DOI Artikel:
Dreścik, Jan: Kwiatki Świętey Pustynie B. Salomei Panny, na Skale S. Maryey: Treści ideowe barokowej pustelni Bł. Salomei w Grodzisku koło Skały
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0068
Nic więc dziwnego, że renesansowe Hierogly-
phica Valeriana zawierają istny pean na cześć
słonia. Słoń jest tam symbolem króla, ludzi uni-
kających chełpliwości i nieczystości, a także cnót:
hojności, umiarkowania, sprawiedliwości, poboż-
ności i łagodności104. Do Iconologii Kipy wszedł
słoń jako atrybut Religii (ryc. 23), Umiarkowania
(ryc. 24), Łaskawości (ryc. 25) 105. Także w Joachi-
ma Camerariusa Symbolorum et emblematum
centuriae ąuatuor znajdziemy emblematy związane
ze słoniem. Jeden wykorzystuje „religijność” te-
go zwierzęcia — słoń polewający się wodą odda-
je cześć księżycowi — z lemmą „Casta placent
superis” (ryc. 26); drugi, oparty również na prze-
kazie Pliniusza, z inskrypcją „Non impune fe-
res”, przedstawia słonia, który, ugodzony śmier-
telnie w walce ze smokiem, przygniata go wła-
snym ciałem i w ten sposób, sam ginąc, dokonu-
je zemsty na śmiertelnym wrogu (ryc. 27). Trzeci
emblem, wyobrażając słonia między owieczkami,
eksponuje łagodność tego wielkiego zwierzęcia
(ryc. 28) 106.
Obok autorów starożytnych innym źródłem a-
legorycznej, czy też typologicznej, interpretacji
słonia był biblijny opis bitwy pod Bet Zacharia
(I Machab. 6, 33—46). Śmierć Eleazara, przygnie-
cionego ciałem zabitego przezeń słonia, uznana by-
ła w Speculo humanae salvationis za prefigurację
ofiarnej śmierci Chrystusa. Z tego samego źró-
dła wywodzi się jednak również inna interpreta-
cja. Słoniom Antiocha pokazano bowiem przed
bitwą sok z winogron i owoców morwy, aby po-
budzić je do walki. Uznano je wobec tego za pre-
figury „rycerzy Chrystusowych”, których widok
krwi z ran Zbawiciela pobudza do walki z szata-
nem 107.
34. Gloria de’ Principi (wg Riipy) (fot. J. Doraczetk)
Interpretację tę znajdujemy także w dziele
jezuity Jana Davida Duodecim specula Deum...,
w którym słoń, podniecony w ten sposób, wyobra-
żał męczenników, których krew Chrystusowa po-
budziła do przelania własnej za Wiarę (ryc. 29) 108.
Według drugiej zaś książki tego samego autora,
zatytułowanej Paradisus Sponsi et Sponsae..., po-
dobną rolę pełnić miał w stosunku do świętych
krwawy pot Chrystusa wylany w Ogrojcu (ryc.
30) 109. W innych zbiorach emblematy oparte na
tej interpretacji zwracają się do czytelników, za-
lecając zagrzewanie się w ziemskim bojowaniu
przez rozpamiętywanie Męki Pańskiej 110. Picinel-
104 „Est enim Blep>has ilngeniita muniificentia mioibilis,
temperantia insigmłs, aequiitate summa conspicuus, prae-
oipuus declinator insaniae, vaniloquen!tiae hositis, pieta-
tds cultor, et ea celebris manjsuetudilne, uf alienam etiam
crudelitatem abhorreat, contra minus yalidas teras pu-
gnare deidiilgneifcur, iiin tram autem inumąuam efferatur, ni-
si acerbitaite din)iqua, enormiąue ałiąua iniuris oomcita-
tus: denliiąue regalem et ipse amamum, ne ommis hic
acoumulem, lin omniiibuis> referre viideatur (I. P. Vale-
rianus, Hieroglyphica seu de Sacris Aegyptiarum
aliarumąue gentium literis commentarii, libris ąuinąua-
ginta octo digesti, Lugduni MDCXXVI, lib, II, s. 15—
—49).
