DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0027
Wzmianka z roku 1563 o „rozrysowaniu” murów
i powód przebudowy zwieńczenia w roku 1595: „zbyt
wielki ciężar”-świadcząo tym, że część pęknięć baszty,
zinwentaryzowana w trakcie ostatnich badań, mogła
powstać już w wieku XVI.
Rachunki dokumentują też różne drobne prace:
w 1602 cieśle „łatali na Librance”, do oszklenia okna
„na wieży Lubrance nazwanej” użyto 36 szyb, a w 1603
płacono za przebijanie muru „na drzwi podle Lubranki”
i na komin79 80.
Z początku wieku XVII pochodzą dwa przekazy
ikonograficzne. Pierwszy to miedzioryt, datowany
przed 1600, wykonany według rysunku Egidiusa van
der Rye, przedstawiający panoramę Krakowa widzianą
z kopca Krakusa, zamieszczony w dziele Georga Brau-
na i Franza Hoghenberga Theatri praecipuarum totius
mundi urbium li ber sextus (Kolonia 1618)s". Wyraźnie
widoczna na tej rycinie Lubranka ma trzy szkaipy, po-
minięto natomiast podział na część cokołową i górną;
zaznaczono nadwieszenie najwyższej kondygnacji, bez
dachu (fig. 44) - może to odpowiadać stanowi w trakcie
prac w roku 1595 lub być błędem rysownika, podobnie
jak niezaznaczenie części dolnej baszty, wieży Duńskiej
i nieprecyzyjne przedstawienie wież katedry.
Drugi przekaz ikonograficzny (fig. 45) to miedzioryt
rytowany przez Tomasza Makowskiego, zamieszczony
w dziele Krzysztofa Mikołaja Dorohostajskiego Hip-
pica, to jest o koniach księgi (Kraków 1603)81 82. Wize-
runek konia przedstawiono na tle panoramy Krakowa
z Wawelem; po lewej widoczna baszta, którą można
identyfikować z Lubranką. Górna, nadwieszona część
baszty zwieńczona jest grzebieniem attyki, co może od-
powiadać stanowi po przebudowie w roku 1595. Wiary-
godność tego przekazu jest jednak wątpliwa ze względu
na braki i błędy w innych szczegółach (podwójny dach
Kurzej Stopki, brak Jordanki itd.).
Dwadzieścia lat po przebudowie stan baszty znowu
wymagał ingerencji. Dokument z roku 1615, opisujący
prace przeprowadzone w zamku przez wielkorządcę
Jana Płazę z Mstyczowa, wymienia „nad Lubranką
dach zły, trzeba nowy dać i prędko także nowe rynny
zawlec, bo przecieka, aż do tych sklepów, gdzie są rze-
czy Króla JMci; także i drugi dach, któiy jest między
wieżą a między gankiem, któiy wszystek pognił”, na-
tomiast „pod Lubranką piwnice dwie restaurowano za
nieboszczyka; wedle tej Lubranki jest transit publiczny,
któiy się bardzo porysował, dał nieboszczyk pan wielki
79 Chmiel, Wawel, 2, s. 466, 470, 474, 479.
80 Banach, o.c., poz. 105; interpretuje ją jako basztę Sando-
mierską, z czym trudno się zgodzić.
81 Ibidem, poz. 89.
82 Chmiel, Wawel, 2, s. 505 i n.: Odbieranie wielkich rządów
krakowskich...
44. Widok Lubranki, około 1600 (wg Banach, Ikonografia...)
45. Lubranka na miedziorycie T. Makowskiego, 1603,
fragment (wg Banach, Ikonografia...)
rządca nowy rynsztok z niego zmurować, którym przez
piwnice aż na dół do Podzamcza feces ściekają z zamku
i forstami go położył, kraty jednak do niego żelaznej
potrzeba. Wedle transitu dał nową wieżę miasto Dorot-
ki wymurować nieboszczyk pan wielki rządca i drzwi
żelazne do niej”s:. Ten przekaz potwierdza istnienie
elementów architektonicznych: dachu z rynną na Lu-
brance, dachu na „przewiązce” i dobudówki z ustępem
publicznym. Określenie „dwie piwnice pod Lubranką”
odnosi się zapewne do piwnicy pod „przewiązką”, nato-
miast wzmianka o Dorotce sytuuje ją obok dobudówki,
prawdopodobnie przy szkarpie skrzydła południowego,
w miejscu obecnej klatki schodowej.
