Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

1934 zakupiony został do zbiorów Towarzystwa Zachęty
Sztuk Pięknych w Warszawie, a w 1940 zdeponowany w
Muzeum Narodowym w Warszawie43.

Świerzyński przedstawił nawę główną w kierunku zachod-
nim, spod konfesji świętego44; na pierwszym planie, po lewej
stronie obrazu, pomnik nagrobny biskupa Piotra Gembickie-
go; w posadzce widoczne trzy płyty nagrobne, dwie niezi-
dentyfikowanych osób, a środkowa kanonika krakowskiego
Pawła Szydłowieckiego (zm. 1506). W krzyżu kościoła po-
mnik poświęcony Piotrowi Skardze, dzieło Oskara Sosnow-
skiego45. Po prawej przy filarach międzynawowych widocz-
ne barokowe ołtarze, od strony nawy głównej ławki dla wier-
nych. Na ścianie gobeliny z serii Historia Jakuba: Jakub opusz-
cza dom rodzinny, Jakub spotyka Rachelę u wodopoju, Po-
dział trzód. We wnękach międzyokiennych zachowana poli-
chromia z lat 1616-1617 autorstwa Jakuba Troszla i Tobiasza
Tereskiewicza. W głębi obrazu barokowy chór muzyczny z
barokowo-klasycystycznym prospektem organowym; powy-
żej okrągłe okno z rozetą. Pod chórem muzycznym wmuro-
wane dwie brązowe płyty - po lewej wojewody krakowskie-
go Piotra Kmity Starszego (zm. 1505), a po prawej kanonika
krakowskiego Stanisława Borka (zm. 1556).

Trzy odnalezione obrazy Satumina Ś Wierzyńskiego, podob-
nie jak inne widoki katedry autorstwa tego malarza, stanowią
niezwykle cenne przekazy ikonograficzne, ukazują bowiem
w wiemy, niemal fotograficzny sposób wygląd wnętrz świą-
tyni wawelskiej w latach siedemdziesiątych i osiemdziesią-
tych XIX wieku. Przy końcu wieku XIX zaczęto zmieniać
wystrój katedry. Już w połowie roku 1882 zdemontowano
ozdobioną kryształowymi wisiorkami kratę konfesji; następ-
nie usunięto okalającą ją balustradę oraz umieszczone w na-
rożach kopuły posągi Ewangelistów (przywrócone w czasie
wielkiej restauracji katedry)46.

Lata 1895-1910, na które przypadła restauracja świątyni,
są czasem wielkich przeobrażeń jej wnętrza. Przed rozpoczę-
ciem prac restauracyjnych zdjęto zawieszone w katedrze go-
beliny należące do dwóch serii: Historii Wojny Trojańskiej
i Historii Jakuba, ich rozmieszczenie w XIX stuleciu we wnę-
trzu świątyni znane jest m.in. z obrazów Swierzyńskiego4'.

43 Informacje według karty naukowej obrazu.

44 Zbliżony widok namalował Bogumił Gąsiorowski, zob.
M. R o ż e k, Wnętrza katedry wawelskiej przed stu laty (Rocz. Krak.
47: 1976, s. 140-141, il. 7); Banach, o.c., s. 40, poz. 179.

45 K. Hoszowski, Kościół katedralny, jego instytucje, szkoły,
starożytnicze szczegóły’ życia i obyczajów wyższego kleru, wreszcie
dawni mieszkańcy na Wawelu, Kraków 1881, s. 41-42:, jeszcze w ostat-
nich czasach (1869) został wzniesiony w katedrze na Wawelu posąg
przedstawiający Piotra Skargę, dzieło znamienite z marmuru kararyj-
skiego Oskara hr. Sosnowskiego, Archikonfraterm Miłosierdzia i Ban-
ku Pobożnego przez niego darowane, groszem zaś Ludwika Sztemsz-
tyn Helcia, tutejszego obywatela i starszego tejże Archikonfratemi z Rzy-
mu sprowadzone i w kościele na zamku ustawione”.

