DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Brykowski, Ryszard: Drewniany gotycki kościół w Zborówku z 1459 r.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47893#0376
RYSZARD BRYKOWSKI
DREWNIANY GOTYCKI KOŚCIÓŁ W ZBORÓWKU Z 1459 R.
W roku 1962 z inspiracji i pod opieką prof. dra
Michała Walickiego rozpoczęto w ramach Pracowni
Inwentaryzacji Zabytków Sztuki prace nad doku-
mentacją drewnianej architektury sakralnej w Pol-
sce. Ta specjalistyczna dokumentacja składać się ma
z dwóch równoległych działów: 1. dokumentacji fo-
tograficznej poszczególnych obiektów; 2. kartoteki
problemowej wraz z bibliografią, opartej na bada-
niach architektonicznych. Końcowym efektem prac
jest zamierzona publikacja zgromadzonego materiału
w formie inwentarza x.
W pierwszym, próbnym objeździe terenowym,
przeprowadzonym w czerwcu 1962 r., którego celem
było zbadanie dwóch obiektów na terenie wojewódz-
twa kieleckiego, a mianowicie kościołów w Chote-
liku Zielonym oraz przede wszystkim w Zborówku,
brał udział prof. dr Michał Walicki1 2.
Parafialny kościół p. w. śś. Idziego i Mikołaja
w Zborówku (pow. buski, woj. kieleckie) jest naj-
starszym z zachowanych i dotąd rozpoznanych drew-
nianych obiektów sakralnych na terenie kraju (il.
1 Prace nad dokumentacją drewnianej architektury sa-
kralnej zostały podzielone na szereg etapów i mają odpo-
wiadać w przyszłości poszczególnym częściom projektowa-
nego inwentarza. Według stanu na grudzień 1966 r. najbar-
dziej zaawansowane są prace obejmujące badania archi-
tektoniczne i dokumentację fotograficzną najstarszych za-
chowanych kościołów (w. XV—XVI) w granicach historycz-
nej Małopolski oraz połemkowską architekturę cerkiewną.
W trakcie 5 terenowych objazdów w latach 1962-65 łącznie
przeprowadzono badania architektoniczne 57 obiektów, wy-
konując równocześnie ich dokumentację fotograficzną. Do-
kładny stan tych badań na grudzień 1967 r. omawia: R. BRY-
KOWSKI, Z prac Instytutu Sztuki PAN nad dokumentacją
drewnianej architektury sakralnej w Polsce (I), „Ochr. Zab.”
XXI, 1968, nr 4 (w druku).
W jakim stopniu podjęcie tego typu badań i akcji było
uzasadnione i aktualne, świadczy los szeregu bezpowrotnie
zniszczonych w ostatnich latach zabytków (m. in. por.:
R. BRYKOWSKI, Spalony kościół w Pisarzowicach oraz
niektóre problemy ochrony drewnianego budownictwa sa-
kralnego, „Ochr. Zab.” XIX, 1966, nr 1: gdzie częściowe
zestawienie poniesionych strat oraz omawiającej je litera-
tury; — tenże, Drewniana cerkiew łemkowska z Niezna-
jomej, tamże).
2 Ponadto w objeździe uczestniczyli: mgr Ryszard Bry-
kowski, mgr inż. arch. Maria Brykowska oraz fotograf Je-
rzy Langda.
1—2, 5)3. Jego ponowne odkrycie dla historii sztuki
nastąpiło dopiero właściwie dzięki wydanemu w ro-
ku 1957 Katalogowi Zabytków Sztuki w Polsce4.
Omawiany obiekt, zgodnie z treścią inskrypcji
znajdującej się na belce tęczowej, wzniesiony został
w 1459 r., za czasów plebana Piotra — „ANNO f DO-
MI[NI] t MCCCC QUI[N] QUAGESIMO t NONO f
t HEC f ECLE\ES]IA t EDIFICATAf EST f INZBO-
ROW t PROTUNC t RESIDENTE f PETRO t
t [PL[E]B[A]NO]5. Późniejsze jego losy, aż do po-
czątku 2. ćw. w. XIX, nie są znane. Tych pierw-
szych wiadomości dostarcza inwentarz kościoła
z r. 1826, z którego wynika, że kościół „[...] iest [...],
nowo podmurowany i wyreparowany, Składką Pa-
rafian, tak we wnątrz ma podsiębitkę i podłogę
z tarcic nową, iako też i ściany ze wnątrz są obite
także nowemi tarcicami i ściągnięte sforzniami Ze-
laznemi. Dach na tym kościele dawny, iuż repa-
racyi potrzebnie. Kopułka mała drewniana chwieie
się [...]”6. Około 1881 r. kościół jest ponownie re-
staurowany 7. W niespełna trzydzieści lat potem gro-
zi mu zagłada, gdy w 1906 r. postanowiono wznieść
na jego miejscu nowy murowany obiekt. Z uwagi
jednak na materialne trudności plany te zostają
częściowo zmienione. W rezultacie około 1908 r.
