Studia Wilanowskie (19.2012)

S.iÓi*

Carło Labruzzi,
Aleksandra i Izabela
Potockie przechadzające
się w okolicach jeziora
Albano, 1779-1780;
Muzeum Pałac
w Ulanowie

Śląskiej" 16(1997),
s. 149-150.
Towarzystwa Królewskiego
Przyjaciół Nauk,
czytana na posiedzeniu
Nauk" 7 (1810), s. 293-311.
S. Lorentz, Sarkojag
Scipiona w Polsce,
„Meander" 1 (1946),
s. 37-38; T.S. Jaroszewski,
Warszawa 1970, s. 286.
Ch.P. Aigner, op. cit., s. 295.
s. 133-136.
Paris 1753, s. 116.

kamienny Krąg Druidów i zespół dębów tworzących Święty Gaj^.
Zdaniem badaczki, taki układ miał symbolizować triumf chrześ-
cijaństwa nad pogaństwem, był jednocześnie wyrazem fascynacji
zamierzchłą przeszłością.
Czy wspomniane powyżej traktaty oraz ogrody mogły być inspi-
racją dia utworzenia pamiątkowego parku Gucin-Gaj? Z pew-
nością uświadamiały one powszechność zjawiska, jakim były
święte gaje w europejskich ogrodach. Jednak uwagi na ich temat
są na tyle ogólnikowe, że ciężko byłoby mówić o bezpośrednim
oddziaływaniu. Tym bardziej że oprócz pewnych podobieństw do-
tyczących charakteru, kompozycji czy wystroju gaju, należy też
wskazać istotną różnicę, która wyraża się w odmiennej koncepcji
drzew i roli, jaką miały one odgrywać w założeniu parkowym.
August Moszyński i łzabeła Czartoryska w swych rozważaniach
poświęcają wiele miejsca drzewom, choć sprowadzają je do roli
scenografii, tworzącej wspaniałą oprawę i dopowiadającej treść
monumentów parkowych. Natomiast Aleksandra Potocka nadała
drzewom wartość autonomiczną i to one stanowiły główny ele-
ment układu przestrzennego, tworząc wraz z całym obszarem
Gaj-pomnik.
Aleksandra Potocka w swej oryginalnej koncepcji odwołała się za-
równo do ówczesnej teorii i praktyki sztuki ogrodowej, jak i wie-
dzy o pogańskich obrządkach kultowych. Przemawiać za tym
może cytowana powyżej wzmianka zamieszczona w traktacie
Czartoryskiej, gdzie mowa jest o ogromnym szacunku, jakim
dawniej obdarzano drzewa rosnące na cmentarzach i przy świą-
tyniach druidów. Zapewne znana była Potockiej także Rozprawa
o świątyniac/i a Starożytnych i o Słowiańskich Chrystiana Piotra
Aignera*s, który był wieloletnim współpracownikiem jej męża
i brał udział w tworzeniu Gucin-Gaju^. Aigner zawarł w swej pra-
cy szereg uwag na temat różnych form pierwotnych miejsc kulto-
wych, jak góry, drzewa i święte gaje. W toku wywodów stwierdza
on, że dawniej czctYy strych hayńtc tr juosw^caaych yatach.
Losy, owszem hory ?' yys-łym thrzcwcw zarosi mteysca, y&?'c .shct(Ve
ctcate trrażahy łt.s^aaałraażc, t to ra^wy.ś/aatach jpoyr^żahy thassy,
'//Aaro za łłayz^a-t/Mcyszc afo trzha&ar.aa ha aahożca.S'ta'a'h Drze-
wa sadzone uroczyście w Gucin-Gaju zyskały pomnikowe, czy
niemal kultowe, znaczenie, a całe założenie nabrało charakteru
przestrzeni sakralnej dzięki nawiązaniu do rodzimych, słowiań-
skich świętych gajów^.
Zgodnie z poglądami teoretyków architektury z przełomu XVIII
i XIX wieku święte gaje nie tylko poprzedzały wznoszenie bu-
dowli sakralnych, ale to właśnie z naśladowania natury, czyłi
zespołu drzew, wywodzić się miała architektura gotycka. Zna-
mienne, że Marc-Antoine Laugier w swym traktacie Ohserva-
hons sur łArchitecture stwierdził, iż wnętrza kościołów gotyckich

STUDIA WILANOWSKIE XIX