DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Pozostałości retabulum pierwszego ołtarza w gotyckiej katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0009
Folia Historiae Artium, T. XXIV (1988)
PL ISSN 0071—6723
JERZY GADOMSKI
POZOSTAŁOŚCI RETABULUM PIERWSZEGO OŁTARZA W GOTYCKIEJ KATEDRZE
NA WAWELU
Przy zachodnim wejściu do katedry na Wa-
welu znajdują się wmurowane po obu stronach
barokowej oprawy portalowej dwie rzeźby z
wieku XIV, przedstawiające Archanioła Michała
i św. Małgorzatę (ryc. 1, 2). Reliefy te odkryto
i odsłonięto w r. 1897; zamurowane przy użyciu
cegły, tkwiły na dzisiejszym miejscu od czasu po-
przedzającego budowę w w. XV dwóch kaplic
Jagiellońskich, już wtedy bowiem w ich mu-
rach, dostawionych do zachodniej fasady katedry,
utworzono specjalne wnęki, dzięki którym znaj-
dujące się tam rzeźby pozostawały widoczne. Gdy
od czasu odkrycia reliefów próbowano wyjaśnić
ich przeznaczenie — zdania co do pierwotnej lo-
kalizacji rzeźb były podzielone, zawsze jednak
łączono je z portalem katedry: zachodnim1 lub
północnym (na co miały wskazywać użyte w oby-
1 S. T.[o m k o w i c z], Kronika krakowska z roku
1897 i 1900 [w:] Józefa Czecha Kalendarz krakowski: Na
rok 1898, s. 119—120; Na rok 1901, s. 69; S. Tomko-
w i c z, Katedra na Wawelu i jej obecna restauracja,
Kraków 1901, s. 65; Pomniki Krakowa, M. i S. C e r c h o-
wie (.rysunki), F. Kopera (tekst), t. I, Kraków-War-
szawa 1904, s. 77; F. Kopera, Historia architektury [w:]
Kraków, jego kultura i sztuka (Rocznik Krakowski, t.
VI, 1904), s. 82; S. O drży wolski (Komunikat) [w:]
Protokoły z posiedzeń (Teka Gr ona Konserwatorów Gali-
cji Zacho dniej, t. II, 19'OJ), s. 386.
2T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 1900, s. 99; T. Dobrowolski,
Sztuka Krakowa, Kraków: wyd. 1, 1950, ryc. 63; wyd.
2, 1959, ryc. 66; wyd. 3, 1964, ryc. 67; A. Bochnak,
Kraków gotycki [w:] Kraków, jego dzieje i sztuka. Pod
red. J. Dąbrowskiego, Warszawa 1965, s. 128.
8 J. Pietrusiński, Katedra krakowska — bisku-
pia czy królewska? Dzieje fundacji [w:] Sztuka i ide-
ologia XIV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk
o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. Warszawa, 29 i 30
listopada 1973 r. Pod red. P. Skubiszewskiego,
Warszawa 1975, s. 260, Z bliżej nie określonym portalem
dwu kompozycjach motywy smoków)2, a także
z wejściem południowym3. Powtarzając owe do-
mniemania, ich kolejni autorzy nie brali pod u-
wagę ani doboru tematów, ani skali rzeźb, ani
kształtu związanego z nimi obramowania 4 * * * 8.
Obydwa wykute z piaskowca fragmenty są za-
pewne częściami jednej płyty i należały do wspól-
nej kompozycyjnej całości. Rzeźby ujęto w archi-
tektoniczne obramowania o jednakowym kształ-
cie: po bokach tworzą je ramy o prostokątnym,
stażowanym od strony wewnętrznej profilu, u
dołu występujące ku przodowi profilowane coko-
ły, u góry — również profilowane, wysunięte
przed czołową płaszczyznę płyt gzymsy kapniko-
we. W takich obramowaniach mieszczą się prosto-
kątne wnęki, u góry zamknięte półkolistymi, wy-
pełnionymi trójliściem maswerkami. Przy grubo-
katedry rzeźby łączyli: J. Muczkowski, Historia rzeź-
by [w:] Kraków, jego kultura i sztuka (Rocznik Kra-
kowski, t. VI, 1904), s. 158—159; T. Szydłowski, Po-
mniki architektury epoki piastowskiej w województwach
krakowskim i kieleckim, Kraków 1928, s. 142; J. E.
Dutkiewicz, Rzeźba [w:] Historia sztuki polskiej.
Pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatarkie-
wicza, Kraków 1962, t. I: Sztuka średniowieczna, s.
268; wyd. 2 (pod red. T. Dobrowolskiego), Kra-
ków 1965, s. 302; Katalog zabytków sztuki w Polsce. T.
IV: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel. Pod red. J. Szab-
łowskiego, Warszawa 1935, Tekst, s. 67.
4 Prezentowane w niniejszym artykule lub zbliżone
stanowisko co do pochodzenia rzeźb wyrazili: J. Ga-
domski, Wczesnogotycka rzeźba Madonny z Dzieciąt-
kiem w Wiślicy i problem polskich retabulów kamien-
nych XII—XIV wieku (Sprawozdaniaz Posiedzeń Komi-
sji Oddziału PAN w Krakowie, t. X/II, 1966 [1967]), s.
