DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Uwagi na temat nagrobka Ludwika Wielkiego z bazyliki w Székesfehérvér
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47893#0055
EWA ŚNIEŹYŃSKA-STOLOT
UWAGI NA TEMAT NAGROBKA LUDWIKA WIELKIEGO
Z BAZYLIKI W SZEKESFEHERYER
W lapidarium w Szekesfehervar zachowały się
dwie rzeźbione płyty z czerwonego marmuru uwa-
żane za fragmenty pochodzące z nagrobka króla Lu-
dwika zwanego na Węgrzech Wielkim, a w Polsce
Węgierskim (il. 1). Pierwsza z nich przedstawia herb
Ludwika Wielkiego (ii. 2); fragment zwieńczonego
koroną szyszaka, ozdobionego symetrycznie rozmiesz-
czonymi dwoma strusimi piórami, pomiędzy którymi
znajdowała się niegdyś (jak należy sądzić z zacho-
wanego śladu) głowa strusia z podkową w dziobie ł.
Druga z płyt, złożona z kilku zestawionych razem
części, ma kształt prostokąta zamkniętego od góry
trójlbocznie i przedstawia popiersie rycerza (il. 3,4)1 2.
Zachowane ślady pozwalają na odczytanie kształtu
jego głowy otoczonej lokami oraz zarysu obu rąk.
Lewą, zgiętą w łokciu rycerz podtrzymuje widoczny
częściowo miecz, z pasem zakończonym klamrą, prze-
rzuconym przez rękę. Z prawej zachowało się tylko
przedramię i fragment łokcia. Można tu również roz-
poznać strój, który składa się z wierzchniego okry-
cia zapiętego na prawym ramieniu na pięć dużych
guzików i spodniej szaty z rękawami (sądząc z fra-
gmentu prawej ręki) zapinanymi na szereg drobnych
guzików. Guziki wierzchniego okrycia ozdobione są
literami, które razem tworzą słowo INGOT.
Nagrobek Ludwika Wielkiego, z którego pochodzą
wspomniane fragmenty znajdował się pierwotnie
w kaplicy grobowej Andegawenów wystawionej przez
tegoż króla przy południowym boku bazyliki kró-
lewskiej w Szekesfehervar3. Bliższych danych o tym
nagrobku dostarcza kronika Jana Turćcziego. Opi-
sując koronację Karola Małego (Kis Karoly) na króla
1 Wymiary płyty z herbem Ludwika Wielkiego: 60X43 cm.
2 Wymiary płyty z popiersiem rycerza: 90X75 cm.
3 D. DERCSfiNYI, A. szekesfehervari kiralyi bazilika, Bu-
dapest 1943, s. 98.
4 Chodzi tu o koronację Kis Karoly czyli Karola III Du-
razzo (1354—86) króla Neapolu (1381), następnie króla Węgier,
który zginął zamordowany w 1386 r.
5 J. THURÓCZI, Cronica Hungarorum, wydawca J. G.
SCHWANDTNER, Wien 1766, s. 206: „Adsund et Reginae,
dura ad spectacula nocatae. Haec sancta prius altaria cir-
cuunt, post haec sepulchralem Lodouci Regis capallam in-
trant. Dum marmoream pii Regis conspiciunt figuram: corde
scinduntur, gelidogue diu adhaerentes saxo tristem deoscu-
lantur imaginem, et rubentem, imbrisbus lachrymarum la-
pidem inundant”; — DERCSfiNYI, jw., s. 98.
6 DERCSfiNYI, jw,, s. 98.
7 Tamże.
» Tamże.
Węgier w r. 1385 4 wspomina on, że kiedy wdowa po
Ludwiku Wielkim Elżbieta i jej córki weszły do ka-
plicy grobowej i zobaczyły „marmurową figurę po-
bożnego króla”, to „strumieniem łez zrosiły czerwony
kamień” 5.
Z opisu Turócziego wynika więc, że grobowiec
wykonany był z czerwonego marmuru z wyrzeźbio-
nym na wierzchu wizerunkiem króla 6. Ludwik Wiel-
ki zmarł 11 września 1382 r. Pierwsza wiadomość
o istnieniu nagrobka pochodzi z r. 1385 co wskazuje,
że musiał on powstać w latach 1382—85. Nagrobek zo-
stał splądrowany i zniszczony w r. 1601, a sama ka-
plica uległa zniszczeniu na początku wieku XIX7.
