TADEUSZ DOBRZENIECKI


II. 7. Chrystus na kamieniu, Niderlandy,
koniec XV w.

Ważnym źródłem przedstawień Chrystusa na Kal-
warii są relacje pomijające przebywanie w karce-
rze, mówiące jedynie o siedzeniu na kamieniu, znaj-
dującym się na Golgocie. Ulryk Finder w swym
Speculum passionis z początku XVI w., wykorzystu-
jąc znacznie wcześniejsze utwory, podaje następu-
jący szczegół24: „Et tunc ibi lapis ąuidam erat super
quem Ihesum nudum posuerunt quousque crux eius
praepararetur: ubi sedens opprobia multa passus est
in conspuendo: colaphisando: et blasphemando. Pa-
rata nero cruce eripitur filius furibunde”.
Christian van Adrichem (1533—85) wykorzystał
średniowieczne itineraria w swym obszernym opisie
Jerozolimy za czasów Chrystusa25: „passionis Chri-
sti loca [...] suo quaeque loco collocarem, et quid in
unoquoque perpessus sit, tamquam iam antę oculos
gereretur, vivide depingerem: depicta vero, dilucida
breuitate explicarem”.
Francesco Quaresmi (1583—1656), OFM, prezes ku-
stodii jerozolimskiej (1618—19), w dziele swym za-
mieścił rozdział De carcere Christi Domini26. Aby
wyjaśnić, co to było za miejsce i dlaczego je tak
nazwano, ten wybitny palestynolog zbadał dokład-
nie starsze opinie w tej sprawie: „Est uetus et anti-
qua in partibus istis lerosolymitanis ab omnibus re-
cepta traditio, locum istum, Carcerem Christi fuisse
appellatum, quoniam Salnator noster parum ante-
quam crucifigeretur, in illum nelut malefactor in
carcerem, fuit coniectus et inde eductus ad Caluariae
montem, ut crucifigeretur, non quod ibi esset verus
sonticum carcer. Secundo, alii dicunt, vere ibi ad
radices montis Caluariae fuisse carcerem aedificatum,
in quo seruabantur ad mortem condemnati, ąuoad
omnia, ad mortem illis infligendam necessaria, pa-
rata essent; et in eo Christus morti adiudicatus po-
situs fuit, et a tam nobili et innocenti reo, Carcer
Christi denominatus. Tertio, alii probabilius arbitran-
tur, hunc carcerem fuisse cauernam ad radices mon-
tis Caluariae, in qua crucifigendi sistebantur quoad
mortis instrumenta parata essent, ex qua deinde ad
montem ducebantur et a condemnatis carcer dici po-
tuit, et post Carcer Christi, quod steterit in eo Chri-
stus, iam morti adiudicatus”.
Dla wyjaśnienia owego carcer Christi pisarz przy-
pomina odpowiednie wersety psalmów mesjanistycz-
nych27 i dwie prefiguracje starotestamentalne, zwią-
zane z tym miejscem: „Sed praeter haec, alia sup-
petunt, quae hanc de Christi carcere traditionem
probatam reddunt, ueteris nempe Testamenti figurae
et naticinia. In primis, quod loseph, Ule lacob pa-
triarchae dilectissimus filius a propriis fratribus
(quod apud patrem suum de crimine pessimo accu-
sant) in cisternam ueterem proiectus fuit [...] loseph
Christum praefigurauit in carcerem proiectum... Se-
cundo quid leremias olim carceri traditus, qui prae-
dicauit neritatem, praefiguranit?”
Pytanie Quaresmiego było tylko retoryczne, gdyż
problem ten został rozwiązany już przez egzegetów

rych znajdujemy wzmiankę o miejscu przebywania
Chrystusa podczas przygotowań do Ukrzyżowania:
„...do ist die stat do user herr jhesus ynn was bley-
ben ufigefuret crutziget zu werden bifi daz des criitz
bereytet ward”.

24 U. FINDER, Speculum passionis domini nostri Ihesu
Christi, Norimbergae 1507, fol. LI, articulus XIV, Antę cru-
cem expoliatio.
25 ADRICHOMIUS, Theatrum ..., jw. s. '164, n. 118.
26 Historica ..., jw., t. II, lib. V, cap. XIII, s. 393.
27 Psalm LIV, 5; LXXXIV, 9, 10.

286