105 Ripai, o.c., oz. I, s. 75; cz. II, ,s, 187, 296.
106 J. Ca mer ar i u is, Symbolorum et emblematum
centuriae ąuatuor, Mioguntiae MDCXXVII, cent II, embl.
1, 2, 3.. O zastosowaniach słonia w emtalematyce zob.
Baum u. Arndt, o.c., sizp, 1238 i n.
107 H ec k is c h e r, o.c., s. 160, 161.
108 J, Dawid, Duodecim specula Deum aliąuando vi-
dere desideranti concinnata, Antverpiae 1610, X Specu-
lum Exemplare, s. 140: „Non dubiium quoque quiin et
Martyres;, belilntnres egregij, ducis sui Christii sitrenuii
IMITATORES, farites fn bello effeiciti siiint, tum in pri-
mis Chnilsti istrategi nositrli, vt diixi, fum aiiiorum saincto-
rum praedecesisorum EXEMPLO: quemadmodum tempo-
re Maehabaeioirum etephantes, sanguiime vuae et mori con-
specto, in proelium acui consueuerunt”; zob. Heck-
s c h e r, o.c., s. 16)1.
109 J. D a v i d, Paradisus Sponsi et Sponsae in ąuo
messis myrrhae et aromatum..., Antverpiae 1607, s. 16:
„En tifbi sanguiinem vuae et mori lante elephanitum oorn-
specitum poisitum, vt eiiius rubotre inoensi acraus hoistium
tela perirumiperent viocenentque. Tu isiiquiidem Domine,
isainguinem sudans martyirium passiones praesignasti nam
ex omnibus tuiis membris erumpens samguds, id omne
praesagijlt quod Sancti tui pro te (et isub te ceu membra
sub capite) essent perpessuri”.
no p. Ar es i, Imprese sacre. Con triplicati discorsi
illustrate et arricchiate, V©nefcia MDCXLIX, lib. II, im-
presa XIII, is. 338.
62
phica Valeriana zawierają istny pean na cześć
słonia. Słoń jest tam symbolem króla, ludzi uni-
kających chełpliwości i nieczystości, a także cnót:
hojności, umiarkowania, sprawiedliwości, poboż-
ności i łagodności104. Do Iconologii Kipy wszedł
słoń jako atrybut Religii (ryc. 23), Umiarkowania
(ryc. 24), Łaskawości (ryc. 25) 105. Także w Joachi-
ma Camerariusa Symbolorum et emblematum
centuriae ąuatuor znajdziemy emblematy związane
ze słoniem. Jeden wykorzystuje „religijność” te-
go zwierzęcia — słoń polewający się wodą odda-
je cześć księżycowi — z lemmą „Casta placent
superis” (ryc. 26); drugi, oparty również na prze-
kazie Pliniusza, z inskrypcją „Non impune fe-
res”, przedstawia słonia, który, ugodzony śmier-
telnie w walce ze smokiem, przygniata go wła-
snym ciałem i w ten sposób, sam ginąc, dokonu-
je zemsty na śmiertelnym wrogu (ryc. 27). Trzeci
emblem, wyobrażając słonia między owieczkami,
eksponuje łagodność tego wielkiego zwierzęcia
(ryc. 28) 106.
Obok autorów starożytnych innym źródłem a-
legorycznej, czy też typologicznej, interpretacji
słonia był biblijny opis bitwy pod Bet Zacharia
(I Machab. 6, 33—46). Śmierć Eleazara, przygnie-
cionego ciałem zabitego przezeń słonia, uznana by-
ła w Speculo humanae salvationis za prefigurację
ofiarnej śmierci Chrystusa. Z tego samego źró-
dła wywodzi się jednak również inna interpreta-
cja. Słoniom Antiocha pokazano bowiem przed
bitwą sok z winogron i owoców morwy, aby po-
budzić je do walki. Uznano je wobec tego za pre-
figury „rycerzy Chrystusowych”, których widok
krwi z ran Zbawiciela pobudza do walki z szata-
nem 107.
