DOI Artikel:
Targosz, Karolina: Mauzoleum Zugmuntowskie, kapela rorantystów i renesansowa "muzykologia" krakowska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0097
Studia Waweliana
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275
KAROLINA TARGOSZ
MAUZOLEUM ZYGMUNTOWSKIE, KAPELA RORANTYSTÓW
I RENESANSOWA „MUZYKOLOGIA” KRAKOWSKA
W roku 1515 Zygmunt I powziął myśl o stworzeniu
dla siebie w katedrze na Wawelu grobowej kaplicy i to
swoje zamierzenie urzeczywistnił w latach 1519-1533.
Dziesięć lat po zakończeniu budowy, w roku 1543 król
powołał do życia specjalne kolegium śpiewaków związane
z kaplicą, nazwane kapelą rorantystów. W tym samym
czasie, od roku 1515 do połowy lat czterdziestych wieku
XVI ukazało się w Krakowie wiele traktatów o sztuce
śpiewaczej. Zawierają one również ogólne rozważania
o muzyce i można je uznać za wyraz renesansowej „mu-
zykologii”, czyli ówczesnej wiedzy i rozważań na temat
muzyki. Zintegrowanie danych z zakresu wszystkich tych
fenomenów - tak znamiennych dla świetnych lat rene-
sansu w Klukowie doby Zygmunta Starego, poprzez ich
wzajemne powiązania i uzupełnienia - na pewno pozwoli
lepiej je zrozumieć.
Do wystawienia w pobliżu nowej rezydencji wawel-
skiej, miejsca doczesnego mieszkania, kaplicy przeznaczo-
nej na „zamieszkanie na wieczność” („domus perpetua”),
przybranej w nowe stylowe i ideowe kształty i znaczenia,
nakłoniła króla, jak wiadomo, śmierć młodziutkiej żony,
królowej Barbary Zapolyi. W roku 1517 król zaakcep-
tował, ale i zmodyfikował w jakimś zakresie projekt
przedstawiony mu w Wilnie przez powołanego do re-
alizacji budowli włoskiego artystę, rodem z Florencji,
Bartolomea Berrecciego. Kamień węgielny położono
w 1519, a poświęcono ją w roku 1533
Bryła budowli składa się od zewnątrz z sześcianu
przyziemia, ośmiobocznego tamburu przeprutego koli-
stymi oknami, lekko „zaostrzonej” czaszy kopuły pokry-
tej metalową łuską oraz latami i zwieńczenia, z odlanym
w brązie aniołkiem z krzyżem. Wewnątrz da się wyróż-
nić aż pięć stref - cztery ściany dolne rozczłonkowane
1 S. Mossakowski, Kiedy, jak i pizez kogo wznoszona była i de-
korowana kaplica Zygmuntowska (Kwart. AU 39: 1994, s. 87-127).
2 K. Targosz, The Sigismund Chapel as a Neo-Platonic Mo-
architektonicznie jako luki triumfalne, ponad nimi pół-
eliptyczne luki tarczowe z pendentywami, kolisty walec
tamburu z oknami, wnętrze elipsoidalnej czaszy kopuły
ozdobionej kasetonami oraz wnętrze latami zamknięte
sklepieniem z wyrytym imieniem twórcy budowli.
Jak wskazywałam przed laty, w podziałach horyzon-
talnych przestrzeni budowli można się dopatrzyć aluzji
do pięciu idealnych brył platońskich, przyporządkowy-
wanych poszczególnym żywiołom, ogromnie fascynu-
jących ówczesnych humanistów, przetransponowanych
tu na pięć wspomnianych stref (fig. I)1 2. Część dolna,
jedyne dokładne odtworzenie stereometryczne pierwszej
z brył, to sześcian odpowiadający elementowi ziemi.
Strefa pendentywów odnosi się do wody, strefa tambum
z oknami - do powietrza, kopuła - do żywiołu ognia,
latarnia zaś - do eteru. Takie ich rozumienie potwier-
dza, wypełniająca i pokrywająca poszczególne strefy,
dekoracja figuralno-rzeźbiarska. W części dolnej stanął
ołtarz i królewska stalla, figury świętych oraz monument
grobowy króla, pomnik jego ziemskiej chwały. Strefę
pendentywów w dużej mierze pokrywają przedstawienia
związane z żywiołem wodnym, postacie trytonów ine-
reid, najpewniej uzmysławiających na modłę antyczną
drogę dusz na „wyspy szczęśliwe”. Nad powietrznym,
ażurowym tamburem otwiera się strefa ognia kosmicz-
nego, z rozetami w kasetonach, które zastępują gwiazdy,
sprawiając wrażenie wirowania kołowego (fig. 2). Na
sklepionku latami dziewięć główek anielskich odpowiada
dziewięciu chórom eterycznego empireum, otaczając
głowę serafa, symbolizującego samego Boga. Umiej-
scowiony pomiędzy nimi koliście napis: „Bartholo Flo-
rentino opifice” nie jest żadnym zuchwałym czy wręcz
bluźnierczym aktem człowieka renesansu, jak to bywało
del of the Universe (PolishArt Studies 8: 1987, s. 13-30); Eadem,
Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata (Biuletyn
HS 48: 1986, s. 131-164).
