DOI Artikel:
Postawka-Lech, Helena: "Polacy granice drutują, lasy rąbią [...], koszary dla wojska budują, więc nie wyjdą stąd." Przyczynek do badań nad propagandą wizualną Korpusu Ochrony Pogranicza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26736#0307
Helena Postawka
Międzynarodowe Centrum Kultury
w Krakowie
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
„POLACY GRANICE DRUTUJĄ, LASY RĄBIĄ [...],
KOSZARY DLA WOJSKA BUDUJĄ, WIĘC NIE WYJDĄ STĄD”.
PRZYCZYNEK DO BADAŃ NAD PROPAGANDĄ WIZUALNĄ
KORPUSU OCHRONY POGRANICZA1
Nowo wykreślona granica wschodnia prowadziła przez tereny słabo zur-
banizowane, zasiedlone przede wszystkim przez ziemiaństwo skupione wo-
kół majątków. Poza kilkoma wyjątkami, takimi jak m.in. Łuck czy Nowo-
gródek, większość miejscowości nie przekraczała 10 tysięcy mieszkańców2.
Teren charakteryzował się słabą siecią dróg oraz dużą ilością bagien i lasów.
Granica przebiegała wzdłuż odcinków rzek: Zbrucz, Słucz, Horyń, Morocz
i Dźwina. Wszystko to ułatwiało potencjalnie nielegalne przekraczanie
granicy, co stwarzało dobre warunki dla pracy obcych wywiadów. Z tych
właśnie powodów został utworzony w r. 1924 Korpus Ochrony Pogranicza
(KOP). Jego podstawowymi zadaniami było umacnianie granic wschod-
nich oraz walka z działalnością wywiadowczą i konspiracyjną. Składał się
z batalionów i szwadronów połączonych w brygady, a każda brygada odpo-
wiadała jednemu województwu. W sumie brygady KOP obejmowały teren
od województwa białostockiego po lwowskie. W obliczu tak rozbudowanej
organizacji konieczne było stworzenie odpowiadającej jej infrastruktury -
przede wszystkim zabudowań wojskowych - strażnic, koszar i stajni, ale tak-
że budownictwa mieszkaniowego dla wyższej kadry oficerskiej i urzędników.
Argumentowano to nie tylko kwestiami bezpieczeństwa, ale także proble-
mami natury społecznej - żołnierze zakwaterowani w dużym rozproszeniu
w domach prywatnych mogli ulec demoralizacji. Jedynie wojskiem skupio-
nym, przebywającym w oddzieleniu od ludności cywilnej można było pra-
widłowo zarządzać3. Z tego powodu prace nad budową rozpoczęto bardzo
1 Powyższy tekst stanowi zalążek pracy doktorskiej na temat architektury i sztuki na tere-
nach granicznych II Rzeczpospolitej, którą przygotowuję pod kierunkiem dra hab. An-
drzeja Szczerskiego.
2 Na podstawie mapy wydanej przez Wojskowy Instytut Wydawniczy, 1934.
3 Budowa pomieszczeń dla Korpusu Ochrony Pogranicza i domów dla urzędników państwo-
wych w województwach wschodnich, z. II, Warszawa 1925, s. 4.
Międzynarodowe Centrum Kultury
w Krakowie
Sztuka kresów wschodnich, tom 7
Kraków 2012
„POLACY GRANICE DRUTUJĄ, LASY RĄBIĄ [...],
KOSZARY DLA WOJSKA BUDUJĄ, WIĘC NIE WYJDĄ STĄD”.
PRZYCZYNEK DO BADAŃ NAD PROPAGANDĄ WIZUALNĄ
KORPUSU OCHRONY POGRANICZA1
Nowo wykreślona granica wschodnia prowadziła przez tereny słabo zur-
banizowane, zasiedlone przede wszystkim przez ziemiaństwo skupione wo-
kół majątków. Poza kilkoma wyjątkami, takimi jak m.in. Łuck czy Nowo-
gródek, większość miejscowości nie przekraczała 10 tysięcy mieszkańców2.
Teren charakteryzował się słabą siecią dróg oraz dużą ilością bagien i lasów.
Granica przebiegała wzdłuż odcinków rzek: Zbrucz, Słucz, Horyń, Morocz
i Dźwina. Wszystko to ułatwiało potencjalnie nielegalne przekraczanie
granicy, co stwarzało dobre warunki dla pracy obcych wywiadów. Z tych
właśnie powodów został utworzony w r. 1924 Korpus Ochrony Pogranicza
(KOP). Jego podstawowymi zadaniami było umacnianie granic wschod-
nich oraz walka z działalnością wywiadowczą i konspiracyjną. Składał się
z batalionów i szwadronów połączonych w brygady, a każda brygada odpo-
wiadała jednemu województwu. W sumie brygady KOP obejmowały teren
od województwa białostockiego po lwowskie. W obliczu tak rozbudowanej
organizacji konieczne było stworzenie odpowiadającej jej infrastruktury -
przede wszystkim zabudowań wojskowych - strażnic, koszar i stajni, ale tak-
że budownictwa mieszkaniowego dla wyższej kadry oficerskiej i urzędników.
Argumentowano to nie tylko kwestiami bezpieczeństwa, ale także proble-
mami natury społecznej - żołnierze zakwaterowani w dużym rozproszeniu
w domach prywatnych mogli ulec demoralizacji. Jedynie wojskiem skupio-
nym, przebywającym w oddzieleniu od ludności cywilnej można było pra-
widłowo zarządzać3. Z tego powodu prace nad budową rozpoczęto bardzo
1 Powyższy tekst stanowi zalążek pracy doktorskiej na temat architektury i sztuki na tere-
nach granicznych II Rzeczpospolitej, którą przygotowuję pod kierunkiem dra hab. An-
drzeja Szczerskiego.
2 Na podstawie mapy wydanej przez Wojskowy Instytut Wydawniczy, 1934.
3 Budowa pomieszczeń dla Korpusu Ochrony Pogranicza i domów dla urzędników państwo-
wych w województwach wschodnich, z. II, Warszawa 1925, s. 4.