Studia i materiały archeologiczne (12.2005)

22

Aleksandra Chabiera

Jednak nie wydaje się. by fakty te Wykluczały z całą pewnością hipotezę, iż
malowidła te wykonane były na zamówienie chrześcijanina. Po pierwsze, brak ana-
logii nie jest dowodem samym w sobie, zresztą Aleksandria była wyjątkowym mias-
tem. a wyjątkowość tę kreowali w7 głównej mierze jej mieszkańcy. W tym mieście o
dużym dorobku intelektualnym miały miejsce procesy twńrcze, które doprowadziły
do syntezy filozofii i kultury antycznej z religią chrześcijańską. Nie bez znaczenia jest
fakt, że aleksandryjska sztuka plastyczna tego okresu stała na wysokim poziomie, co
niestety wiadomo tylko ze źródeł pisanych. Podstawowym kłopotem dla badaczy jest
brak analogii, gdyż oprócz opisywanych malowideł nie zachowało się prawie nic z
dekoracji malarskiej chrześcijańskich domów7 prywatnych, kościołów7 i innych bu-
dowli publicznych. W zasadzie jedyne tego typu znaleziska to resztki fresków7 odkryte
na Kom el-Dikka w jednym z domów7 późnoantycznyclr o
Nie byłoby mc nadzwyczajnego w7 tym, że bogaty, wykształcony obywatel
zamawia wykonanie fresków7 o tematyce typowo religijnej (Jonasz) i tematyce dnia
powszedniego czy7, jak kto w7oli, obrazującej rodzimy, sw7ojski krajobraz. Jest też
możliwe, że właściciel grobowca żył w7 rodzime „pogańsko-chrześcijańskiej”.
Analiza malowidła z przedstawieniem hermy
Ten fresk znajduje się na dość w7ąskiej ścianie położonej pod kątem prostym
względem omawianego powyżej malowidła.
Henna w starożytnej Grecji była czymś w7 rodzaju kapliczki przydrożnej,
początkowo (do V wieku p.n.e.) odnoszącej się jedynie do Hennesa, później też do
innych bóstw7. Stawiano je w gajach, przy7 drogach, na rogach ulic, na rynkach i w
posiadłościach prywatnych. Od IV wieku p.n.e. henny zaczęto używać również do
przedstawień głów portretowych, a Rzymianie stosowali małe henny jako elementy
dekoracji wnętrz'6.
Przedstawienie henny z grobow7ca III jest flankow ane ogrodzeniem składającym
się z dwóch rzędów7 kraty złożonej z linii prostych, przecinających się w7 środku
kwadratowej ramy. Vemt zinterpretowała tę scenę jako przedstawienie wiejskiego
sanktuarium Pana, w7 którym herma otoczona jest parkanem oddzielającym sank-
tuarium od zagajnika' . Wcześniej także Riad uznał, że brodata głowa odpowiada
przedstawieniom Pana, boga trzód i pasterzy55 * 57 58. Obecność przedstawienia miejsca
kultu pogańskiego bóstw7a wykluczałaby chrześcijański charakter grobowca III.
Pewne elementy wskazują jednak, że fresk ten nie przedstawia sanktuarium Pana,
zaś herma nie jest tutaj posągiem kultowym. Nie jest ona bowiem ogrodzona
parkanem, ale jest jego elementem. Widać to dokładnie po prawej strome malowidła:
kraty parkanu przylegają do bocznego lica słupa, podkreślonego szerszym, brązowym
pasem na całej jego wysokości. Ten pas obrazuje światłocień, czyli widoczny nieco
bok hermy. Dodatkowa. czerwona linia w dolnej części sceny, tworząca dól obu krat,

55 RODZIEWICZ 1984: 194-207; malowidła te nie przetrwały.
i6 Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990: herma.
57 VENIT 1988: 76.
58 Riad 1967: 95.