DOI Artikel:
Samek, Jan: Monstrancja paulińska z r. 1706 i relacja o niej Benedykta Chmielowskiego oraz koral w rzemiośle artystycznym w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0156
resewaculum; dodatkowy element stanowią ramiona
boczne. Monstrancja z klasztoru Na Skałce skompo-
nowana jest nieco inaczej, ponad nodusem wystę-
puje bowiem krzak winnej latorośli. Aby tak roz-
budowanej kompozycji zapewnić solidną podstawę,
zastosowano dość dużą, szeroko rozkładającą się
stopę na rzucie dającym się wpisać w prostokąt
o silnie ściętych narożnikach i brzegu wzbogaconym
przez urozmaicony kontur (ryc. 2). Dekoracja
stopy jest bardzo plastyczna i światłocieniowa.
Przy dłuższych bokach występują podłużne pęki
owoców i kwiatów, ograniczone wolutami, które
łącząc się powtarzają zarys brzegu. Krótsze, bar-
dziej na zewnątrz wysunięte połacie stopy zaakcen-
towane są za pomocą lanych główek aniołków o skrzy-
żowanych skrzydełkach. Pola ograniczone wolutami
wypełniają cztery duże, głębokie muszle. Tutaj
też jako rozgraniczenie pomiędzy muszlami pojawia
się — podobnie jak przy kameryzacji — koral
w formie półkulek oprawnych w srebro (lub naśla-
dująca go barwiona kość i drewno). Koral obficie
zastosowano na wszystkich członach monstrancji.
Wydatny nodus, wydzielony małym talerzykiem,
ma kształt odwróconej gruszki; nodusy tego typu
stosowano powszechnie jako najwygodniejsze. Po-
krywa go dekoracja z pęków owocowo-roślinnych
oraz koral użyty w ten sam sposób jak na stopie,
tym razem w poziomym fryzie. Nad nodusem zwień-
czonym muszlą przyciąga wzrok duży krzak korala
o licznych odgałęzieniach. Pierwotnie na jego ga-
łązkach znajdowało się dwanaście niewielkich po-
sążków apostołów (ryc. 3) — zachowały się one
w liczbie czterech, mianowicie, śś. Andrzej, Jan,
Bartłomiej i nie rozpoznany apostoł. U stóp koralo-
wej gałązki rozwijają się wici winnej latorośli, otacza-
jąc ją elastycznymi skrętami. Są tu liście o dobrze
zaobserwowanym kształcie, krótkie przyczepne wąsy,
na zakończeniu zaś gałązek czternaście kiści z utwo-
rzonymi z korali owocami winnej latorośli, przymo-
cowanymi do gałązek w szczególny sposób — za
pomocą spiralnie skręconych drucików. Trzecim
elementem mającym początek pod nodusem jest
umieszczona za „drzewkiemcc korala palma (ryc. 4).
Stanowi ona podstawę dla sporego posążka św. Pawła
Pustelnika, który klęcząc na rozłożystej koronie
liści podtrzymuje glorię. Brodata, poważna jego twarz
jest pełna wyrazu; strój świętego stanowi drobiaz-
gowo odtworzona Włosienica i habit.
Inaczej niż to zazwyczaj bywa w barokowych
monstrancjach, gloria nie wykracza poza podstawę,
1. Monstrancja, r. 1706, Kraków, klasztor Paulinów Na Skałce
(fot. W. Gumuła)
niewątpliwie ze względu na rozmiary krzaka winnej
latorośli. Resewaculum jest ośmioboczne, o bokach
łukowo wygiętych ku środkowi (ryc. 5). Wyodrębnia
je wieniec złożony z ośmiu kwiatów róży rozmieszczo-
nych na szerokiej podstawie puszki. Ośrodkiem
każdego z nich jest koral, płatki zaś pokrywa emalia
malarska w kolorze białym przechodzącym w nie-
bieski i fioletowy. Koral zdobi też odwrotną stronę
puszki. Promienie otaczające resewaculum mają
dwojaki kształt: z boków puszki wybiegają po trzy
148
boczne. Monstrancja z klasztoru Na Skałce skompo-
nowana jest nieco inaczej, ponad nodusem wystę-
puje bowiem krzak winnej latorośli. Aby tak roz-
budowanej kompozycji zapewnić solidną podstawę,
zastosowano dość dużą, szeroko rozkładającą się
stopę na rzucie dającym się wpisać w prostokąt
o silnie ściętych narożnikach i brzegu wzbogaconym
przez urozmaicony kontur (ryc. 2). Dekoracja
stopy jest bardzo plastyczna i światłocieniowa.