3 Do współczesnych mu obiektów niewątpliwie zaliczyć
można kościoły w Mogile i Haczowie oraz nie zachowany
z Olbierzowic.
4 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III. Wojewódz-
two Kieleckie (pod red. J. Z. ŁOZIŃSKIEGO i B. WOLFF),
z. 1. Powiat buski (inwentaryzowała K. KUTRZEBIANKA),
Warszawa 1957, s. 88-89; — wcześniejsze opracowania
i wzmianki: ks. A. K„ Korespondencja. Z dekanatu san-
domierskiego, „Przegl. Katolicki” 1881, s. 446—447; — ks. F. P.
NAWARRA, Monografia kościołów dyecezji kieleckiej, II,
Warszawa 1912, s. 228—229; — ks. J. WIŚNIEWSKI, Histo-
ryczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stop-
nickiem, Marjówka 1929, s. 326—331.
5 Początek tekstu zaszalowany, końcowa część, niegdyś
widoczna, obecnie również zaszalowana, podana w nawia-
sie kwadratowym.
Wcześniejsze dzieje parafii oraz obiektów sakralnych
w Zborówku por. E. WIŚNIOWSKI, Rozwój sieci parafial-
nej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu, Warszawa
1965, s. 71-72 i 155.
6 Arch. Kurii Bpiej w Kielcach, Inwentarz kościoła
i plebanii w Zborówku 1826. Sporządzony przez dozór pa-
rafii Zborowieckiej.
7 Ks. A. K„ jw.
362
DREWNIANY GOTYCKI KOŚCIÓŁ W ZBORÓWKU Z 1459 R.
W roku 1962 z inspiracji i pod opieką prof. dra
Michała Walickiego rozpoczęto w ramach Pracowni
Inwentaryzacji Zabytków Sztuki prace nad doku-
mentacją drewnianej architektury sakralnej w Pol-
sce. Ta specjalistyczna dokumentacja składać się ma
z dwóch równoległych działów: 1. dokumentacji fo-
tograficznej poszczególnych obiektów; 2. kartoteki
problemowej wraz z bibliografią, opartej na bada-
niach architektonicznych. Końcowym efektem prac
jest zamierzona publikacja zgromadzonego materiału
w formie inwentarza x.
W pierwszym, próbnym objeździe terenowym,
przeprowadzonym w czerwcu 1962 r., którego celem
było zbadanie dwóch obiektów na terenie wojewódz-
twa kieleckiego, a mianowicie kościołów w Chote-
liku Zielonym oraz przede wszystkim w Zborówku,
brał udział prof. dr Michał Walicki1 2.
Parafialny kościół p. w. śś. Idziego i Mikołaja
w Zborówku (pow. buski, woj. kieleckie) jest naj-
starszym z zachowanych i dotąd rozpoznanych drew-
nianych obiektów sakralnych na terenie kraju (il.
1 Prace nad dokumentacją drewnianej architektury sa-
kralnej zostały podzielone na szereg etapów i mają odpo-
wiadać w przyszłości poszczególnym częściom projektowa-
nego inwentarza. Według stanu na grudzień 1966 r. najbar-
dziej zaawansowane są prace obejmujące badania archi-
tektoniczne i dokumentację fotograficzną najstarszych za-
chowanych kościołów (w. XV—XVI) w granicach historycz-
nej Małopolski oraz połemkowską architekturę cerkiewną.
