DOI Artikel:
Nogieć-Czepielowa, Ewa: Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0015
miecką wskazywali M. Walicki11 i M. Gumowski12.
Drugi z nich zwrócił także uwagę na podobieństwo
ornamentu głowicy z I katedry do ornamentu
zdobiącego głowice z krypty katedry Św. Wita
w Pradze. J. Hawrot dorzucił przypuszczenie, że
obydwie dekoracje, praska i wawelska, mogły zo-
stać wykonane przez ten sam warsztat budowlany13.
Odrębne stanowisko reprezentuje J. Strzygowski,
który uznał dekorację za wytwór sztuki północnej,
a w szczególności starosłowiańskiej14. Z kolei na
możliwość wpływów lombardzkich lub iryjskich
wskazał T. Dobrowolski w Historii sztuki polskiej1*.
Na uwagę zasługuje pogląd L. Kalinowskiego, który
widzi związki dekoracji wawelskiej z włoską sztuką
wczesnego średniowiecza16.
W niewielu wzmiankach znajdujemy uwagi na
temat treści ideowych plecionki i znaków symbolicz-
nych występujących na głowicy. M. Walicki wspo-
mniał tylko o magicznej interpretacji plecionki
tworzącej tło dla równoramiennego krzyżyka17,
a S. Wiliński stwierdził, że krzyż nadał bardziej
wyraźną treść abstrakcyjnemu charakterowi ple-
cionki18. Na ideową wymowę plecionki oraz na
znaczenie nie zauważanych dotąd znaków symbo-
licznych zwrócił uwagę L. Kalinowski. Jego zdaniem
krzyż wraz z towarzyszącymi mu rozetami zostały
przejęte z włoskiej sztuki wczesnego średniowiecza,
gdzie były stosowane na kamiennych płytach ołta-
rzowych w znaczeniu słońca i księżyca, niezależnie
od tematu Ukrzyżowania19.
Ponieważ interesujące nas obiekty łączone były
zarówno ze sztuką niemiecką, czeską, iryjską, jak
i włoską, a brak dotychczas zgodności poglądów
w sprawie ich datowania, wydaje się celowe podjęcie
próby bliższego naświetlenia związanych z nimi
problemów oraz ich wyjaśnienia. Zasługują one
H. Blum, A. Bochnak, J. Dąbrowski, J, Demel,
D. Rederowa, Kraków, jego dzieje i sztuka, Warszawa 1965,
s. 34, ryc. 19, 25.
11 Starzyński, Walicki, o.c., s. 916.
12 Gumowski, Starsze bazyliki..., s. 143.
13 Hawrot, o.c., s. 148. Na związki dekoracji wawelskiej
i praskiej wskazuje także w swojej pracy A. Merhautova-
-L i v o r o v a, Biskupską kostel na Prazskem hrade (Umeni,
Praha 1973, t. XXI, z. 2, s. 89). Ponieważ jej artykuł ukazał
się późno, już w trakcie drugiej korekty niniejszego opraco-
wania, ze względów technicznych nie ustosunkowano się bliżej
do przedstawionych w nim poglądów.
14 Strzygowski, Odkrycia na Wawelu..., s. 20 i n.
15 Historia sztuki polskiej..., s. 103.
na to także dlatego, że są najstarszymi zachowanymi
przykładami dekoracji architektonicznej na ziemiach
polskich i nie mają w sztuce polskiej żadnych bliż-
szych analogii.
I. GŁOWICA Z PLECIONKĄ
Głowicę wieńczącą obecnie kolumnę w pół-
nocnym ramieniu transeptu (ryc. 1,3-6) znaleziono
na terenie transeptu w postaci luźnego elementu.
Połączono ją z również luźnym trzonem kolumny,
który ustawiono na plincie znajdującej się in situ
w północnym ramieniu transeptu, obok resztki
innej kolumny20. Trzon, na którym umieszczono
głowicę, nie należał do niej pierwotnie, ponieważ
jego średnica u góry jest mniejsza od średnicy dolnej
nasady kapitela. Biorąc pod uwagę miejsce znale-
zienia można jednak przypuszczać, że głowica
należała do którejś z kolumn transeptu, w każdym
razie niewątpliwie pochodzi z I katedry.
