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
FORTECA I ZNICZ.
NOWE KOŚCIOŁY KATOLICKIE W WOJEWÓDZTWIE POLESKIM
(1921-1939)
1. Uwarunkowania społeczne, polityczne i konfesyjne
14 VI 1939, zaledwie trzynaście tygodni przed osławioną niemiecko-so-
wiecką defiladą na Placu Unii Lubelskiej w Brześciu nad Bugiem, tamtej-
szy Komitet Rozbudowy Kościoła Rzymsko-Katolickiego Podwyższenia Św.
Krzyża zwrócił się do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne-
go z petycją poprzedzoną następującą preambułą:
Brześć nad Bugiem, dawny Brześć Litewski, posiada piękną tradycję religij-
ną; na terytorium dawnego miasta obecnej twierdzy - było siedem kościo-
łów oraz liczne klasztory, których mury przetrwały do czasów dzisiejszych
i są pomnikami pobożności i ofiarności praojców naszych, a zarazem jedynymi
w obecnym Brześciu nad Bugiem świadkami kultury polskiej sprzed rozbiorów.
Na starych sztychach dawny Brześć zarysowuje się jako miasto pełne kościołów
z wieżami strzelistymi, które z dala mówiły podróżnym, że mają przed sobą miasto
katolickie i polskie. Jakże inny charakter ma dzisiejszy Brześć. Ani śladu kościołów.
Nic, co by mówiło o świetnej przeszłości tej ziemi, z której wyszło tylu bohaterów
narodowych. Za to kopuły dwóch cerkwi prawosławnych dominują nad miastem,
jako przykre pozostałości przebytej niewoli i ucisku zaborców. Aż nadto dobrze
wiemy z doświadczenia, że z okresu rozbiorów i niewoli ostało się na Kresach tyle
polskości, ile na nich było katolickich kościołów i ołtarzy1.
Ze słów tych wypływa refleksja nad boleśnie gorzką prawdą - dwie dekady
rządów niepodległej Polski, pomimo usilnych starań i świadomie prowadzo-
nej polityki władz państwowych, nie zdołały w istocie nadać temu obszarowi
widocznych i wszędzie dominujących znamion polskości. W utworzonym
w r. 1921 województwie poleskim, gdzie w r. 1938 jedynie 11,36% populacji
deklarowało się jako katolicy obrządku łacińskiego, przy 77,76% wyznawców
prawosławia (oraz 9,33% mieszkańców wyznania mojżeszowego), było to
1 AAN, sygn. 14-698, s. 156, list Komitetu Rozbudowy Kościoła Rzymsko-Katolickiego
Podwyższenia Św. Krzyża w Brześciu, 14 VI 1939.
Instytut Sztuki PAN
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
FORTECA I ZNICZ.
NOWE KOŚCIOŁY KATOLICKIE W WOJEWÓDZTWIE POLESKIM
(1921-1939)
1. Uwarunkowania społeczne, polityczne i konfesyjne
14 VI 1939, zaledwie trzynaście tygodni przed osławioną niemiecko-so-
wiecką defiladą na Placu Unii Lubelskiej w Brześciu nad Bugiem, tamtej-
szy Komitet Rozbudowy Kościoła Rzymsko-Katolickiego Podwyższenia Św.
Krzyża zwrócił się do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne-
go z petycją poprzedzoną następującą preambułą:
Brześć nad Bugiem, dawny Brześć Litewski, posiada piękną tradycję religij-
ną; na terytorium dawnego miasta obecnej twierdzy - było siedem kościo-
łów oraz liczne klasztory, których mury przetrwały do czasów dzisiejszych
i są pomnikami pobożności i ofiarności praojców naszych, a zarazem jedynymi
w obecnym Brześciu nad Bugiem świadkami kultury polskiej sprzed rozbiorów.
Na starych sztychach dawny Brześć zarysowuje się jako miasto pełne kościołów
z wieżami strzelistymi, które z dala mówiły podróżnym, że mają przed sobą miasto
katolickie i polskie. Jakże inny charakter ma dzisiejszy Brześć. Ani śladu kościołów.
Nic, co by mówiło o świetnej przeszłości tej ziemi, z której wyszło tylu bohaterów
narodowych. Za to kopuły dwóch cerkwi prawosławnych dominują nad miastem,
jako przykre pozostałości przebytej niewoli i ucisku zaborców. Aż nadto dobrze
wiemy z doświadczenia, że z okresu rozbiorów i niewoli ostało się na Kresach tyle
polskości, ile na nich było katolickich kościołów i ołtarzy1.
Ze słów tych wypływa refleksja nad boleśnie gorzką prawdą - dwie dekady
rządów niepodległej Polski, pomimo usilnych starań i świadomie prowadzo-
nej polityki władz państwowych, nie zdołały w istocie nadać temu obszarowi
widocznych i wszędzie dominujących znamion polskości. W utworzonym
w r. 1921 województwie poleskim, gdzie w r. 1938 jedynie 11,36% populacji
deklarowało się jako katolicy obrządku łacińskiego, przy 77,76% wyznawców
prawosławia (oraz 9,33% mieszkańców wyznania mojżeszowego), było to
1 AAN, sygn. 14-698, s. 156, list Komitetu Rozbudowy Kościoła Rzymsko-Katolickiego
Podwyższenia Św. Krzyża w Brześciu, 14 VI 1939.