91
Tom XIII, 2007
PL ISSN 1230-3275
KAROLINA TARGOSZ
MAUZOLEUM ZYGMUNTOWSKIE, KAPELA RORANTYSTÓW
I RENESANSOWA „MUZYKOLOGIA” KRAKOWSKA
W roku 1515 Zygmunt I powziął myśl o stworzeniu
dla siebie w katedrze na Wawelu grobowej kaplicy i to
swoje zamierzenie urzeczywistnił w latach 1519-1533.
Dziesięć lat po zakończeniu budowy, w roku 1543 król
powołał do życia specjalne kolegium śpiewaków związane
z kaplicą, nazwane kapelą rorantystów. W tym samym
czasie, od roku 1515 do połowy lat czterdziestych wieku
XVI ukazało się w Krakowie wiele traktatów o sztuce
śpiewaczej. Zawierają one również ogólne rozważania
o muzyce i można je uznać za wyraz renesansowej „mu-
zykologii”, czyli ówczesnej wiedzy i rozważań na temat
muzyki. Zintegrowanie danych z zakresu wszystkich tych
fenomenów - tak znamiennych dla świetnych lat rene-
sansu w Klukowie doby Zygmunta Starego, poprzez ich
wzajemne powiązania i uzupełnienia - na pewno pozwoli
lepiej je zrozumieć.
Do wystawienia w pobliżu nowej rezydencji wawel-
skiej, miejsca doczesnego mieszkania, kaplicy przeznaczo-
nej na „zamieszkanie na wieczność” („domus perpetua”),
przybranej w nowe stylowe i ideowe kształty i znaczenia,
nakłoniła króla, jak wiadomo, śmierć młodziutkiej żony,
królowej Barbary Zapolyi. W roku 1517 król zaakcep-
tował, ale i zmodyfikował w jakimś zakresie projekt
przedstawiony mu w Wilnie przez powołanego do re-
alizacji budowli włoskiego artystę, rodem z Florencji,
Bartolomea Berrecciego. Kamień węgielny położono
w 1519, a poświęcono ją w roku 1533
Bryła budowli składa się od zewnątrz z sześcianu
przyziemia, ośmiobocznego tamburu przeprutego koli-
stymi oknami, lekko „zaostrzonej” czaszy kopuły pokry-
tej metalową łuską oraz latami i zwieńczenia, z odlanym
w brązie aniołkiem z krzyżem. Wewnątrz da się wyróż-
nić aż pięć stref - cztery ściany dolne rozczłonkowane
1 S. Mossakowski, Kiedy, jak i pizez kogo wznoszona była i de-
korowana kaplica Zygmuntowska (Kwart. AU 39: 1994, s. 87-127).
2 K. Targosz, The Sigismund Chapel as a Neo-Platonic Mo-
architektonicznie jako luki triumfalne, ponad nimi pół-
eliptyczne luki tarczowe z pendentywami, kolisty walec
tamburu z oknami, wnętrze elipsoidalnej czaszy kopuły
ozdobionej kasetonami oraz wnętrze latami zamknięte
sklepieniem z wyrytym imieniem twórcy budowli.
Jak wskazywałam przed laty, w podziałach horyzon-
talnych przestrzeni budowli można się dopatrzyć aluzji
do pięciu idealnych brył platońskich, przyporządkowy-
wanych poszczególnym żywiołom, ogromnie fascynu-
jących ówczesnych humanistów, przetransponowanych
tu na pięć wspomnianych stref (fig. I)1 2. Część dolna,
jedyne dokładne odtworzenie stereometryczne pierwszej
z brył, to sześcian odpowiadający elementowi ziemi.
Strefa pendentywów odnosi się do wody, strefa tambum
z oknami - do powietrza, kopuła - do żywiołu ognia,
latarnia zaś - do eteru. Takie ich rozumienie potwier-
dza, wypełniająca i pokrywająca poszczególne strefy,
dekoracja figuralno-rzeźbiarska. W części dolnej stanął
ołtarz i królewska stalla, figury świętych oraz monument
grobowy króla, pomnik jego ziemskiej chwały. Strefę
pendentywów w dużej mierze pokrywają przedstawienia
związane z żywiołem wodnym, postacie trytonów ine-
reid, najpewniej uzmysławiających na modłę antyczną
drogę dusz na „wyspy szczęśliwe”. Nad powietrznym,
ażurowym tamburem otwiera się strefa ognia kosmicz-
nego, z rozetami w kasetonach, które zastępują gwiazdy,
sprawiając wrażenie wirowania kołowego (fig. 2). Na
sklepionku latami dziewięć główek anielskich odpowiada
dziewięciu chórom eterycznego empireum, otaczając
głowę serafa, symbolizującego samego Boga. Umiej-
scowiony pomiędzy nimi koliście napis: „Bartholo Flo-
rentino opifice” nie jest żadnym zuchwałym czy wręcz
bluźnierczym aktem człowieka renesansu, jak to bywało
del of the Universe (PolishArt Studies 8: 1987, s. 13-30); Eadem,
Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata (Biuletyn
HS 48: 1986, s. 131-164).
91