DOI article:
Nogieć-Czepielowa, Ewa: Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katedry wawelskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0026
nia problem treści ideowych wyrażonych przez te
znaki, powtarzające się nieprzypadkowo i tak często
w tym samym układzie. Tym razem poruszający
omawiane zagadnienia są zgodni, że krzyż przedsta-
wiony w towarzystwie dwu rozet symbolizuje
16. Głowica z rozetami, w. X, Spoleto, Ispettorato Archeologico
(wg J. Serra)
17. Głowica z kościoła S. Vicenzo in Prato
w Mediolanie (rys. M. Biżek wg R. Cattanea)
Ukrzyżowanie ze słońcem i księżycem89. Znajduje
to potwierdzenie w relacjach Św. Mateusza (XXVII,
46), Św. Marka (XV, 33) i Św. Łukasza (XXIII,
44-45), wspominających o zaćmieniu słońca przy
śmierci Chrystusa, zapowiedzianym wcześniej przez
proroków (Amos VIII, 9 i Jeremiasz XV, 9).
Pierwsze symboliczne Ukrzyżowania ze słońcem
i księżycem pojawiają się w sztuce bizantyńskiej
w w. V90. Temat następnie w w. VII i VIII prze-
chodzi na zachód, a słońce i księżyc zajmują miejsca
ponad ramionami krzyża, symetrycznie w stosunku
do belki pionowej. W opisanym układzie obserwu-
jemy je najczęściej na wspomnianych kamiennych
płytach. Zdarzają się jednak układy, gdzie słońce
i księżyc usytuowane są pod ramionami krzyża,
jak na płycie z Villanova, lub bardziej na zewnątrz,
poza zakończeniami belki poprzecznej, jak na luku
z cyborium w Valpolicella. Odstępstwa bywają
najczęściej wynikiem braku miejsca tam, gdzie wy-
stępują zazwyczaj. Same symbole słońca i księżyca
są znacznie starsze od chrześcijaństwa. Zostały
przejęte wraz z wieloma innymi przedstawieniami
(np. Dobrego Pasterza) ze sztuki starożytnej, głów-
nie Wschodu, gdzie najbardziej rozwinął się kult
bogów astralnych. Przejęto zarówno schemat układu,
jak i formy symboli, gdyż w sztuce chrześcijańskiej
obydwa ciała niebieskie otaczają głowę Chrystusa
ukrzyżowanego w analogiczny sposób, w jaki flanko-
wały popiersie Saturna, tzn. słońce heraldycznie
po prawej, a księżyc po lewej stronie. Nawet formy
symboli zostały przejęte w obydwu odmianach spo-
tykanych w starożytności. Słońce i księżyc jako
personifikacje bogów starożytnych (Sol i Luna,
Helios i Selene) przedstawiane były często na wy-
robach z kości słoniowej — możemy to zaobserwo-
wać chociażby na dyptyku di Rambona z lat ok. 900,
89 W. Menzel, Christliche Symbolik, II, Regensburg 1856,
s. 392-393. — J. Re ił, Die fruhchristlichen Darstellungen der
Kreuzigung Christi (Studien tiber christliche Denkmaler, II,
Leipzig 1904, s. 50-102). — L. Hautecoeur, Le soleil et la
lunę dam les crucifixions (Revue Archeologiąue, XIV, Paris 1921,
s. 13-32). — R. Bauerreis, Arbor vitae (Abhandłungen der
Bayerischen Benediktiner Akademie, III, Miinchen 1938,
s. 38).
90 Wiadomości dotyczące genezy Ukrzyżowania ze słońcem
i księżycem zaczerpnięto z Hautecoeur, o.c., s. 16 i n.
18
znaki, powtarzające się nieprzypadkowo i tak często
w tym samym układzie. Tym razem poruszający
omawiane zagadnienia są zgodni, że krzyż przedsta-
wiony w towarzystwie dwu rozet symbolizuje
16. Głowica z rozetami, w. X, Spoleto, Ispettorato Archeologico
(wg J. Serra)
17. Głowica z kościoła S. Vicenzo in Prato
w Mediolanie (rys. M. Biżek wg R. Cattanea)
Ukrzyżowanie ze słońcem i księżycem89. Znajduje
to potwierdzenie w relacjach Św. Mateusza (XXVII,
46), Św. Marka (XV, 33) i Św. Łukasza (XXIII,
44-45), wspominających o zaćmieniu słońca przy
śmierci Chrystusa, zapowiedzianym wcześniej przez
proroków (Amos VIII, 9 i Jeremiasz XV, 9).
Pierwsze symboliczne Ukrzyżowania ze słońcem
i księżycem pojawiają się w sztuce bizantyńskiej
w w. V90. Temat następnie w w. VII i VIII prze-
chodzi na zachód, a słońce i księżyc zajmują miejsca
ponad ramionami krzyża, symetrycznie w stosunku
do belki pionowej. W opisanym układzie obserwu-
jemy je najczęściej na wspomnianych kamiennych
płytach. Zdarzają się jednak układy, gdzie słońce
i księżyc usytuowane są pod ramionami krzyża,
jak na płycie z Villanova, lub bardziej na zewnątrz,
poza zakończeniami belki poprzecznej, jak na luku
z cyborium w Valpolicella. Odstępstwa bywają
najczęściej wynikiem braku miejsca tam, gdzie wy-
stępują zazwyczaj. Same symbole słońca i księżyca
są znacznie starsze od chrześcijaństwa. Zostały
przejęte wraz z wieloma innymi przedstawieniami
(np. Dobrego Pasterza) ze sztuki starożytnej, głów-
nie Wschodu, gdzie najbardziej rozwinął się kult
bogów astralnych. Przejęto zarówno schemat układu,
jak i formy symboli, gdyż w sztuce chrześcijańskiej
obydwa ciała niebieskie otaczają głowę Chrystusa
ukrzyżowanego w analogiczny sposób, w jaki flanko-
wały popiersie Saturna, tzn. słońce heraldycznie
po prawej, a księżyc po lewej stronie. Nawet formy
symboli zostały przejęte w obydwu odmianach spo-
tykanych w starożytności. Słońce i księżyc jako
personifikacje bogów starożytnych (Sol i Luna,
Helios i Selene) przedstawiane były często na wy-
robach z kości słoniowej — możemy to zaobserwo-
wać chociażby na dyptyku di Rambona z lat ok. 900,
89 W. Menzel, Christliche Symbolik, II, Regensburg 1856,
s. 392-393. — J. Re ił, Die fruhchristlichen Darstellungen der
Kreuzigung Christi (Studien tiber christliche Denkmaler, II,
Leipzig 1904, s. 50-102). — L. Hautecoeur, Le soleil et la
lunę dam les crucifixions (Revue Archeologiąue, XIV, Paris 1921,
s. 13-32). — R. Bauerreis, Arbor vitae (Abhandłungen der
Bayerischen Benediktiner Akademie, III, Miinchen 1938,
s. 38).
90 Wiadomości dotyczące genezy Ukrzyżowania ze słońcem
i księżycem zaczerpnięto z Hautecoeur, o.c., s. 16 i n.
18