Lubranka w 2. połowie wieku XVII
Według rękopisu, cytowanego przez Tomkowicza, 26
września 1656, w czasie okupacji szwedzkiej: „od beczek
ze słomą zapalanych zajęła się baszta w dziedzińcu przy
25
i powód przebudowy zwieńczenia w roku 1595: „zbyt
wielki ciężar”-świadcząo tym, że część pęknięć baszty,
zinwentaryzowana w trakcie ostatnich badań, mogła
powstać już w wieku XVI.
Rachunki dokumentują też różne drobne prace:
w 1602 cieśle „łatali na Librance”, do oszklenia okna
„na wieży Lubrance nazwanej” użyto 36 szyb, a w 1603
płacono za przebijanie muru „na drzwi podle Lubranki”
i na komin79 80.
Z początku wieku XVII pochodzą dwa przekazy
ikonograficzne. Pierwszy to miedzioryt, datowany
przed 1600, wykonany według rysunku Egidiusa van
der Rye, przedstawiający panoramę Krakowa widzianą
z kopca Krakusa, zamieszczony w dziele Georga Brau-
na i Franza Hoghenberga Theatri praecipuarum totius
mundi urbium li ber sextus (Kolonia 1618)s". Wyraźnie
widoczna na tej rycinie Lubranka ma trzy szkaipy, po-
minięto natomiast podział na część cokołową i górną;
zaznaczono nadwieszenie najwyższej kondygnacji, bez
dachu (fig. 44) - może to odpowiadać stanowi w trakcie
prac w roku 1595 lub być błędem rysownika, podobnie
jak niezaznaczenie części dolnej baszty, wieży Duńskiej
i nieprecyzyjne przedstawienie wież katedry.
Drugi przekaz ikonograficzny (fig. 45) to miedzioryt
rytowany przez Tomasza Makowskiego, zamieszczony
w dziele Krzysztofa Mikołaja Dorohostajskiego Hip-
pica, to jest o koniach księgi (Kraków 1603)81 82. Wize-
runek konia przedstawiono na tle panoramy Krakowa
z Wawelem; po lewej widoczna baszta, którą można
identyfikować z Lubranką. Górna, nadwieszona część
baszty zwieńczona jest grzebieniem attyki, co może od-
powiadać stanowi po przebudowie w roku 1595. Wiary-
godność tego przekazu jest jednak wątpliwa ze względu
na braki i błędy w innych szczegółach (podwójny dach
Kurzej Stopki, brak Jordanki itd.).
Dwadzieścia lat po przebudowie stan baszty znowu
wymagał ingerencji. Dokument z roku 1615, opisujący
prace przeprowadzone w zamku przez wielkorządcę
Jana Płazę z Mstyczowa, wymienia „nad Lubranką
dach zły, trzeba nowy dać i prędko także nowe rynny
zawlec, bo przecieka, aż do tych sklepów, gdzie są rze-
czy Króla JMci; także i drugi dach, któiy jest między
wieżą a między gankiem, któiy wszystek pognił”, na-
tomiast „pod Lubranką piwnice dwie restaurowano za
nieboszczyka; wedle tej Lubranki jest transit publiczny,
któiy się bardzo porysował, dał nieboszczyk pan wielki
79 Chmiel, Wawel, 2, s. 466, 470, 474, 479.
80 Banach, o.c., poz. 105; interpretuje ją jako basztę Sando-
mierską, z czym trudno się zgodzić.
81 Ibidem, poz. 89.
82 Chmiel, Wawel, 2, s. 505 i n.: Odbieranie wielkich rządów
krakowskich...
44. Widok Lubranki, około 1600 (wg Banach, Ikonografia...)
45. Lubranka na miedziorycie T. Makowskiego, 1603,
fragment (wg Banach, Ikonografia...)
rządca nowy rynsztok z niego zmurować, którym przez
piwnice aż na dół do Podzamcza feces ściekają z zamku
i forstami go położył, kraty jednak do niego żelaznej
potrzeba. Wedle transitu dał nową wieżę miasto Dorot-
ki wymurować nieboszczyk pan wielki rządca i drzwi
żelazne do niej”s:. Ten przekaz potwierdza istnienie
elementów architektonicznych: dachu z rynną na Lu-
brance, dachu na „przewiązce” i dobudówki z ustępem
publicznym. Określenie „dwie piwnice pod Lubranką”
odnosi się zapewne do piwnicy pod „przewiązką”, nato-
miast wzmianka o Dorotce sytuuje ją obok dobudówki,
prawdopodobnie przy szkarpie skrzydła południowego,
w miejscu obecnej klatki schodowej.
Lubranka w 2. połowie wieku XVII
Według rękopisu, cytowanego przez Tomkowicza, 26
września 1656, w czasie okupacji szwedzkiej: „od beczek
ze słomą zapalanych zajęła się baszta w dziedzińcu przy
25