DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Akcenty tureckie w stroju Batorego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0065
Folia Historiae Artium, T. XXIV (1988)
PL ISSN 0071—6723
ZDZISŁAW ŻYGULSKI
AKCENTY TURECKIE W STROJU BATOREGO i
Kiedy król Stefan Batory zmarł niespodzie-
wanie w Grodnie, w piątek 12 grudnia 1586, o-
krywając żałobą i smutkiem Rzeczpospolitą, po-
wszechnie pytano o przyczynę zgonu. Wynikła
polemika pomiędzy przybocznymi lekarzami, daw-
niejszym i głównym medykiem królewskim Buc-
cellą oraz medykiem pomocniczym, Simoiniusem.
Simonius zarzucił Buocelli zbyt lekkomyślne to-
lerowanie królewskich pasji myśliwskich. Zaata-
kowany w odpowiedzi tłumaczył, że właśnie ruch
na świeżym powietrzu stanowił dla króla czyn-
nik dodatni, podtrzymujący zdrowie. My jednak
wiemy, że Batorego trapiła dusznica bolesna i
uremia, a także wysięk ropny w nodze. Tymcza-
sem łowiectwo — venatio — było dlań najwięk-
szą przyjemnością. Uprawiał je bez końca i mia-
ry: latem, jesienią i zimą, nieraz na czczo, do
dnia, to znów wieczorem bądź nocą, bez wzglę-
du na upał czy chłód, gwałtowny wiatr lub go-
łoledź, w śniegu, brudzie i kurzu, w mgłę, deszcz
czy piękną pogodę, dzień w dzień bez mała. Nie
opuszczał żadnej sposobności w wiecznej za zwie-
rzem pogoni, czyniąc zadość niepohamowanej na-
miętności.
Simoniusowi zawdzięczamy wierną relację z
ostatnich polowań i śmierci wielkiego króla, w
tekście łacińskim wydrukowanym w Nysie, w
1 Praca ta została przedstawiona na posiedzeniu Ko-
misji Historii i Teorii Sztuki Oddziału PAN w Krako-
wie 11 grudnia 1986, w przeddzień czterechsetnej rocz-
nicy śmierci króla Stefana Batorego.
2 „Divi Stephani primi Polonorum Regis, Magniąue
Lithuanorum Ducis, etc., Sanitas, Vita medica, Aegri-
tudo, Mors, a Simone Simonio Med. Doctore, atq. intimo
Maiestatis illius Medico, iussu et voluntate Illustrissimi
Domini Domini Alberti Radziwili, Ducis in Olicka et
Nieśwież, Magniąue Ducatus Lithuaniae supremi Mars-
oficynie Andrzeja Reinheckla, w roku 1587 1 2. Dla
naszych zainteresowań wyglądem i ikonografią
króla Batorego świadectwo to ma doniosłe zna-
czenie, w nim bowiem wiernie został opisany
strój królewski podczas finalnych, grodzieńskich
polowań. Miał on na sobie długą szatę jedwabną
(a więc żupan), na którą wdźiewał rodzaj węgier-
skiej opończy, podbitej sobolami (a więc delię
lub dolman); ta jednak była przestronna i nie
przylegała do spodniej szaty, nie chroniąc nale-
życie od zimna. Głowę przykrywał filcową wę-
gierską czapeczką-magierką, nie schodzącą na u-
szy. Nosił przy tym letnie spodnie i pończochy
oraz skórzane półbuty na obcasach. Wyrokować
można, że był to zarówno codzienny, jak i uro-
czysty strój króla, tak jest bowiem przedstawio-
ny w większości znanych portretów olejnych i
irytowanych, pieczołowicie zebranych przez Ste-
fana Saturnina Komornickiego w katalogu ikono-
graficznym, wydanym w języku francuskim w
roku 1935 3.
Powszechnie wiadomo, że od w. XV moda
węgierska kształtowała się pod silnym wpływem
mody tureckiej, a pośrednio mody perskiej oraz
tatarskiej, zawsze jednak w połączeniu z pewny-
mi charakterystycznymi elementami rodzimymi,
węgierskimi. W tym artykule chcemy skupić u-
cialci exposita, scriptoąue comprehenda”. Fundatorem
tego raportu był więc marszałek litewski Albrecht Ra-
dziwiłł (1558—1592), syn Mikołaja IV Radziwiłła Czar-
nego. Tekst raportu spolszczony został przez W. Z i e m-
b i c k i e g o, Ostatnie łowy Batorego. W 350 rocznicą zgo-
nu wielkiego króla (grudzień 1586—grudzień 1936), Lwów
1937.
