DOI article:
Chabiera, Aleksandra: Malowidła z grobowca III w Wardian, Aleksandria
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.52442#0023
Malowidła z grobowca III w Wardian...
21
źródłach pisanych i wykopaliskach, pozwalają na określenie epoki, w której powstało
to urządzenie. Najwcześniejsze teksty wspominające koło wodne pochodzą z połowy
I wieku n.e., poza tym saąiyeh wymieniana jest w kilku papirusach i u Witruwiusza w
dziele o architekturze47. W Pneumatica. dziele Filona z Bizancjum powstałym pod
koniec III wieku p.n.e., wśród opisów urządzeń mechanicznych nie ma kola
wodnego48. Wykopaliska w Cosa ujawniły z kolei pozostałości saąiyeh na obszarze
Europy pochodzące z pierwszej połowy I wieku p.n.e.49 50 Można zatem założyć, że
mechanizm powstał w II wieku p.n.e.'0 Późniejsze (datowane na 1 lub II wiek n.e.)
ślady tego urządzenia odkryto podczas prac archeologicznych w Hermopolis Magna
oraz w klasztorze Abu Mena (datowane na V lub VI wiek n.e.)51.
Saąiyeh namalowana na ścianie grobowca aleksandryjskiego była także przed-
miotem badari historyków techniki, próbujących ustalić czas powstania i rozwój urzą-
dzenia. Jakkolwiek mechanizm ten jest w zasadzie wiernie zobrazowany na fresku
(choć niektóre istotne elementy' konstrukcyjne pominięto, zapewne by nie kompliko-
wać obrazu), to jedna rzecz zwróciła uwagę badaczy. Sposób przywiązania wołów do
koła - po przeciwnych stronach - uznany został za mało wydajny w porównaniu z
rozłożeniem siły wołów pracujących w zaprzęgu obok siebie52. Venit na podstawie
obserwacji tej „anomalii” zaproponowała teorię, w myśl której scenę tę namalowano
w epoce, kiedy saąiyeh była w miarę nowym urządzeniem, którego możliwości jesz-
cze nie były dobrze znane53 54. Potwierdzałoby to jej datowanie malowideł i grobowca
III na II wiek p.n.e.'4 Jednak sama Venit przyznaje, że istnieją inne, kompozycyjne
względy tłumaczące umieszczenie wołów po przeciwnych stronach, np. możliwość
pogłębienia perspektywy' w obrazie i podkreślenie trójwymiarowości sceny.
Jakość artystyczna i sposób wykonania świadczą o wysokim kunszcie artysty i
pozycji społecznej osoby, która zamówiła do grobowca fresk o takiej treści. Przywo-
dzi ona na myśl sceny sielankowe, modne w epoce, w której popularna była poezja
bukoliczna i oczywiście sceny pasterskie, często spotykane w nagrobnej ikonografii
chrześcijańskiej.
„Pogański" charakter tego malowidła jest jednym z argumentów badaczy propo-
nujących datowanie zabytku na wczesną epokę rzymską. Wskazują oni na ogromne
różnice pomiędzy artystyczną jakością tego malowidła i znanych egipskich, chrześci-
jańskich malowideł ściennych, jak choćby tych z Nekropoli w Bagawat czy zacho-
wanych na fotografiach i przeiysach z hypogeów aleksandryjskich. Te różnice czyni-
łyby niemożliwym, by freski tak wyrafinowane i hellenistyczne w charakterze były
stworzone dla chrześcijan. Nieznane są też żadne analogie w tego typu zabytkach
chrześcijańskich ani w Egipcie, ani w całym Śródziemne morzu.
47 VlTR. X.4-5.
48 OLESON 1984: 378.
49 Za VENIT 1989: 222.
50 OLESON 1984: 378.
5* GABRA 1939: 489-488. fig. 83; MULLER-WlENER 1965: 127-133, fig. 1.
