DOI Artikel:
Samek, Jan: Renesansowa mitra z herbami Korab w dawnej kolegiacie w Łasku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0050
11. Herb Korab w Antyfonarzu Łaskiego, ko-
ściół parafialny w Łasku, ok. 1520, vol. I, fol.
50r (rys. E. Samek, wg fot. S. Stępniewskiego)
12. Herb Korab w Psałterzu Łaskiego, ok. r. 1520, Ar-
chiwum Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego, fol. 36v
(rys. E. Samek, wg fot. S. Stępniewskiego)
rych będzie jeszcze mowa, nie są na tyle zaawan-
sowane, aby dało się wyróżnić lokalne środowis-
ka (szczupłość materiału zabytkowego stanowi
główną przeszkodę w tej kwestii). Dało się za-
obserwować, że Łaski sięgał do najsilniejszego
środowiska artystycznego, jakim w Polsce pierw-
szej połowy wieku XVI był stołeczny Kraków.
Zwrócono też uwagę, że ufundowane przez Łas-
28 Ibid., s. 532, 533, 536.
29 Sztuka w Krakowie w latach 1350—1550. Ka-
talog wystawy, Kraków 1964, s. 194—196, kat. nr 211;
A. Bochnak, Mitra biskupa Tomasza Strzempińskie-
go i Stanisław Samostrzelnik [w:] Sztuka i Historia. Księ-
kiego księgi liturgiczne pozostają w dość wyraź-
nych związkach z rękopisami krakowskimi, głów-
nie z antyfonarzami dominikańskimi z lat 1515
i 1522 28. Czyżby więc w Krakowie wykonano też
mitrę dla kolegiaty w Łasku?
Adam Bochnak wysunął sugestię o wykona-
niu projektów haftów renesansowych, jakimi o-
zdobiono w latach 1523—1535 mitrę biskupa To-
masza Strzempińslkiego, w kręgu malarza Stani-
sława Sam ostrze klika z Mogiły29. Należy więc
dopuścić możliwość o powstaniu projektu (jeśli
był wykonany) w środowisku krakowskim.
W Krakowie też mogły powstać hafty zdobią-
ce mitrę, tutaj bowiem istniało największe w Pol-
sce zapotrzebowanie na pontyfikalia. Używali ich
wszak nie tylko biskupi, lecz także archiprezbiter
kościoła Mariackiego, opaci klasztorów położonych
w okolicy miasta. Hipotezę o krakowskim pocho-
dzeniu mitry do pewnego stopnia potwierdzają
wiadomości archiwalne o wykonywanych tu pra-
cach. Wymowny jest fakt, że w r. 1524 zamó-
wiono w miejscowych warsztatach hafciarskich
aż trzy infuły, w tym dwie dekorowane perłami,
zaś jedną ozdobioną złotym haftem na aksami-
cie 30.
Z kolei określić należy miejsce renesansowej
dekoracji hafciarskiej zdobiącej mitrę z Łaska
wśród zabytków tego rodzaju zachowanych z
XVI stulecia w Polsce.
IV. DZIEŁA HAFCIARSTWA Z XVI W. W POLSCE
Punktem wyjścia do rozważań nad hafciar-
stwem czasów renesansu w Polsce może być ob-
szerny pierwszy rozdział książki Tadeusza Mań-
kowskiego, dotyczący tkanin i haftów od XVI
do XVIII w. Obraz tej dziedziny rzemiosła zmie-
nił się jednak nieco na skutek podejmowanych
w ciągu trzydziestu lat badań terenowych i prac
monograficznych. Modyfikując sformułowane już
wcześniej tezy w odniesieniu do hafciarstwa pol-
skiego w XVI w. można poczynić następujące spo-
strzeżenia.
W dotychczasowych badaniach największą u-
wagę zwrócono na krakowskie środowisko dwor-
skie, jak bowiem mówią archiwalia, czynne tam
były warsztaty rękodzielnicze pracujące na rzecz
króla 31, a także i duchowieństwa. Takie ukierun-
ga pamiątkowa ku czci profesora Michała Walickiego,
Warszawa 1966, s. 92—98, il. 1—2.
30 Mańkowski, o.c.
31 Świadczy o tym choćby tytuł I rozdziału książki
Mańkowskiego (o.c.): Sztuki tekstylne na dworze
ostatnich Jagiellonów.