3 E. [Etienne] S. Komornicki, Essai d’une ico-
nographie du roi Etienne Batory, Cracoviae 1935,
61
PL ISSN 0071—6723
ZDZISŁAW ŻYGULSKI
AKCENTY TURECKIE W STROJU BATOREGO i
Kiedy król Stefan Batory zmarł niespodzie-
wanie w Grodnie, w piątek 12 grudnia 1586, o-
krywając żałobą i smutkiem Rzeczpospolitą, po-
wszechnie pytano o przyczynę zgonu. Wynikła
polemika pomiędzy przybocznymi lekarzami, daw-
niejszym i głównym medykiem królewskim Buc-
cellą oraz medykiem pomocniczym, Simoiniusem.
Simonius zarzucił Buocelli zbyt lekkomyślne to-
lerowanie królewskich pasji myśliwskich. Zaata-
kowany w odpowiedzi tłumaczył, że właśnie ruch
na świeżym powietrzu stanowił dla króla czyn-
nik dodatni, podtrzymujący zdrowie. My jednak
wiemy, że Batorego trapiła dusznica bolesna i
uremia, a także wysięk ropny w nodze. Tymcza-
sem łowiectwo — venatio — było dlań najwięk-
szą przyjemnością. Uprawiał je bez końca i mia-
ry: latem, jesienią i zimą, nieraz na czczo, do
dnia, to znów wieczorem bądź nocą, bez wzglę-
du na upał czy chłód, gwałtowny wiatr lub go-
łoledź, w śniegu, brudzie i kurzu, w mgłę, deszcz
czy piękną pogodę, dzień w dzień bez mała. Nie
opuszczał żadnej sposobności w wiecznej za zwie-
rzem pogoni, czyniąc zadość niepohamowanej na-
miętności.
Simoniusowi zawdzięczamy wierną relację z
ostatnich polowań i śmierci wielkiego króla, w
tekście łacińskim wydrukowanym w Nysie, w
1 Praca ta została przedstawiona na posiedzeniu Ko-
misji Historii i Teorii Sztuki Oddziału PAN w Krako-
wie 11 grudnia 1986, w przeddzień czterechsetnej rocz-
nicy śmierci króla Stefana Batorego.
2 „Divi Stephani primi Polonorum Regis, Magniąue
Lithuanorum Ducis, etc., Sanitas, Vita medica, Aegri-
tudo, Mors, a Simone Simonio Med. Doctore, atq. intimo
Maiestatis illius Medico, iussu et voluntate Illustrissimi
Domini Domini Alberti Radziwili, Ducis in Olicka et
Nieśwież, Magniąue Ducatus Lithuaniae supremi Mars-
oficynie Andrzeja Reinheckla, w roku 1587 1 2. Dla
naszych zainteresowań wyglądem i ikonografią
króla Batorego świadectwo to ma doniosłe zna-
czenie, w nim bowiem wiernie został opisany
strój królewski podczas finalnych, grodzieńskich
polowań. Miał on na sobie długą szatę jedwabną
(a więc żupan), na którą wdźiewał rodzaj węgier-
skiej opończy, podbitej sobolami (a więc delię
lub dolman); ta jednak była przestronna i nie
przylegała do spodniej szaty, nie chroniąc nale-
życie od zimna. Głowę przykrywał filcową wę-
gierską czapeczką-magierką, nie schodzącą na u-
szy. Nosił przy tym letnie spodnie i pończochy
oraz skórzane półbuty na obcasach. Wyrokować
można, że był to zarówno codzienny, jak i uro-
czysty strój króla, tak jest bowiem przedstawio-
ny w większości znanych portretów olejnych i
irytowanych, pieczołowicie zebranych przez Ste-
fana Saturnina Komornickiego w katalogu ikono-
graficznym, wydanym w języku francuskim w
roku 1935 3.
Powszechnie wiadomo, że od w. XV moda
węgierska kształtowała się pod silnym wpływem
mody tureckiej, a pośrednio mody perskiej oraz
tatarskiej, zawsze jednak w połączeniu z pewny-
mi charakterystycznymi elementami rodzimymi,
węgierskimi. W tym artykule chcemy skupić u-
cialci exposita, scriptoąue comprehenda”. Fundatorem
tego raportu był więc marszałek litewski Albrecht Ra-
dziwiłł (1558—1592), syn Mikołaja IV Radziwiłła Czar-
nego. Tekst raportu spolszczony został przez W. Z i e m-
b i c k i e g o, Ostatnie łowy Batorego. W 350 rocznicą zgo-
nu wielkiego króla (grudzień 1586—grudzień 1936), Lwów
1937.
3 E. [Etienne] S. Komornicki, Essai d’une ico-
nographie du roi Etienne Batory, Cracoviae 1935,
61