34. Gloria de’ Principi (wg Riipy) (fot. J. Doraczetk)
Interpretację tę znajdujemy także w dziele
jezuity Jana Davida Duodecim specula Deum...,
w którym słoń, podniecony w ten sposób, wyobra-
żał męczenników, których krew Chrystusowa po-
budziła do przelania własnej za Wiarę (ryc. 29) 108.
Według drugiej zaś książki tego samego autora,
zatytułowanej Paradisus Sponsi et Sponsae..., po-
dobną rolę pełnić miał w stosunku do świętych
krwawy pot Chrystusa wylany w Ogrojcu (ryc.
30) 109. W innych zbiorach emblematy oparte na
tej interpretacji zwracają się do czytelników, za-
lecając zagrzewanie się w ziemskim bojowaniu
przez rozpamiętywanie Męki Pańskiej 110. Picinel-
104 „Est enim Blep>has ilngeniita muniificentia mioibilis,
temperantia insigmłs, aequiitate summa conspicuus, prae-
oipuus declinator insaniae, vaniloquen!tiae hositis, pieta-
tds cultor, et ea celebris manjsuetudilne, uf alienam etiam
crudelitatem abhorreat, contra minus yalidas teras pu-
gnare deidiilgneifcur, iiin tram autem inumąuam efferatur, ni-
si acerbitaite din)iqua, enormiąue ałiąua iniuris oomcita-
tus: denliiąue regalem et ipse amamum, ne ommis hic
acoumulem, lin omniiibuis> referre viideatur (I. P. Vale-
rianus, Hieroglyphica seu de Sacris Aegyptiarum
aliarumąue gentium literis commentarii, libris ąuinąua-
ginta octo digesti, Lugduni MDCXXVI, lib, II, s. 15—
—49).
105 Ripai, o.c., oz. I, s. 75; cz. II, ,s, 187, 296.
106 J. Ca mer ar i u is, Symbolorum et emblematum
centuriae ąuatuor, Mioguntiae MDCXXVII, cent II, embl.
1, 2, 3.. O zastosowaniach słonia w emtalematyce zob.
Baum u. Arndt, o.c., sizp, 1238 i n.
107 H ec k is c h e r, o.c., s. 160, 161.
108 J, Dawid, Duodecim specula Deum aliąuando vi-
dere desideranti concinnata, Antverpiae 1610, X Specu-
lum Exemplare, s. 140: „Non dubiium quoque quiin et
Martyres;, belilntnres egregij, ducis sui Christii sitrenuii
IMITATORES, farites fn bello effeiciti siiint, tum in pri-
mis Chnilsti istrategi nositrli, vt diixi, fum aiiiorum saincto-
rum praedecesisorum EXEMPLO: quemadmodum tempo-
re Maehabaeioirum etephantes, sanguiime vuae et mori con-
specto, in proelium acui consueuerunt”; zob. Heck-
s c h e r, o.c., s. 16)1.
109 J. D a v i d, Paradisus Sponsi et Sponsae in ąuo
messis myrrhae et aromatum..., Antverpiae 1607, s. 16:
„En tifbi sanguiinem vuae et mori lante elephanitum oorn-
specitum poisitum, vt eiiius rubotre inoensi acraus hoistium
tela perirumiperent viocenentque. Tu isiiquiidem Domine,
isainguinem sudans martyirium passiones praesignasti nam
ex omnibus tuiis membris erumpens samguds, id omne
praesagijlt quod Sancti tui pro te (et isub te ceu membra
sub capite) essent perpessuri”.
no p. Ar es i, Imprese sacre. Con triplicati discorsi
illustrate et arricchiate, V©nefcia MDCXLIX, lib. II, im-
presa XIII, is. 338.
62