Głowicę wykonano z bloku piaskowca o wy-
miarach podstawy 45 x45 cm i wysokości 50 cm,
a więc zbliżonego do sześcianu, opracowanego
w ten sposób, że każda z czterech jej tarcz21 łagod-
nym lukiem krawędzi zwęża się nieco ku dołowi.
Zwieńczenie głowicy stanowi płyta abakusa o wy-
sokości 9 cm, wystająca nieco przed lico każdej
z tarcz. W dolnej części głowicy znajduje się wałek
oddzielający ją od trzonu kolumny. Powierzchnie
wszystkich czterech tarcz pokryto jednakowym
ornamentem plecionkowym, zbudowanym z jednej
zamkniętej trójpasmowej wstęgi22. Tworzy ona
kompozycję złożoną z czterech pętli symetrycznie
rozmieszczonych w narożnikach pola, połączonych
ze sobą po przekątnych odcinkami wstęgi krzyżu-
jącymi się w środku pola na kształt litery „xcc, a po-
16 L. Kalinowski, Treści ideowe sztuki przedromańskiej
i romańskiej (Studia Źródłoznawcze, X, Poznań 1965, s. 28).
17 Starzyński, Walicki, o.c., s. 916.
18 G. Chmarzyński (red.). Sztuka polska czasów średnio-
wiecznych (skrypt), Warszawa 1953, s. 24, 48.
19 Kalinowski, o.c., s. 28.
20 Świechowski, o.c., s. 111.
21 Określenie „tarcza“ nie odnosi się wyłącznie do ścianek
romańskiego kapitela kostkowego, ale oznacza wszelkiego
kształtu i rodzaju ścianki kapiteli tektonicznych (nazwa przejęta
z: E. Reisser, Die fruhe Baugeschichte des Munsters zu Reiche-
nau, Berlin 1960, s. 65).
22 Terminologia dotycząca plecionki zaczerpnięta z ma-
7
Drugi z nich zwrócił także uwagę na podobieństwo
ornamentu głowicy z I katedry do ornamentu
zdobiącego głowice z krypty katedry Św. Wita
w Pradze. J. Hawrot dorzucił przypuszczenie, że
obydwie dekoracje, praska i wawelska, mogły zo-
stać wykonane przez ten sam warsztat budowlany13.
Odrębne stanowisko reprezentuje J. Strzygowski,
który uznał dekorację za wytwór sztuki północnej,
a w szczególności starosłowiańskiej14. Z kolei na
możliwość wpływów lombardzkich lub iryjskich
wskazał T. Dobrowolski w Historii sztuki polskiej1*.
Na uwagę zasługuje pogląd L. Kalinowskiego, który
widzi związki dekoracji wawelskiej z włoską sztuką
wczesnego średniowiecza16.
W niewielu wzmiankach znajdujemy uwagi na
temat treści ideowych plecionki i znaków symbolicz-
nych występujących na głowicy. M. Walicki wspo-
mniał tylko o magicznej interpretacji plecionki
tworzącej tło dla równoramiennego krzyżyka17,
a S. Wiliński stwierdził, że krzyż nadał bardziej
wyraźną treść abstrakcyjnemu charakterowi ple-
cionki18. Na ideową wymowę plecionki oraz na
znaczenie nie zauważanych dotąd znaków symbo-
licznych zwrócił uwagę L. Kalinowski. Jego zdaniem
krzyż wraz z towarzyszącymi mu rozetami zostały
przejęte z włoskiej sztuki wczesnego średniowiecza,
gdzie były stosowane na kamiennych płytach ołta-
rzowych w znaczeniu słońca i księżyca, niezależnie
od tematu Ukrzyżowania19.
