Bińkowska, Anna [Red.]; Przybyszewska, Małgorzata [Red.]: W kręgu antycznych fascynacji (Warszawa, 2013)

I. Stronias, Fuzja Einsteina z Pitagorasem...

sztuki. W bardzo krótkim czasie powstały
podwaliny sztuki współczesnej. Naukow-
cy zajmowali się teorią względności. Arty-
ści zafascynowani odkryciami nauki inter-
pretowali na własny sposób te zdobycze.
Przestrzeń euklidesowa straciła wyłącz-
ność, artyści odeszli od naśladowania trój-
wymiarowej przestrzeni.
Katarzyna Kobro uczyła się u naj-
wybitniejszych. Największy wpływ wy-
warł na nią Kazimierz Malewicz, twórca
suprematyzmu - abstrakcjonizmu sym-
bolicznego. Malewicz tworzył pod wpły-
wem ówczesnych mistyków. Sprowadzał
rzeczywistość do znaków-symboli. Stoso-
wane przez niego symbole nie wynikały
z abstrahowania rzeczywistości (a więc
konkretów), ale były próbą konkretyzacji
sił niematerialnych, których istoty i cha-
rakteru Malewicz nie zgłębiał, a jedynie
je wskazywał. Kwadrat, koło, krzyż
i linia to atomy, z których składał się świat
Malewicza. Koło było figurą idealną, któ-
rą definiował tylko jeden parametr - pro-
mień i tym jednym parametrem różniło się
od Boga, którego w ogóle zdefiniować nie
można2. Pierwsze prace artystki, będące
również jednymi z pierwszych na świecie
eksperymentów kinetycznych, zawierają
wyraźne wpływy Malewicza, odnajduje-
my w nich suprematyczne praformy: koło,
krzyż, kwadrat.
Artyści awangardowi tego czasu
interesowali się najnowszymi odkryciami
matematyki. W Paryżu Henri Poincare da-
wał publiczne wykłady, w których uczest-

niczyła szeroka publiczność, również
artystyczna. W 1937 roku Meyer Schapiro
oświadczył, iż tak jak geometria nieeukli-
desowa położyła kres związkowi matema-
tyki z istnieniem, tak sztuka abstrakcyjna
podcina korzenie idei naśladownictwa
natury. Wielki włoski artysta Gino Seve-
rini napisał w 1917 roku tekst Mierzenie
przestrzeni i czwarty wymiar, w którym
znajdujemy termin Henriego Poincarego
„continuum fizyczne". Artysta pisał: Osta-
tecznie ów czwarty wymiar to nic innego
jak identyfikacja podmiotu i przedmio-
tu, czasu i przestrzeni materii i energii-
Paralelności continuum fizycznego, któ-
re dla geometry są tylko hipotezą urze-
czywistniającą się w cudzie sztuki. Inny
włoski artysta - Umberto Boccioni - zajął
się problematyką czwartego wymiaru po-
przez pokazanie ruchu w przestrzeni i jego
zmian w czasie3. Marcel Duchamp studio-
wał geometrię nieeuklidesową4.
Z początkiem lat dwudziestych
XX wieku władza sowiecka rozpoczę-
ła prześladowania artystów. Wszyscy/
którym się to udawało, masowo ucie-
kali z Rosji, ponieważ jedyną możliwą
do uprawiania tam sztuką stał się socre-
alizm i sztuka propagandowa. Katarzyna
Kobro wraz z mężem Władysławem Strze-
mińskim wyemigrowali do Polski. Wtedy
powstały rzeźby, które charakteryzuje ład/
wewnętrzna spójność i ścisłe powiązanie
układów geometrycznych. W 1932 roku
Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński
wydali książkę Kompozycja przestrzeni-

2 A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej 1910-
1930, Warszawa 1990, pp. 90-114.
J J. Gola, T worzenie no wych przestrzeni w sztuce a czwarty wymiar, „Piktogram", nr 12, pp. 50-54.
4 L. D. Henderson, The Fourth Dimension and Non-Euclidean Geometry in Modern Art, New Jersey
1983, p. 71.

66