Część odłamków ocalałych z kaplicy Andegawenów
została wmurowana w ogrodzenie pałacu biskupiego
w Szekesfehervśr, gdzie przetrwały aż do czasu pro-
wadzonych tu przez Henszlmanna prac archeologicz-
nych8. Obecnie fragmenty te oraz szereg innych zna-
lezionych w czasie wykopalisk, znajdują się, jak
wspomniano w lapidarium, w pobliżu odsłoniętych
fundamentów dawnej królewskiej bazyliki.
Nagrobek Ludwika Wielkiego doczekał się kilku
wzmianek w literaturze węgierskiej. Wspomina o nim
Imre Henszlmann przy okazji omawiana kaplicy An-
degawenów oraz Anton Hekler9. Emil Vernei-Kron-
berger i Dezsó Dercsenyi 10 dostrzegali związki po-
między zachowanymi fragmentami nagrobka z Sze-
kesfehervar a pomnikiem Kazimierza Wielkiego w ka-
tedrze wawelskiej czemu zresztą zdecydowanie prze-
ciwstawił się Tadeusz Dobrowolski n. Wreszcie Der-
csenyi wysunął hipotezę, że nagrobek mógł należeć
9 I. HENSZLMANN, L. REISSENBERGER, A nagyszebeni
es a szekesfeherudri regi terapiom, Budapest 1883, s. 82—85;
— A. HEKLER, Ungarische Kunstgeschichte, Berlin 1937, s.
53-54.
10 E. VERNEI-KRONBERGER, Magyar kbzepkori sirem-
lekek, Budapest 1939, s. 27, tabl. 7; — D. DERCSfiNYI, La
villa de Saint Etienne: Szekesfehervar, ,,Nouvelle revue de
Hongrie, Budapest 1940, s. 129-130; - tenże, Szent Istvan
sir ja, Tiikór 1940, s. 244; - tenże, A szekesfeheruari bazi-
lika kofaragoanyai, Emlekkónyo Gerevich Tibor sziiletesenek
60 eofordulójdra, Budapest 1942, s. 38—39; — tenże, Nagy
Lajos kora, Budapest 1941, s. 110—111; — tenże, Old Hun-
garian art, A Companion to Hungarian studien, Budapest
1943, s. 435; — tenże, A szekesfehervari kiralyi bazilika...,
jw., S. 98—101, poz. 94, il. 83, 35.
u T. DOBROWOLSKI, Uwagi o nagrobku Władysława Ja-
giełły w katedrze wawelskiej, „Rocz. Hist. Sztuki” PAN, I.
1956, s. 52.
45
UWAGI NA TEMAT NAGROBKA LUDWIKA WIELKIEGO
Z BAZYLIKI W SZEKESFEHERYER
W lapidarium w Szekesfehervar zachowały się
dwie rzeźbione płyty z czerwonego marmuru uwa-
żane za fragmenty pochodzące z nagrobka króla Lu-
dwika zwanego na Węgrzech Wielkim, a w Polsce
Węgierskim (il. 1). Pierwsza z nich przedstawia herb
Ludwika Wielkiego (ii. 2); fragment zwieńczonego
koroną szyszaka, ozdobionego symetrycznie rozmiesz-
czonymi dwoma strusimi piórami, pomiędzy którymi
znajdowała się niegdyś (jak należy sądzić z zacho-
wanego śladu) głowa strusia z podkową w dziobie ł.
Druga z płyt, złożona z kilku zestawionych razem
części, ma kształt prostokąta zamkniętego od góry
trójlbocznie i przedstawia popiersie rycerza (il. 3,4)1 2.
Zachowane ślady pozwalają na odczytanie kształtu
jego głowy otoczonej lokami oraz zarysu obu rąk.
Lewą, zgiętą w łokciu rycerz podtrzymuje widoczny
częściowo miecz, z pasem zakończonym klamrą, prze-
rzuconym przez rękę. Z prawej zachowało się tylko
przedramię i fragment łokcia. Można tu również roz-
poznać strój, który składa się z wierzchniego okry-
cia zapiętego na prawym ramieniu na pięć dużych
guzików i spodniej szaty z rękawami (sądząc z fra-
gmentu prawej ręki) zapinanymi na szereg drobnych
guzików. Guziki wierzchniego okrycia ozdobione są
literami, które razem tworzą słowo INGOT.
Nagrobek Ludwika Wielkiego, z którego pochodzą
wspomniane fragmenty znajdował się pierwotnie
w kaplicy grobowej Andegawenów wystawionej przez
tegoż króla przy południowym boku bazyliki kró-
lewskiej w Szekesfehervar3. Bliższych danych o tym
nagrobku dostarcza kronika Jana Turćcziego. Opi-
sując koronację Karola Małego (Kis Karoly) na króla
1 Wymiary płyty z herbem Ludwika Wielkiego: 60X43 cm.
2 Wymiary płyty z popiersiem rycerza: 90X75 cm.
3 D. DERCSfiNYI, A. szekesfehervari kiralyi bazilika, Bu-
dapest 1943, s. 98.
