Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

Studia Waweliana
Tom IXZX, 2000/2001
PL ISSN 1230-3275

JADWIGA GWIZDAŁÓWNA

DOMY WIKARIUSZY NA WAWELU

Na tle zieleni obecnego dziedzińca zewnętrznego na
wzgórzu wawelskim odznaczają się bielą kamienia od-
powiednio opracowane i wyeksponowane rzuty pozio-
me nie istniejących już budowli. Trzeba nieco wysilić
wyobraźnię, by otrzymać obraz dawnej, gęstej zabudo-
wy tej części wzgórza, tak różny od stanu dzisiejszego!

Teoretyczne odtwarzanie zabudowy wzgórza wawel-
skiego z końca XVIII wieku, podjęte w latach pięćdzie-
siątych XX wieku i realizowane stopniowo poprzez
opracowywanie dokumentacji rysunkowej, a w roku
1985 modelu, jest kontynuowane. Źródła, wprawdzie
skąpe i w dużej mierze już wykorzystane, dostarczają
nadal nowych wiadomości, a każda z nich, nawet z po-
zoru błaha, jest dopełnieniem wizerunku dawnego Wa-
welu. Wciąż chciałoby się wiedzieć więcej na temat nie
istniejącego od z górą stu pięćdziesięciu lat tzw. mia-
steczka, jak zwykło się określać zespół zabudowy w
obrębie wawelskiego zamku dolnego, przejść jego ulicz-
kami, zaglądnąć do domów, poznać ich mieszkańców,
atmosferę i problemy tamtego, jakże innego, a dziś na
nowo odkrywanego świata.

W okresie powojennym, gdy przystąpiono do urzą-
dzania dziedzińca zewnętrznego z zamiarem uwzględ-
nienia wyburzonych w XIX wieku obiektów zachowa-
nych w postaci reliktów pod ziemią^ pierwszy zwięzły
opis całego zespołu, oparty na badaniach źródłowych,
przedstawił Bolesław Przybyszewski, wyrażając apro-
batę dla planowanej na dziedzińcu ekspozycji murów
fundamentowych dawnych budowli1. W opracowaniu
tym dotyczącym szerokiej problematyki tego rejonu,

1 B. Przybyszewski, Miasteczko wawelskie, odczyt wygło-
szony 5 IV 1960, mpis w Towarzystwie Miłośników Historii i Za-
bytków Krakowa.

2 Fabrica ecclesiae Cracoviensis. Materiały źródłowe do dzie-

zostały wyróżnione poszczególne grupy budowli, jak
mieszkanie biskupa i kanoników, kościoły, domy szlachec-
kie, domy kolegiów kapłańskich, szkoła i seminarium oraz
burgrabiaty zamkowe. Ten sam autor opublikował po raz
pierwszy spis domów istniejących na Wawelu w roku
1794, opierając się na aktach Kapituły Mniejszej prze-
chowywanych w Archiwum Kapituły Krakowskiej2.

Dokładne poznanie wszystkich zagadnień, narosłych
wokół skomplikowanej i różnorodnej struktury funk-
cjonalnej zabudowy zachodniej części wzgórza, wyma-
ga przeanalizowania oddzielnych grup budowli zwią-
zanych jedną funkcją, a także pojedynczych obiektów
służących konkretnym celom, - pod względem ich lo-
kalizacji, budowy i dziejów. Wiadomo, że w zabudo-
wie tej znaczną część zajmowały domy należące do
duchowieństwa. Wiązało się to z istnieniem na wzgó-
rzu wawelskim biskupstwa od roku 1000. Przez wiele
wieków funkcjonowały obok siebie dwie władze -
świecka i kościelna. Oba te ośrodki współdziałały ze
sobą, a przez swe znaczenie, rolę w państwie i splendor
decydowały o randze tego miejsca. Od średniowiecza
do wieku XVII liczba księży przy katedrze stale wzra-
stała. Wymagała tego oprawa i ciągłość nabożeństw.
Duchowieństwo przy katedrze było zorganizowane w
grupy o określonej ordynacji. Pomocniczym organem
zarządzającym przy biskupie była Kapituła katedralna,
złożona z prałatów i kanoników. Ich zastępcami byli
księża wikariusze wieczyści, tworzący kolegium. Od
średniowiecza funkcjonowały też kolegia kapłańskie,
związane z poszczególnymi kaplicami katedry. Najstar-

jów katediy krakowskiej w XVIII wieku z archiwaliów kapitulnych
i kurialnych krakowskich, wyd. B. Przybyszewski, Kraków 1993,
s. 266-267 (Źródła DW 14/1).

107