Przy dłuższych bokach występują podłużne pęki
owoców i kwiatów, ograniczone wolutami, które
łącząc się powtarzają zarys brzegu. Krótsze, bar-
dziej na zewnątrz wysunięte połacie stopy zaakcen-
towane są za pomocą lanych główek aniołków o skrzy-
żowanych skrzydełkach. Pola ograniczone wolutami
wypełniają cztery duże, głębokie muszle. Tutaj
też jako rozgraniczenie pomiędzy muszlami pojawia
się — podobnie jak przy kameryzacji — koral
w formie półkulek oprawnych w srebro (lub naśla-
dująca go barwiona kość i drewno). Koral obficie
zastosowano na wszystkich członach monstrancji.
Wydatny nodus, wydzielony małym talerzykiem,
ma kształt odwróconej gruszki; nodusy tego typu
stosowano powszechnie jako najwygodniejsze. Po-
krywa go dekoracja z pęków owocowo-roślinnych
oraz koral użyty w ten sam sposób jak na stopie,
tym razem w poziomym fryzie. Nad nodusem zwień-
czonym muszlą przyciąga wzrok duży krzak korala
o licznych odgałęzieniach. Pierwotnie na jego ga-
łązkach znajdowało się dwanaście niewielkich po-
sążków apostołów (ryc. 3) — zachowały się one
w liczbie czterech, mianowicie, śś. Andrzej, Jan,
Bartłomiej i nie rozpoznany apostoł. U stóp koralo-
wej gałązki rozwijają się wici winnej latorośli, otacza-
jąc ją elastycznymi skrętami. Są tu liście o dobrze
zaobserwowanym kształcie, krótkie przyczepne wąsy,
na zakończeniu zaś gałązek czternaście kiści z utwo-
rzonymi z korali owocami winnej latorośli, przymo-
cowanymi do gałązek w szczególny sposób — za
pomocą spiralnie skręconych drucików. Trzecim
elementem mającym początek pod nodusem jest
umieszczona za „drzewkiemcc korala palma (ryc. 4).
Stanowi ona podstawę dla sporego posążka św. Pawła
Pustelnika, który klęcząc na rozłożystej koronie
liści podtrzymuje glorię. Brodata, poważna jego twarz
jest pełna wyrazu; strój świętego stanowi drobiaz-
gowo odtworzona Włosienica i habit.
Inaczej niż to zazwyczaj bywa w barokowych
monstrancjach, gloria nie wykracza poza podstawę,
1. Monstrancja, r. 1706, Kraków, klasztor Paulinów Na Skałce
(fot. W. Gumuła)
niewątpliwie ze względu na rozmiary krzaka winnej
latorośli. Resewaculum jest ośmioboczne, o bokach
łukowo wygiętych ku środkowi (ryc. 5). Wyodrębnia
je wieniec złożony z ośmiu kwiatów róży rozmieszczo-
nych na szerokiej podstawie puszki. Ośrodkiem
każdego z nich jest koral, płatki zaś pokrywa emalia
malarska w kolorze białym przechodzącym w nie-
bieski i fioletowy. Koral zdobi też odwrotną stronę
puszki. Promienie otaczające resewaculum mają
dwojaki kształt: z boków puszki wybiegają po trzy
148