DOI Heft:
Recenzje i przeglądy
DOI Artikel:Piwocka, Magdalena: Elżbieta Stuart - "Nieznana dama" z galerii w Nieświeżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0161
Folia Historiae Artium, T. XXIV (1988)
PL ISSN 0071—6723
ELŻBIETA STUART — „NIEZNANA DAMA” Z GALERII W NIEŚWIEŻU
W roku 1980 do rąk polskiego czytelnika do-
tarła książka mająca dla badacza naszej kultury
niezwykły walor dokumentalny — Źivopis’ Bielo-
russii XII—XVIII stogodzjał. Freska, obraz, por-
tret, (Mińsk 1980). Album, który prezentuje malar-
stwo ścienne, ikonowe i portretowe, wypełniają w
połowie wizerunki pochodzące z galerii Radziwił-
łów w Nieświeżu, wcielone obecnie do zbiorów
Państwowego Białoruskiego Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Mińsku (poz. 109—164). Publikacja docze-
kała się jedynej recenzji pióra Wandy Karkuciń-
skiej h podejmującej problem Radziwiłłowskich
portretów z serii ,,w wieńcu laurowym”. Pozosta-
wiając na boku mnogość zagadnień związanych z
innymi podobiznami polskich osobistości, tworzą-
cymi panoramę rodów, stylów i konwencji malar-
skich, a także nie polemizując z autorką recenzji
na temat kontrefektów ,,w wieńcu”, pragnę zająć
się intrygującym Portretem nieznajomej, umiesz-
czonym na planszach 117, 118 i 119 mińskiego
wydawnictwa 1 2 (ryc. 1).
Redaktorzy albumu odstąpili od identyfikacji
przedstawionej na obrazie postaci, przypominając
równocześnie jej określenie z warszawśkiego ka-
1W. Karkucińska, Zidentyfikowane portrety
radziwiłłowskie (Biul. Hist. Sztuki, R. XLVI, 1984, nr
4), s. 419—425.
2 Malarz nieznany, Portret nieznajomej, pocz. w.
XVII, ol. pł., 199X106 cm; Mińsk, Państwowe Białoruskie
Muzeum Sztuk Pięknych. Obraz pochodzi z kolekcji
Radziwiłłów w Nieświeżu, konserwowany w 1. 1969—
—1975 przez A. B. Bryndasowa.
3 W Katalogu wystawy jubileuszowej zabytków z
czasów króla Stefana i Jana III w gmachu Muzeum
Wojska Polskiego w czterechsetlecie urodzin Stefana Ba-
torego i dwieściepięćdziesięciolecie Odsieczy Wiedeńskiej
(Warszawa 1933, s. 5, poz. 12), portret figuruje jako
(prawdopodobnie) Anna Radziwiłłówna (1476—1522), żo-
na Konrada III Rudego, księcia mazowieckiego, matka
Zofii, księżny mazowieckiej, małżonki Stefana Batorego,
palatyna Węgier. Właściciele opatrzyli go tabliczką: „Zo-
fia Anna Radziwiłłówna, żona Stefana Batorego, babka
talogu wystawy jubileuszowej w r. 1933, jako Zo-
fii Anny Batory 3. Rozpoznanie portretowanej wi-
docznie od dawna nastręczało duże trudności., sko-
ro właściciele nieświesfciej galerii uciekli się wów-
czas do „spekulacyjnego” zabiegu utożsamiania
jej — wbrew kryteriom kostiumologicznym i for-
malnym — z antenatką żyjącą na przełomie XV
i XVI wieku. Ta anachroniczna propozycja nie
da się dziś utrzymać. W jej miejsce Karkuciń-
ska wysunęła władną hipotezę, łączącą — na pod-
stawie miedziorytu Herszka Leybowieza z ok.
1760 — wizerunek nieznanej damy z osobą Elż-
biety Zofii Hohenzollern, 'drugiej żony Janusza
Radziwiłła, matki Bogusława Radziwiłła4 * * * * * * * *. Ana-
logie między malowidłem a ryciną, mieszczące
się w sferze powierzchownego podobieństwa ry-
sów^), fryzury i ubioru, autorka poparła argu-
mentem na rzecz możliwości powstania tak bar-
dzo „zachodnioeuropejskiego” obrazu w kręgu
dworu brandenburskiego, i to po r. 1620, tj. po
wyjeździć owdowiałej Elżbiety Zofii do macierzy-
stego Berlina. Wywód ten, nie pozbawiony słu-
sznych przesłanek, zyskiwałby nawet na realno-
ści w świetle inwentarza galerii Radziwiłłowskiej
króla Stefana, ur. 1472 1 1522”. Obraz już wówczas był
zdublowany.
4 Karkucińska, o.c., s. 425, il. 8 i 9. Elżbieta
Zofia (3 VII 1589—3 I 1630), córka Jana Jerzego Hohen-
zollerna, elektora brandenburskiego, poślubiła Janusza
VI Radziwiłła w Berlinie 7 VII 1613, owdowiała 7 IX
1620 — por. B. Radziwiłł, Autobiografia. Oprać.
T. Wasilewski, Warszawa 1979, tablice genealogiczne.
Podobną identyfikację osoby portretowanej zapro-
ponowała T. A. Karpowicz (Portrety iz Nesviza i
Grodno w sobranii Gosudarstuennogo Chudozestuennogo
Muzeja BSSR, Muzej 1, Chudożestvennyje Sobranija
SSSR, 1980, s. 139, poz. 4). Punktem wyjścia rozpozna-
nia była i tym razem rycina H. Leybowieza (Icones, tabl.