46 J. Urban, Katedra na Wawelu (1795-1918), Kraków 2000,

s. 217, 272.

Zlikwidowano przeszklenia arkad oddzielających prezbi-
terium od ambitu, utrwalone m.in. przez Jana Matejkę48. Usu-
nięto: baldachim znad tmmny świętego Stanisława, aksamit-
ne zapiecki stall, kratę z wolutowym zwieńczeniem sprzed
nagrobka bpa Gembickiego (doskonale widoczną na obrazie
z roku 1880), zespół barokowych rzeźb49, w tym figury umiesz-
czone na portalach kaplic, aniołki podtrzymujące ramy obra-
zów Chrystus Salwator i Św. Stanisław biskup w transepcie,
rokokowe szczyty konfesjonałów oraz zwieńczenia portretów
znad portalu kaplicy Zygmuntowskiej, o których wspomina
Łętowski: „Nad kratą zaś mosiężną, przy wejściu do kaplicy
Jagiellońskiej, postawione stoją trzy spore obrazy, z korona-
mi i berłami złoconymi od góry”50. Ten sam los spotkał oba
pomniki Wodzickich, znane jedynie z akwareli Jana Wojna-
rowskiego, zdjęć31 oraz obrazu Swierzyńskiego. Pomnik Pio-
tra Skargi przeniesiono do kościoła SS. Piotra i Pawła, do
którego był pierwotnie przeznaczony52.

Część wyposażenia katedry zmieniła jedynie usytuowa-
nie, np. pomnik Potockiego, o którym Wojciechowski w roku
1900 mówił: „Ale najpilniejsza sprawa, to usunięcie pomni-
ka Potockiego. Leżą pod nim ciała Anny i Jadwigi, żony i
córki Jagiełły, a wnuczki i prawnuczki Kaźmierza. Miały spoi-
ną tablicę nagrobną, także w kształcie mensy, która przetrwa-
ła aż do czasu około roku 1820-1830, kiedy ją uprzątnięto
pod nowy pomnik Potockiego, dla kościoła wcale niestosow-
ny”53, w roku 1903 został przeniesiony do kaplicy Św. Trójcy.
Nagrobek Ankwicza umieszczono w nawie północnej, obok
monumentu bpa Andrzeja Trzebickiego. Spod chóru przenie-
siono płyty nagrobne: Stanisława Borka (do północnego ra-
mienia ambitu, koło prezbiterium) i Piotra Kmity (do połu-
dniowej nawy bocznej, między kaplicą Potockich a Szafrań-
ców). Na ich miejsce wmurowano epitafia: kanonika Andrzeja
Cieklińskiego i Rafała Wargawskiego. Dwie nagrobne płyty
z posadzki umieszczono na ścianie w bramie Wazów, trzecią
- Pawła Szydłowieckiego - przeniesiono do południowego
ramienia ambitu obok kaplicy Zygmuntowskiej. Obraz Chry-
stus Salwator zawisł w północnej części transeptu, przenie-
siono epitafia: Morskiego i Zająca (obok tablicy wiedeńskiej
w południowym ramieniu transeptu), Brudzyńskiego (do ka-

47 M. Hennel-Bernasikowa, Gobeliny katedry wawelskiej,
Kraków 1994, s. 19 (Bibl. Waw. 9).

48 Banach, o.c., s. 50, poz. 189.

49 J.Żmudziński, Zespół nieznanych późnobarokowych rzeźb
drewnianych z katedry wawelskiej w zbiorach muzealnych Krakowa
[w:] Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w), Kra-
ków 1999, s. 131-146.

50 Łętowski, o.c., s. 43.

51 Banach, o.c., s. 80, poz. 218, s. 82, poz. 221; Tomko-
wicz, o.c., s. 88-89.

52 T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie. Kra-
ków 1900, s. 246; S. Tomkowicz, Katedra na Wawelu i jej obec-
na restauracja, Kraków 1901, s. 82.

53 Wojciechowski, o.c., s. 246.

226