DOI Artikel:
Marchwińska, Agnieszka: Pogrzeb Barbary Radziwiłłówny i odprawa jej królewskiego dworu (1551)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0114
zmarłej małżonki. Za termin końcowy istnienia dworu
królewskiego Barbary Radziwiłłówny trzeba uznać datę
10 lipca 1551, kiedy odprawiono fraucymer oraz znaczną
część służby26.
Rozwiązanie dwom zmarłej królowej nie było bo-
wiem związane ze zwolnieniem wszystkich jego człon-
ków, ponieważ wielu dworzan i służących przeniesiono
na dwór królewski. Chodzi tutaj przede wszystkim
0 dwór męski (curia masculinum), który zapewniał
funkcjonowanie całemu dworowi królowej, w tym
fraucymerowi. W zasadzie odprawa nie objęła dworzan
służących konno {aulici in eąuis servientes), którzy sta-
nowili najważniejszą kategorię dworską. Spośród nich
rekrutowali się urzędnicy zarządu dworu i urzędnicy
stołu (officiales mensae) królowej, podobnie zresztą
jak na dworze króla2 . Dworzanie konni in corpore
uczestniczyli w pogrzebie swojej monarchini28. Byli to
następujący aulici'. Jan Bukowski, podskarbi Hieronim
Bużeński, piwniczy Hieronim Domaniowski, Piotr Ja-
rzyna, stolnik Jerzy Jeżowski, Marcin Karwicki, krajczy
Jan Spytek Komorowski, podstoli Andrzej Lubieniecki,
ochmistrz Stanisław Maciejowski, kredencarz Jarosz
Poświątny, stolnik Krzysztof Rudnicki, Jan Sieniowski,
podczaszy Mikołaj Tarło, kuchmistrz Jan Zebrzydowski
1 Bartłomiej Żychorski. Razem ze swoimi pocztami
konnymi tworzyli oni rotę około 90 jeźdźców, dość wi-
doczną w kondukcie żałobnym. Po pogrzebie królowej
Barbary jedenastu jej dworzan konnych przyjęto na dwór
królewski, pozostali zaś czterej z różnych powodów na
stałe lub czasowo opuścili służbę dworską29. Trzeba
tutaj zauważyć, że aulici królowej mieli faktycznie
status dworzan królewskich, deputowanych przez mo-
narchę do orszaku jego małżonki. Ochmistrz Stanisław
Maciejowski, tytułowany niebawem po rozwiązaniu
26 AGAD, ASK, Rach. król. 162a, k. 75; Rach. król. 162b.
k. 86v.
2 Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta..., s. 19, 42.
28 O zdyscyplinowaniu aulicos królowej świadczy przypadek
podstolego Andrzeja Lubienieckiego, służącego w 6 koni, który
korzystał z „urlopu” i od 1411 1551 przebywał poza dworem. Stawił
się on jednak w kondukcie żałobnym i uczestniczył w pogrzebie
Radziwiłłówny. Na ogół w czasie okresowych przerw w służbie
dworzanie nie pobierali pieniędzy na utrzymanie swoich pocztów
konnych, ale jeśli chodzi o Lubienieckiego to Zygmunt August
kazał mu wypłacić pieniądze także za kwartał, kiedy był nieobecny
na dworze; zob. AGAD, ASK, księgi kwitów 2, k. 509; asygnata
wystawiona 19 VI 1552 w Toruniu.
20 Z dworu odeszli wtedy Hieronim Domaniowski i Andrzej Lu-
bieniecki, a czasowo Hieronim Bużeński i Jan Spytek Komorowski.
Ferenc {Dwór Zygmunta Augusta..., s. 50, przyp. 50) podaje, że
tylko czterech dworzan, mianowicie Jan Bukowski, Jerzy Jeżowski.
Marcin Karwicki i Marcin (!) Poświątny kontynuowało służbę na
dworze królewskim.
'° Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. V/2, oprać.
J. Płocha, A. Rybarski, I. Sułkowska, Warszawa 1961, nr 5405.
31 A. S u c h e n i - Grab owska, Monarchia dwu ostatnich
dworu już tylko jako aulicus regius, otrzymał za swoją
służbę u boku królowej Barbary w dożywotnie nieod-
płatne użytkowanie starostwo lubomelskie30. Była to
dość intratna królewszczyzna (miasto Lubomi i 16 wsi)
przynosząca rocznie blisko 4000 fl. dochodu31. Były
ochmistrz królowej w roku 1553 doszedł do szczytu
kariery dworskiej, kiedy Zygmunt August powołał go
na urząd marszałka nadwornego, który piastował do
śmierci w roku 156332.
W służbie dworskiej pozostał też cały personel se-
kretariatu Radziwiłłówny. Kanclerz królowej w osobie
sekretarza królewskiego Jerzego Podlodowskiego po
pogrzebie otrzymał ex gratia króla 100 fl., największą
sumę wypłaconą w gronie sekretarzy towarzyszących
Zygmuntowi Augustowi w żałobnym orszaku do Wil-
na33. Co więcej, Podlodowski wnet doczekał się nowego
awansu dworskiego, bo 16 sierpnia 1551 został referen-
darzem (duchownym), którym był do śmierci w roku
15 5 5 34. Nietypową drogą poszedł sekretarz albo pisarz
prywatny królowej Stanisław Koszutski, gdyż Zygmunt
August mianował go bibliotekarzem książnicy królew-
skiej. Od roku 1555 aż do swojego zgonu, w roku 1559,
zajmował się on porządkowaniem, ustawianiem i kata-
logowaniem znakomitego księgozbioru gromadzonego
przez ostatniego z Jagiellonów na zamku w Wilnie33.
Pisarz ruski królowej (notarius Ruthenicus Maiestatis
Reginalis), zajmujący się sprawami Radziwiłłówny
w Wielkim Księstwie Litewskim, którym był Jan Mi-
kołajewicz Hajko pozostał w służbie wielkoksiążęcej,
osiągając w roku 1554 urząd pisarza hospodarskiego, a z
czasem objął godność pierwszego kasztelana brzesko-
litewskiego (1566)36.
Niedługo przeżył swoją panią szafarz Wawrzyniec Je-
litowski, zarządzający gospodarką dworu kołowej Bar-
Jagiellonów a ruch egzekucyjny, cz. 1: Geneza egzekucji dóbr,
Wrocław 1974, s. 239; E a d e m. Badania nad elitą władzy w latach
1551-1562 [w:] Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, red.
A. Wyczański, t. 1, 1976, s. 89, tab. 1.
32 Urzędnicy centralni i nadworni PolskiXIV-XV1I1 wieku, oprać.
K. Chłapowski i in. {Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XV1II
wieku. Spisy, t. 10), Kórnik 1992, s.87; Ferenc, Dwór Zygmunta
Augusta..., s. 22-23.
33 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 50v.
34 Urzędnicy centralni i nadworni..., s. 136; zob. też R. Ragau-
skiene, A. Ragauskas, Barboros Radrilaites laiśkaiZygimantui
Augustui ir kitiems. Studija apie XV7 a. Lietuvos Didźiosios kunigai-
kśtystes monterą korespondencją, Vilnius 2001, s. 155.
35 AGAD. ASK. Rach. król. 110. k. 853v; zob. też: K. Hartleb,
Biblioteka Zygmunta Augusta. Studium z dziejów kultury królew-
skiego dworu, Lwów 1928, s. 95-96; A. Kawecka-Gryczowa,
Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej,
Wrocław 1988, s. 64-71 i in.; Ragauskiene, Ragauskas, o.c.,
s. 153-158.
36 J. Małecki, Hajko Jan h. Ogończyk (ok. 1510-ok. 1580). PSB
9, s. 241; Ragauskiene, Ragauskas, o.c., s. 155-158.