52 SCHIOLER 1973: 153.
53 VENIT 1988: 86.
54 VENIT 1989: 222.
21
źródłach pisanych i wykopaliskach, pozwalają na określenie epoki, w której powstało
to urządzenie. Najwcześniejsze teksty wspominające koło wodne pochodzą z połowy
I wieku n.e., poza tym saąiyeh wymieniana jest w kilku papirusach i u Witruwiusza w
dziele o architekturze47. W Pneumatica. dziele Filona z Bizancjum powstałym pod
koniec III wieku p.n.e., wśród opisów urządzeń mechanicznych nie ma kola
wodnego48. Wykopaliska w Cosa ujawniły z kolei pozostałości saąiyeh na obszarze
Europy pochodzące z pierwszej połowy I wieku p.n.e.49 50 Można zatem założyć, że
mechanizm powstał w II wieku p.n.e.'0 Późniejsze (datowane na 1 lub II wiek n.e.)
ślady tego urządzenia odkryto podczas prac archeologicznych w Hermopolis Magna
oraz w klasztorze Abu Mena (datowane na V lub VI wiek n.e.)51.
Saąiyeh namalowana na ścianie grobowca aleksandryjskiego była także przed-
miotem badari historyków techniki, próbujących ustalić czas powstania i rozwój urzą-
dzenia. Jakkolwiek mechanizm ten jest w zasadzie wiernie zobrazowany na fresku
(choć niektóre istotne elementy' konstrukcyjne pominięto, zapewne by nie kompliko-
wać obrazu), to jedna rzecz zwróciła uwagę badaczy. Sposób przywiązania wołów do
koła - po przeciwnych stronach - uznany został za mało wydajny w porównaniu z
rozłożeniem siły wołów pracujących w zaprzęgu obok siebie52. Venit na podstawie
obserwacji tej „anomalii” zaproponowała teorię, w myśl której scenę tę namalowano
w epoce, kiedy saąiyeh była w miarę nowym urządzeniem, którego możliwości jesz-
cze nie były dobrze znane53 54. Potwierdzałoby to jej datowanie malowideł i grobowca
III na II wiek p.n.e.'4 Jednak sama Venit przyznaje, że istnieją inne, kompozycyjne
względy tłumaczące umieszczenie wołów po przeciwnych stronach, np. możliwość
pogłębienia perspektywy' w obrazie i podkreślenie trójwymiarowości sceny.
Jakość artystyczna i sposób wykonania świadczą o wysokim kunszcie artysty i
pozycji społecznej osoby, która zamówiła do grobowca fresk o takiej treści. Przywo-
dzi ona na myśl sceny sielankowe, modne w epoce, w której popularna była poezja
bukoliczna i oczywiście sceny pasterskie, często spotykane w nagrobnej ikonografii
chrześcijańskiej.
„Pogański" charakter tego malowidła jest jednym z argumentów badaczy propo-
nujących datowanie zabytku na wczesną epokę rzymską. Wskazują oni na ogromne
różnice pomiędzy artystyczną jakością tego malowidła i znanych egipskich, chrześci-
jańskich malowideł ściennych, jak choćby tych z Nekropoli w Bagawat czy zacho-
wanych na fotografiach i przeiysach z hypogeów aleksandryjskich. Te różnice czyni-
łyby niemożliwym, by freski tak wyrafinowane i hellenistyczne w charakterze były
stworzone dla chrześcijan. Nieznane są też żadne analogie w tego typu zabytkach
chrześcijańskich ani w Egipcie, ani w całym Śródziemne morzu.
47 VlTR. X.4-5.
48 OLESON 1984: 378.
49 Za VENIT 1989: 222.
50 OLESON 1984: 378.
5* GABRA 1939: 489-488. fig. 83; MULLER-WlENER 1965: 127-133, fig. 1.
52 SCHIOLER 1973: 153.
53 VENIT 1988: 86.
54 VENIT 1989: 222.