558—-559; Dobrowolski, Sztuka Krakowa, wyd. 4,
1971, s. 111; wyd. 5, 1978, s. 119—120; tenże, Sztuka
polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków
1974, s. 134,
5
PL ISSN 0071—6723
JERZY GADOMSKI
POZOSTAŁOŚCI RETABULUM PIERWSZEGO OŁTARZA W GOTYCKIEJ KATEDRZE
NA WAWELU
Przy zachodnim wejściu do katedry na Wa-
welu znajdują się wmurowane po obu stronach
barokowej oprawy portalowej dwie rzeźby z
wieku XIV, przedstawiające Archanioła Michała
i św. Małgorzatę (ryc. 1, 2). Reliefy te odkryto
i odsłonięto w r. 1897; zamurowane przy użyciu
cegły, tkwiły na dzisiejszym miejscu od czasu po-
przedzającego budowę w w. XV dwóch kaplic
Jagiellońskich, już wtedy bowiem w ich mu-
rach, dostawionych do zachodniej fasady katedry,
utworzono specjalne wnęki, dzięki którym znaj-
dujące się tam rzeźby pozostawały widoczne. Gdy
od czasu odkrycia reliefów próbowano wyjaśnić
ich przeznaczenie — zdania co do pierwotnej lo-
kalizacji rzeźb były podzielone, zawsze jednak
łączono je z portalem katedry: zachodnim1 lub
północnym (na co miały wskazywać użyte w oby-
1 S. T.[o m k o w i c z], Kronika krakowska z roku
1897 i 1900 [w:] Józefa Czecha Kalendarz krakowski: Na
rok 1898, s. 119—120; Na rok 1901, s. 69; S. Tomko-
w i c z, Katedra na Wawelu i jej obecna restauracja,
Kraków 1901, s. 65; Pomniki Krakowa, M. i S. C e r c h o-
wie (.rysunki), F. Kopera (tekst), t. I, Kraków-War-
szawa 1904, s. 77; F. Kopera, Historia architektury [w:]
Kraków, jego kultura i sztuka (Rocznik Krakowski, t.
VI, 1904), s. 82; S. O drży wolski (Komunikat) [w:]
Protokoły z posiedzeń (Teka Gr ona Konserwatorów Gali-
cji Zacho dniej, t. II, 19'OJ), s. 386.
2T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 1900, s. 99; T. Dobrowolski,
Sztuka Krakowa, Kraków: wyd. 1, 1950, ryc. 63; wyd.
2, 1959, ryc. 66; wyd. 3, 1964, ryc. 67; A. Bochnak,
Kraków gotycki [w:] Kraków, jego dzieje i sztuka. Pod
red. J. Dąbrowskiego, Warszawa 1965, s. 128.
8 J. Pietrusiński, Katedra krakowska — bisku-
pia czy królewska? Dzieje fundacji [w:] Sztuka i ide-
ologia XIV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk
o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. Warszawa, 29 i 30
listopada 1973 r. Pod red. P. Skubiszewskiego,
Warszawa 1975, s. 260, Z bliżej nie określonym portalem
dwu kompozycjach motywy smoków)2, a także
z wejściem południowym3. Powtarzając owe do-
mniemania, ich kolejni autorzy nie brali pod u-
wagę ani doboru tematów, ani skali rzeźb, ani
kształtu związanego z nimi obramowania 4 * * * 8.
Obydwa wykute z piaskowca fragmenty są za-
pewne częściami jednej płyty i należały do wspól-
nej kompozycyjnej całości. Rzeźby ujęto w archi-
tektoniczne obramowania o jednakowym kształ-
cie: po bokach tworzą je ramy o prostokątnym,
stażowanym od strony wewnętrznej profilu, u
dołu występujące ku przodowi profilowane coko-
ły, u góry — również profilowane, wysunięte
przed czołową płaszczyznę płyt gzymsy kapniko-
we. W takich obramowaniach mieszczą się prosto-
kątne wnęki, u góry zamknięte półkolistymi, wy-
pełnionymi trójliściem maswerkami. Przy grubo-
katedry rzeźby łączyli: J. Muczkowski, Historia rzeź-
by [w:] Kraków, jego kultura i sztuka (Rocznik Kra-
kowski, t. VI, 1904), s. 158—159; T. Szydłowski, Po-
mniki architektury epoki piastowskiej w województwach
krakowskim i kieleckim, Kraków 1928, s. 142; J. E.
Dutkiewicz, Rzeźba [w:] Historia sztuki polskiej.
Pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatarkie-
wicza, Kraków 1962, t. I: Sztuka średniowieczna, s.
268; wyd. 2 (pod red. T. Dobrowolskiego), Kra-
ków 1965, s. 302; Katalog zabytków sztuki w Polsce. T.
IV: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel. Pod red. J. Szab-
łowskiego, Warszawa 1935, Tekst, s. 67.
4 Prezentowane w niniejszym artykule lub zbliżone
stanowisko co do pochodzenia rzeźb wyrazili: J. Ga-
domski, Wczesnogotycka rzeźba Madonny z Dzieciąt-
kiem w Wiślicy i problem polskich retabulów kamien-
nych XII—XIV wieku (Sprawozdaniaz Posiedzeń Komi-
sji Oddziału PAN w Krakowie, t. X/II, 1966 [1967]), s.
558—-559; Dobrowolski, Sztuka Krakowa, wyd. 4,
1971, s. 111; wyd. 5, 1978, s. 119—120; tenże, Sztuka
polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków
1974, s. 134,
5