Ponieważ interesujące nas obiekty łączone były
zarówno ze sztuką niemiecką, czeską, iryjską, jak
i włoską, a brak dotychczas zgodności poglądów
w sprawie ich datowania, wydaje się celowe podjęcie
próby bliższego naświetlenia związanych z nimi
problemów oraz ich wyjaśnienia. Zasługują one
H. Blum, A. Bochnak, J. Dąbrowski, J, Demel,
D. Rederowa, Kraków, jego dzieje i sztuka, Warszawa 1965,
s. 34, ryc. 19, 25.
11 Starzyński, Walicki, o.c., s. 916.
12 Gumowski, Starsze bazyliki..., s. 143.
13 Hawrot, o.c., s. 148. Na związki dekoracji wawelskiej
i praskiej wskazuje także w swojej pracy A. Merhautova-
-L i v o r o v a, Biskupską kostel na Prazskem hrade (Umeni,
Praha 1973, t. XXI, z. 2, s. 89). Ponieważ jej artykuł ukazał
się późno, już w trakcie drugiej korekty niniejszego opraco-
wania, ze względów technicznych nie ustosunkowano się bliżej
do przedstawionych w nim poglądów.
14 Strzygowski, Odkrycia na Wawelu..., s. 20 i n.
15 Historia sztuki polskiej..., s. 103.
na to także dlatego, że są najstarszymi zachowanymi
przykładami dekoracji architektonicznej na ziemiach
polskich i nie mają w sztuce polskiej żadnych bliż-
szych analogii.
I. GŁOWICA Z PLECIONKĄ
Głowicę wieńczącą obecnie kolumnę w pół-
nocnym ramieniu transeptu (ryc. 1,3-6) znaleziono
na terenie transeptu w postaci luźnego elementu.
Połączono ją z również luźnym trzonem kolumny,
który ustawiono na plincie znajdującej się in situ
w północnym ramieniu transeptu, obok resztki
innej kolumny20. Trzon, na którym umieszczono
głowicę, nie należał do niej pierwotnie, ponieważ
jego średnica u góry jest mniejsza od średnicy dolnej
nasady kapitela. Biorąc pod uwagę miejsce znale-
zienia można jednak przypuszczać, że głowica
należała do którejś z kolumn transeptu, w każdym
razie niewątpliwie pochodzi z I katedry.
Głowicę wykonano z bloku piaskowca o wy-
miarach podstawy 45 x45 cm i wysokości 50 cm,
a więc zbliżonego do sześcianu, opracowanego
w ten sposób, że każda z czterech jej tarcz21 łagod-
nym lukiem krawędzi zwęża się nieco ku dołowi.
Zwieńczenie głowicy stanowi płyta abakusa o wy-
sokości 9 cm, wystająca nieco przed lico każdej
z tarcz. W dolnej części głowicy znajduje się wałek
oddzielający ją od trzonu kolumny. Powierzchnie
wszystkich czterech tarcz pokryto jednakowym
ornamentem plecionkowym, zbudowanym z jednej
zamkniętej trójpasmowej wstęgi22. Tworzy ona
kompozycję złożoną z czterech pętli symetrycznie
rozmieszczonych w narożnikach pola, połączonych
ze sobą po przekątnych odcinkami wstęgi krzyżu-
jącymi się w środku pola na kształt litery „xcc, a po-
16 L. Kalinowski, Treści ideowe sztuki przedromańskiej
i romańskiej (Studia Źródłoznawcze, X, Poznań 1965, s. 28).
17 Starzyński, Walicki, o.c., s. 916.
18 G. Chmarzyński (red.). Sztuka polska czasów średnio-
wiecznych (skrypt), Warszawa 1953, s. 24, 48.
19 Kalinowski, o.c., s. 28.
20 Świechowski, o.c., s. 111.
21 Określenie „tarcza“ nie odnosi się wyłącznie do ścianek
romańskiego kapitela kostkowego, ale oznacza wszelkiego
kształtu i rodzaju ścianki kapiteli tektonicznych (nazwa przejęta
z: E. Reisser, Die fruhe Baugeschichte des Munsters zu Reiche-
nau, Berlin 1960, s. 65).
22 Terminologia dotycząca plecionki zaczerpnięta z ma-
7