W trakcie 5 terenowych objazdów w latach 1962-65 łącznie
przeprowadzono badania architektoniczne 57 obiektów, wy-
konując równocześnie ich dokumentację fotograficzną. Do-
kładny stan tych badań na grudzień 1967 r. omawia: R. BRY-
KOWSKI, Z prac Instytutu Sztuki PAN nad dokumentacją
drewnianej architektury sakralnej w Polsce (I), „Ochr. Zab.”
XXI, 1968, nr 4 (w druku).
W jakim stopniu podjęcie tego typu badań i akcji było
uzasadnione i aktualne, świadczy los szeregu bezpowrotnie
zniszczonych w ostatnich latach zabytków (m. in. por.:
R. BRYKOWSKI, Spalony kościół w Pisarzowicach oraz
niektóre problemy ochrony drewnianego budownictwa sa-
kralnego, „Ochr. Zab.” XIX, 1966, nr 1: gdzie częściowe
zestawienie poniesionych strat oraz omawiającej je litera-
tury; — tenże, Drewniana cerkiew łemkowska z Niezna-
jomej, tamże).
2 Ponadto w objeździe uczestniczyli: mgr Ryszard Bry-
kowski, mgr inż. arch. Maria Brykowska oraz fotograf Je-
rzy Langda.
1—2, 5)3. Jego ponowne odkrycie dla historii sztuki
nastąpiło dopiero właściwie dzięki wydanemu w ro-
ku 1957 Katalogowi Zabytków Sztuki w Polsce4.
Omawiany obiekt, zgodnie z treścią inskrypcji
znajdującej się na belce tęczowej, wzniesiony został
w 1459 r., za czasów plebana Piotra — „ANNO f DO-
MI[NI] t MCCCC QUI[N] QUAGESIMO t NONO f
t HEC f ECLE\ES]IA t EDIFICATAf EST f INZBO-
ROW t PROTUNC t RESIDENTE f PETRO t
t [PL[E]B[A]NO]5. Późniejsze jego losy, aż do po-
czątku 2. ćw. w. XIX, nie są znane. Tych pierw-
szych wiadomości dostarcza inwentarz kościoła
z r. 1826, z którego wynika, że kościół „[...] iest [...],
nowo podmurowany i wyreparowany, Składką Pa-
rafian, tak we wnątrz ma podsiębitkę i podłogę
z tarcic nową, iako też i ściany ze wnątrz są obite
także nowemi tarcicami i ściągnięte sforzniami Ze-
laznemi. Dach na tym kościele dawny, iuż repa-
racyi potrzebnie. Kopułka mała drewniana chwieie
się [...]”6. Około 1881 r. kościół jest ponownie re-
staurowany 7. W niespełna trzydzieści lat potem gro-
zi mu zagłada, gdy w 1906 r. postanowiono wznieść
na jego miejscu nowy murowany obiekt. Z uwagi
jednak na materialne trudności plany te zostają
częściowo zmienione. W rezultacie około 1908 r.
3 Do współczesnych mu obiektów niewątpliwie zaliczyć
można kościoły w Mogile i Haczowie oraz nie zachowany
z Olbierzowic.
4 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III. Wojewódz-
two Kieleckie (pod red. J. Z. ŁOZIŃSKIEGO i B. WOLFF),
z. 1. Powiat buski (inwentaryzowała K. KUTRZEBIANKA),
Warszawa 1957, s. 88-89; — wcześniejsze opracowania
i wzmianki: ks. A. K„ Korespondencja. Z dekanatu san-
domierskiego, „Przegl. Katolicki” 1881, s. 446—447; — ks. F. P.
NAWARRA, Monografia kościołów dyecezji kieleckiej, II,
Warszawa 1912, s. 228—229; — ks. J. WIŚNIEWSKI, Histo-
ryczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stop-
nickiem, Marjówka 1929, s. 326—331.
5 Początek tekstu zaszalowany, końcowa część, niegdyś
widoczna, obecnie również zaszalowana, podana w nawia-
sie kwadratowym.
Wcześniejsze dzieje parafii oraz obiektów sakralnych
w Zborówku por. E. WIŚNIOWSKI, Rozwój sieci parafial-
nej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu, Warszawa
1965, s. 71-72 i 155.
6 Arch. Kurii Bpiej w Kielcach, Inwentarz kościoła
i plebanii w Zborówku 1826. Sporządzony przez dozór pa-
rafii Zborowieckiej.
7 Ks. A. K„ jw.
362