4 Chodzi tu o koronację Kis Karoly czyli Karola III Du-
razzo (1354—86) króla Neapolu (1381), następnie króla Węgier,
który zginął zamordowany w 1386 r.
5 J. THURÓCZI, Cronica Hungarorum, wydawca J. G.
SCHWANDTNER, Wien 1766, s. 206: „Adsund et Reginae,
dura ad spectacula nocatae. Haec sancta prius altaria cir-
cuunt, post haec sepulchralem Lodouci Regis capallam in-
trant. Dum marmoream pii Regis conspiciunt figuram: corde
scinduntur, gelidogue diu adhaerentes saxo tristem deoscu-
lantur imaginem, et rubentem, imbrisbus lachrymarum la-
pidem inundant”; — DERCSfiNYI, jw., s. 98.
6 DERCSfiNYI, jw,, s. 98.
7 Tamże.
» Tamże.
Węgier w r. 1385 4 wspomina on, że kiedy wdowa po
Ludwiku Wielkim Elżbieta i jej córki weszły do ka-
plicy grobowej i zobaczyły „marmurową figurę po-
bożnego króla”, to „strumieniem łez zrosiły czerwony
kamień” 5.
Z opisu Turócziego wynika więc, że grobowiec
wykonany był z czerwonego marmuru z wyrzeźbio-
nym na wierzchu wizerunkiem króla 6. Ludwik Wiel-
ki zmarł 11 września 1382 r. Pierwsza wiadomość
o istnieniu nagrobka pochodzi z r. 1385 co wskazuje,
że musiał on powstać w latach 1382—85. Nagrobek zo-
stał splądrowany i zniszczony w r. 1601, a sama ka-
plica uległa zniszczeniu na początku wieku XIX7.
Część odłamków ocalałych z kaplicy Andegawenów
została wmurowana w ogrodzenie pałacu biskupiego
w Szekesfehervśr, gdzie przetrwały aż do czasu pro-
wadzonych tu przez Henszlmanna prac archeologicz-
nych8. Obecnie fragmenty te oraz szereg innych zna-
lezionych w czasie wykopalisk, znajdują się, jak
wspomniano w lapidarium, w pobliżu odsłoniętych
fundamentów dawnej królewskiej bazyliki.
Nagrobek Ludwika Wielkiego doczekał się kilku
wzmianek w literaturze węgierskiej. Wspomina o nim
Imre Henszlmann przy okazji omawiana kaplicy An-
degawenów oraz Anton Hekler9. Emil Vernei-Kron-
berger i Dezsó Dercsenyi 10 dostrzegali związki po-
między zachowanymi fragmentami nagrobka z Sze-
kesfehervar a pomnikiem Kazimierza Wielkiego w ka-
tedrze wawelskiej czemu zresztą zdecydowanie prze-
ciwstawił się Tadeusz Dobrowolski n. Wreszcie Der-
csenyi wysunął hipotezę, że nagrobek mógł należeć
9 I. HENSZLMANN, L. REISSENBERGER, A nagyszebeni
es a szekesfeherudri regi terapiom, Budapest 1883, s. 82—85;
— A. HEKLER, Ungarische Kunstgeschichte, Berlin 1937, s.
53-54.
10 E. VERNEI-KRONBERGER, Magyar kbzepkori sirem-
lekek, Budapest 1939, s. 27, tabl. 7; — D. DERCSfiNYI, La
villa de Saint Etienne: Szekesfehervar, ,,Nouvelle revue de
Hongrie, Budapest 1940, s. 129-130; - tenże, Szent Istvan
sir ja, Tiikór 1940, s. 244; - tenże, A szekesfeheruari bazi-
lika kofaragoanyai, Emlekkónyo Gerevich Tibor sziiletesenek
60 eofordulójdra, Budapest 1942, s. 38—39; — tenże, Nagy
Lajos kora, Budapest 1941, s. 110—111; — tenże, Old Hun-
garian art, A Companion to Hungarian studien, Budapest
1943, s. 435; — tenże, A szekesfehervari kiralyi bazilika...,
jw., S. 98—101, poz. 94, il. 83, 35.
u T. DOBROWOLSKI, Uwagi o nagrobku Władysława Ja-
giełły w katedrze wawelskiej, „Rocz. Hist. Sztuki” PAN, I.
1956, s. 52.
45