Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

Studia Waweliana
Tom IX/X, 2000/2001
PL ISSN 1230-3275

MARIA DOMIN

DARY PAPIESKIE DLA JANA III SOBIESKIEGO I MARII KAZIMIERY*

Dary Innocentego XI dla Jana III Sobieskiego w po-
staci miecza i kapelusza, dla Mani Kazimiery zaś w po-
staci złotej róży uważane są powszechnie za wyraz
wdzięczności papieża za oswobodzenie Wiednia, a tym
samym za ocalenie chrześcijaństwa od „niewiernych”.
Niewątpliwie było to podziękowanie za wielkie zwy-
cięstwo i zarazem zachęta do kontynuowania walki
z Turkami. Jednakże historia tych darów jest znacznie
dłuższa, sięga ona czasów przedkrólewskich Sobieskie-
go i jego walk z Turkami jako hetmana wielkiego ko-
ronnego. Chociaż sprawa darów papieskich nie miała
pierwszorzędnego znaczenia dla wydarzeń tego okre-
su, jednak wiązała się ściśle ze stosunkami Jana III ze
Stolicą Apostolską, pośrednio też z jego polityką wo-
bec Francji i Cesarstwa, dlatego też przedstawienie hi-
storii darów stanowić może interesujący przyczynek do
lepszego poznania i zrozumienia tych relacji.

Niniejszy artykuł opracowano głównie na podsta-
wie korespondencji nuncjuszy (przebywających w Pol-
sce i Wiedniu) ze Stolicą Apostolską, w mniejszym stop-
niu nuncjatury weneckiej z sekretariatem stanu oraz ko-
respondencji nuncjusza w Wiedniu Francesco Buonvi-
siego (1675-1689) z nuncjuszem w Warszawie Opizio
Pallavicinim (1680-1688). Ponadto wykorzystana zo-
stała korespondencja Jana III i osób z nim związanych
z kardynałami-protektoratami Królestwa - Virginio Or-
sinim i Carlo Barberinim. Korespondencja Buonvisie-

* Wyrażam gorące podziękowanie dr Magdalenie Piwockiej za
pomoc w ostatecznej redakcji artykułu.

! Francesco Buomńsi. Nunziatura in Varsavia, wyd. F. Diaz,
N. Carranza, t. 1 (3 I 1673-2 VI 1674), t. 2 (6 VI 1674-28 VIII
1675), Roma 1965.

2 E. Corni d es, Rosę und Schwert im pdpstlichen Zeremonie/I.
Von den Anfdngen bis zum Pontifikat Gregors XIII., Wien 1967;
G. Moroni, Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica da
S. Piętro sino ai nostri giorni, Venezia, t. 5, s. 175-176; t. 59,

go z sekretariatem stanu z czasu jego pobytu w Warsza-
wie, najpierw jako nuncjusza nadzwyczajnego, a następ-
nie stałego (1673-1675)1 została wydana drukiem, na-
tomiast pozostałe materiały przechowywane są w Ar-
chiwum Watykańskim, Bibliotece Watykańskiej, Archi-
wum Państwowym w Tukce (korespondencja Buonvisi
- Pallavicini) oraz w Historycznym Archiwum Kapito-
lińskim w Rzymie. Z prac poświęconych dziejom i zna-
czeniu darów papieskich szczególnie pomocna okazała
się monografia Elisabeth Comides, omawiająca histo-
rię i znaczenie darów w ceremoniale papieskim (do cza-
su pontyfikatu Grzegorza XIII, 1572-1585), ponadto
odpowiednie hasła (berrettone benedetto, rosa d’oro,
stocco e berrettone ducale) w słowniku Gaetana Moro-
niego, niewielka praca Carla Cartariego, wydana w roku
1681, dotycząca dziejów i symboliki złotej róży oraz
wydana w roku 1726 praca Józefa Załuskiego2.

W literaturze poświęconej czasom przygotowywa-
nia ligi antytureckiej i walki z Turkami sprawa darów
papieskich dla polskiej pary królewskiej nie zajmuje
wiele miejsca. Jedynie historyków sztuki intrygowała
niewyjaśniona sprawa datowania zachowanych do dziś
darów dla króla3, gdyż złota róża nie zachowała się. Być
może niniejszy artykuł przyczyni się do wyjaśnienia nie-
których spornych zagadnień. Zanim przejdziemy do opi-
sywania wydarzeń bezpośrednio związanych z darami,
na początku kilka słów na temat ich historii i znaczenia.

s. 111-149; t. 70, s. 39-61; C. Cartari, La Rosa d’oro Pontificia.
Racconto istorico consagrato alla Santita di Nostro Signore Inno-
cenzo XI, Pontefice Massimo, Roma 1681; J. J. Załuski ,Analecta
historica de Sacra in die Natalis Domini a Romanis Pontificibus
cjuotannis usitata Caeremonia Ensem et Pileum, Varsoviae 1726.

3 J. T. P e t r u s, Miecze poświęcane królewicza Władysława Zyg-
munta i króla Jana III (Biuletyn HS 2: 1977, s. 157-163); Z. Ży-
g u 1 s k i _jun., Miecz i kapelusz poświęcany króla Jana III Sobieskie-
go (Studia DW 4: 1978, s. 333-360).

85