46
ściół parafialny w Łasku, ok. 1520, vol. I, fol.
50r (rys. E. Samek, wg fot. S. Stępniewskiego)
12. Herb Korab w Psałterzu Łaskiego, ok. r. 1520, Ar-
chiwum Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego, fol. 36v
(rys. E. Samek, wg fot. S. Stępniewskiego)
rych będzie jeszcze mowa, nie są na tyle zaawan-
sowane, aby dało się wyróżnić lokalne środowis-
ka (szczupłość materiału zabytkowego stanowi
główną przeszkodę w tej kwestii). Dało się za-
obserwować, że Łaski sięgał do najsilniejszego
środowiska artystycznego, jakim w Polsce pierw-
szej połowy wieku XVI był stołeczny Kraków.
Zwrócono też uwagę, że ufundowane przez Łas-
28 Ibid., s. 532, 533, 536.
29 Sztuka w Krakowie w latach 1350—1550. Ka-
talog wystawy, Kraków 1964, s. 194—196, kat. nr 211;
A. Bochnak, Mitra biskupa Tomasza Strzempińskie-
go i Stanisław Samostrzelnik [w:] Sztuka i Historia. Księ-
kiego księgi liturgiczne pozostają w dość wyraź-
nych związkach z rękopisami krakowskimi, głów-
nie z antyfonarzami dominikańskimi z lat 1515
i 1522 28. Czyżby więc w Krakowie wykonano też
mitrę dla kolegiaty w Łasku?
Adam Bochnak wysunął sugestię o wykona-
niu projektów haftów renesansowych, jakimi o-
zdobiono w latach 1523—1535 mitrę biskupa To-
masza Strzempińslkiego, w kręgu malarza Stani-
sława Sam ostrze klika z Mogiły29. Należy więc
dopuścić możliwość o powstaniu projektu (jeśli
był wykonany) w środowisku krakowskim.
W Krakowie też mogły powstać hafty zdobią-
ce mitrę, tutaj bowiem istniało największe w Pol-
sce zapotrzebowanie na pontyfikalia. Używali ich
wszak nie tylko biskupi, lecz także archiprezbiter
kościoła Mariackiego, opaci klasztorów położonych
w okolicy miasta. Hipotezę o krakowskim pocho-
dzeniu mitry do pewnego stopnia potwierdzają
wiadomości archiwalne o wykonywanych tu pra-
cach. Wymowny jest fakt, że w r. 1524 zamó-
wiono w miejscowych warsztatach hafciarskich
aż trzy infuły, w tym dwie dekorowane perłami,
zaś jedną ozdobioną złotym haftem na aksami-
cie 30.
Z kolei określić należy miejsce renesansowej
dekoracji hafciarskiej zdobiącej mitrę z Łaska
wśród zabytków tego rodzaju zachowanych z
XVI stulecia w Polsce.
IV. DZIEŁA HAFCIARSTWA Z XVI W. W POLSCE
Punktem wyjścia do rozważań nad hafciar-
stwem czasów renesansu w Polsce może być ob-
szerny pierwszy rozdział książki Tadeusza Mań-
kowskiego, dotyczący tkanin i haftów od XVI
do XVIII w. Obraz tej dziedziny rzemiosła zmie-
nił się jednak nieco na skutek podejmowanych
w ciągu trzydziestu lat badań terenowych i prac
monograficznych. Modyfikując sformułowane już
wcześniej tezy w odniesieniu do hafciarstwa pol-
skiego w XVI w. można poczynić następujące spo-
strzeżenia.
W dotychczasowych badaniach największą u-
wagę zwrócono na krakowskie środowisko dwor-
skie, jak bowiem mówią archiwalia, czynne tam
były warsztaty rękodzielnicze pracujące na rzecz
króla 31, a także i duchowieństwa. Takie ukierun-
ga pamiątkowa ku czci profesora Michała Walickiego,
Warszawa 1966, s. 92—98, il. 1—2.
30 Mańkowski, o.c.
31 Świadczy o tym choćby tytuł I rozdziału książki
Mańkowskiego (o.c.): Sztuki tekstylne na dworze
ostatnich Jagiellonów.
46