108
królewskiego Barbary Radziwiłłówny trzeba uznać datę
10 lipca 1551, kiedy odprawiono fraucymer oraz znaczną
część służby26.
Rozwiązanie dwom zmarłej królowej nie było bo-
wiem związane ze zwolnieniem wszystkich jego człon-
ków, ponieważ wielu dworzan i służących przeniesiono
na dwór królewski. Chodzi tutaj przede wszystkim
0 dwór męski (curia masculinum), który zapewniał
funkcjonowanie całemu dworowi królowej, w tym
fraucymerowi. W zasadzie odprawa nie objęła dworzan
służących konno {aulici in eąuis servientes), którzy sta-
nowili najważniejszą kategorię dworską. Spośród nich
rekrutowali się urzędnicy zarządu dworu i urzędnicy
stołu (officiales mensae) królowej, podobnie zresztą
jak na dworze króla2 . Dworzanie konni in corpore
uczestniczyli w pogrzebie swojej monarchini28. Byli to
następujący aulici'. Jan Bukowski, podskarbi Hieronim
Bużeński, piwniczy Hieronim Domaniowski, Piotr Ja-
rzyna, stolnik Jerzy Jeżowski, Marcin Karwicki, krajczy
Jan Spytek Komorowski, podstoli Andrzej Lubieniecki,
ochmistrz Stanisław Maciejowski, kredencarz Jarosz
Poświątny, stolnik Krzysztof Rudnicki, Jan Sieniowski,
podczaszy Mikołaj Tarło, kuchmistrz Jan Zebrzydowski
1 Bartłomiej Żychorski. Razem ze swoimi pocztami
konnymi tworzyli oni rotę około 90 jeźdźców, dość wi-
doczną w kondukcie żałobnym. Po pogrzebie królowej
Barbary jedenastu jej dworzan konnych przyjęto na dwór
królewski, pozostali zaś czterej z różnych powodów na
stałe lub czasowo opuścili służbę dworską29. Trzeba
tutaj zauważyć, że aulici królowej mieli faktycznie
status dworzan królewskich, deputowanych przez mo-
narchę do orszaku jego małżonki. Ochmistrz Stanisław
Maciejowski, tytułowany niebawem po rozwiązaniu
26 AGAD, ASK, Rach. król. 162a, k. 75; Rach. król. 162b.
k. 86v.
2 Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta..., s. 19, 42.
28 O zdyscyplinowaniu aulicos królowej świadczy przypadek
podstolego Andrzeja Lubienieckiego, służącego w 6 koni, który
korzystał z „urlopu” i od 1411 1551 przebywał poza dworem. Stawił
się on jednak w kondukcie żałobnym i uczestniczył w pogrzebie
Radziwiłłówny. Na ogół w czasie okresowych przerw w służbie
dworzanie nie pobierali pieniędzy na utrzymanie swoich pocztów
konnych, ale jeśli chodzi o Lubienieckiego to Zygmunt August
kazał mu wypłacić pieniądze także za kwartał, kiedy był nieobecny
na dworze; zob. AGAD, ASK, księgi kwitów 2, k. 509; asygnata
wystawiona 19 VI 1552 w Toruniu.
20 Z dworu odeszli wtedy Hieronim Domaniowski i Andrzej Lu-
bieniecki, a czasowo Hieronim Bużeński i Jan Spytek Komorowski.
Ferenc {Dwór Zygmunta Augusta..., s. 50, przyp. 50) podaje, że
tylko czterech dworzan, mianowicie Jan Bukowski, Jerzy Jeżowski.
Marcin Karwicki i Marcin (!) Poświątny kontynuowało służbę na
dworze królewskim.
'° Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. V/2, oprać.