46). Karpowicz nie powołuje się na album miński; jej
katalogu -— opracowanego rzeczowo i starannie — nie
cytuje Karkucińska.
155
PL ISSN 0071—6723
ELŻBIETA STUART — „NIEZNANA DAMA” Z GALERII W NIEŚWIEŻU
W roku 1980 do rąk polskiego czytelnika do-
tarła książka mająca dla badacza naszej kultury
niezwykły walor dokumentalny — Źivopis’ Bielo-
russii XII—XVIII stogodzjał. Freska, obraz, por-
tret, (Mińsk 1980). Album, który prezentuje malar-
stwo ścienne, ikonowe i portretowe, wypełniają w
połowie wizerunki pochodzące z galerii Radziwił-
łów w Nieświeżu, wcielone obecnie do zbiorów
Państwowego Białoruskiego Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Mińsku (poz. 109—164). Publikacja docze-
kała się jedynej recenzji pióra Wandy Karkuciń-
skiej h podejmującej problem Radziwiłłowskich
portretów z serii ,,w wieńcu laurowym”. Pozosta-
wiając na boku mnogość zagadnień związanych z
innymi podobiznami polskich osobistości, tworzą-
cymi panoramę rodów, stylów i konwencji malar-
skich, a także nie polemizując z autorką recenzji
na temat kontrefektów ,,w wieńcu”, pragnę zająć
się intrygującym Portretem nieznajomej, umiesz-
czonym na planszach 117, 118 i 119 mińskiego
wydawnictwa 1 2 (ryc. 1).
Redaktorzy albumu odstąpili od identyfikacji
przedstawionej na obrazie postaci, przypominając
równocześnie jej określenie z warszawśkiego ka-
1W. Karkucińska, Zidentyfikowane portrety
radziwiłłowskie (Biul. Hist. Sztuki, R. XLVI, 1984, nr
4), s. 419—425.
2 Malarz nieznany, Portret nieznajomej, pocz. w.
XVII, ol. pł., 199X106 cm; Mińsk, Państwowe Białoruskie
Muzeum Sztuk Pięknych. Obraz pochodzi z kolekcji
Radziwiłłów w Nieświeżu, konserwowany w 1. 1969—
—1975 przez A. B. Bryndasowa.
3 W Katalogu wystawy jubileuszowej zabytków z
czasów króla Stefana i Jana III w gmachu Muzeum
Wojska Polskiego w czterechsetlecie urodzin Stefana Ba-
torego i dwieściepięćdziesięciolecie Odsieczy Wiedeńskiej
(Warszawa 1933, s. 5, poz. 12), portret figuruje jako
(prawdopodobnie) Anna Radziwiłłówna (1476—1522), żo-
na Konrada III Rudego, księcia mazowieckiego, matka
Zofii, księżny mazowieckiej, małżonki Stefana Batorego,
palatyna Węgier. Właściciele opatrzyli go tabliczką: „Zo-
fia Anna Radziwiłłówna, żona Stefana Batorego, babka
talogu wystawy jubileuszowej w r. 1933, jako Zo-
fii Anny Batory 3. Rozpoznanie portretowanej wi-
docznie od dawna nastręczało duże trudności., sko-
ro właściciele nieświesfciej galerii uciekli się wów-
czas do „spekulacyjnego” zabiegu utożsamiania
jej — wbrew kryteriom kostiumologicznym i for-
malnym — z antenatką żyjącą na przełomie XV
i XVI wieku. Ta anachroniczna propozycja nie
da się dziś utrzymać. W jej miejsce Karkuciń-
ska wysunęła władną hipotezę, łączącą — na pod-
stawie miedziorytu Herszka Leybowieza z ok.
1760 — wizerunek nieznanej damy z osobą Elż-
biety Zofii Hohenzollern, 'drugiej żony Janusza
Radziwiłła, matki Bogusława Radziwiłła4 * * * * * * * *. Ana-
logie między malowidłem a ryciną, mieszczące
się w sferze powierzchownego podobieństwa ry-
sów^), fryzury i ubioru, autorka poparła argu-
mentem na rzecz możliwości powstania tak bar-
dzo „zachodnioeuropejskiego” obrazu w kręgu
dworu brandenburskiego, i to po r. 1620, tj. po
wyjeździć owdowiałej Elżbiety Zofii do macierzy-
stego Berlina. Wywód ten, nie pozbawiony słu-
sznych przesłanek, zyskiwałby nawet na realno-
ści w świetle inwentarza galerii Radziwiłłowskiej
króla Stefana, ur. 1472 1 1522”. Obraz już wówczas był
zdublowany.
4 Karkucińska, o.c., s. 425, il. 8 i 9. Elżbieta
Zofia (3 VII 1589—3 I 1630), córka Jana Jerzego Hohen-
zollerna, elektora brandenburskiego, poślubiła Janusza
VI Radziwiłła w Berlinie 7 VII 1613, owdowiała 7 IX
1620 — por. B. Radziwiłł, Autobiografia. Oprać.
T. Wasilewski, Warszawa 1979, tablice genealogiczne.
Podobną identyfikację osoby portretowanej zapro-
ponowała T. A. Karpowicz (Portrety iz Nesviza i
Grodno w sobranii Gosudarstuennogo Chudozestuennogo
Muzeja BSSR, Muzej 1, Chudożestvennyje Sobranija
SSSR, 1980, s. 139, poz. 4). Punktem wyjścia rozpozna-
nia była i tym razem rycina H. Leybowieza (Icones, tabl.
46). Karpowicz nie powołuje się na album miński; jej
katalogu -— opracowanego rzeczowo i starannie — nie
cytuje Karkucińska.
155