J. Płocha, A. Rybarski, I. Sułkowska, Warszawa 1961, nr 5405.
31 A. S u c h e n i - Grab owska, Monarchia dwu ostatnich
dworu już tylko jako aulicus regius, otrzymał za swoją
służbę u boku królowej Barbary w dożywotnie nieod-
płatne użytkowanie starostwo lubomelskie30. Była to
dość intratna królewszczyzna (miasto Lubomi i 16 wsi)
przynosząca rocznie blisko 4000 fl. dochodu31. Były
ochmistrz królowej w roku 1553 doszedł do szczytu
kariery dworskiej, kiedy Zygmunt August powołał go
na urząd marszałka nadwornego, który piastował do
śmierci w roku 156332.
W służbie dworskiej pozostał też cały personel se-
kretariatu Radziwiłłówny. Kanclerz królowej w osobie
sekretarza królewskiego Jerzego Podlodowskiego po
pogrzebie otrzymał ex gratia króla 100 fl., największą
sumę wypłaconą w gronie sekretarzy towarzyszących
Zygmuntowi Augustowi w żałobnym orszaku do Wil-
na33. Co więcej, Podlodowski wnet doczekał się nowego
awansu dworskiego, bo 16 sierpnia 1551 został referen-
darzem (duchownym), którym był do śmierci w roku
15 5 5 34. Nietypową drogą poszedł sekretarz albo pisarz
prywatny królowej Stanisław Koszutski, gdyż Zygmunt
August mianował go bibliotekarzem książnicy królew-
skiej. Od roku 1555 aż do swojego zgonu, w roku 1559,
zajmował się on porządkowaniem, ustawianiem i kata-
logowaniem znakomitego księgozbioru gromadzonego
przez ostatniego z Jagiellonów na zamku w Wilnie33.
Pisarz ruski królowej (notarius Ruthenicus Maiestatis
Reginalis), zajmujący się sprawami Radziwiłłówny
w Wielkim Księstwie Litewskim, którym był Jan Mi-
kołajewicz Hajko pozostał w służbie wielkoksiążęcej,
osiągając w roku 1554 urząd pisarza hospodarskiego, a z
czasem objął godność pierwszego kasztelana brzesko-
litewskiego (1566)36.
Niedługo przeżył swoją panią szafarz Wawrzyniec Je-
litowski, zarządzający gospodarką dworu kołowej Bar-
Jagiellonów a ruch egzekucyjny, cz. 1: Geneza egzekucji dóbr,
Wrocław 1974, s. 239; E a d e m. Badania nad elitą władzy w latach
1551-1562 [w:] Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, red.
A. Wyczański, t. 1, 1976, s. 89, tab. 1.
32 Urzędnicy centralni i nadworni PolskiXIV-XV1I1 wieku, oprać.
K. Chłapowski i in. {Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XV1II
wieku. Spisy, t. 10), Kórnik 1992, s.87; Ferenc, Dwór Zygmunta
Augusta..., s. 22-23.
33 AGAD, ASK, Rach. król. 158, k. 50v.
34 Urzędnicy centralni i nadworni..., s. 136; zob. też R. Ragau-
skiene, A. Ragauskas, Barboros Radrilaites laiśkaiZygimantui
Augustui ir kitiems. Studija apie XV7 a. Lietuvos Didźiosios kunigai-
kśtystes monterą korespondencją, Vilnius 2001, s. 155.
35 AGAD. ASK. Rach. król. 110. k. 853v; zob. też: K. Hartleb,
Biblioteka Zygmunta Augusta. Studium z dziejów kultury królew-
skiego dworu, Lwów 1928, s. 95-96; A. Kawecka-Gryczowa,
Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej,
Wrocław 1988, s. 64-71 i in.; Ragauskiene, Ragauskas, o.c.,
s. 153-158.
36 J. Małecki, Hajko Jan h. Ogończyk (ok. 1510-ok. 1580). PSB
9, s. 241; Ragauskiene, Ragauskas, o.c., s. 155-158.
108