DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Akcenty tureckie w stroju Batorego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0068
3. Portret miniaturowy sułtana Mehmeda II Zdobywcy,
z chustą, Topkapi Sarayi Muzeum w Stambule (wg Ar-
sevena) (repr. R. Kubiczek)
cenne upominki dygnitarzom, zwłaszcza w V i
VI w. n. e.14 * (ryc. 9—10). Co prawda w ikonogra-
fii średnio- i późnobizantyńskiej mappa nie jest
poświadczona, ale też i sceny na hipodromie nie
były wyobrażane. Urząd konsula został w Bizan-
cjum zniesiony w ciągu VI w., niemniej osoba
otwierająca zawody, może nawet cesarz, na pew-
no tradycyjnie dawała zinak chustą, a znaczenie
tego atrybutu łatwo mogło być zauważone przez
posłów osmańskich, pilnie śledzących ceremoniał
dworu bizantyńskiego.
Warto dodać, że symbolizm chusty utrzymy-
14 Łaciński termin mappa łączy się ze słowem ma-
nipuliLS (czyli coś, co mieści się w garści), ze zdrobnie-
niem mappula oraz synonimami: sudarium, mantile,
fano, manuale i sestace. Por. W. F. V o 1 b a c h, Elfen-
beinskulpturen der Spatantike und des jriihen Mittelal-
ters, Mainz 1952.
lD Ten sposób używania chusty jest m. in. zaznaczo-
ny w sławnej Księdze Turniejowej króla Rene I d’Anjou,
ułożonej około połowy XV w., której współcześnie wy-
4. Portret miniaturowy „sułtana Dżema”, z chustą, Freer
Gallery of Art w Waszyngtonie (wg O. Aslanapa, Turkish
Art and Architecture, New York 1971) (repr. R. Kubiczek)
wał się również na zachodzie Europy w okresie
średniowiecza. Pełniła ona ważną funkcję w oby-
czaju turniejowym. Chustę-nałęczkę otrzymywał
cd najgodniejszej damy, zazwyczaj od małżonki
lub córki suw er en a, tzw. rycerz honorowy. To on
właśnie przywiązaną do kopii nałęczką dawał
znak rozpoczęcia turnieju13. Sprawa ta nie jest
bliżej wyjaśniona, ale można ją interpretować ja-
ko element łączący starożytne igrzyska lub wy-
ścigi konne z rycerskimi popisami turniejowymi16.
Osoibne były wreszcie funkcje chusty w liturgii
kościelnej 17. W obyczajach świeckich świata za-
konany egzemplarz znajduje się w Bibliotece Czartorys-
kich w Krakowie; por. M. Jarosławiecka-Gąsio-
r o w s k a, Trzy francuskie rękopisy iluminowane w Zbio-
rach Czartoryskich w Krakowie, Kraków 1953.
16 Z ceremonialnym znaczeniem chusty związany jest
również znak starego polskiego herbu Nałęcz.
17 Mappula jako manipularz pojawia się w II w.,
według świadectwa Ordo Romanus, ale jako regularna
część stroju liturgicznego dopiero od IX w., na przegu-
64
z chustą, Topkapi Sarayi Muzeum w Stambule (wg Ar-
sevena) (repr. R. Kubiczek)
cenne upominki dygnitarzom, zwłaszcza w V i
VI w. n. e.14 * (ryc. 9—10). Co prawda w ikonogra-
fii średnio- i późnobizantyńskiej mappa nie jest
poświadczona, ale też i sceny na hipodromie nie
były wyobrażane. Urząd konsula został w Bizan-
cjum zniesiony w ciągu VI w., niemniej osoba
otwierająca zawody, może nawet cesarz, na pew-
no tradycyjnie dawała zinak chustą, a znaczenie
tego atrybutu łatwo mogło być zauważone przez
posłów osmańskich, pilnie śledzących ceremoniał
dworu bizantyńskiego.
Warto dodać, że symbolizm chusty utrzymy-
14 Łaciński termin mappa łączy się ze słowem ma-
nipuliLS (czyli coś, co mieści się w garści), ze zdrobnie-
niem mappula oraz synonimami: sudarium, mantile,
fano, manuale i sestace. Por. W. F. V o 1 b a c h, Elfen-
beinskulpturen der Spatantike und des jriihen Mittelal-
ters, Mainz 1952.
lD Ten sposób używania chusty jest m. in. zaznaczo-
ny w sławnej Księdze Turniejowej króla Rene I d’Anjou,
ułożonej około połowy XV w., której współcześnie wy-
4. Portret miniaturowy „sułtana Dżema”, z chustą, Freer
Gallery of Art w Waszyngtonie (wg O. Aslanapa, Turkish
Art and Architecture, New York 1971) (repr. R. Kubiczek)
wał się również na zachodzie Europy w okresie
średniowiecza. Pełniła ona ważną funkcję w oby-
czaju turniejowym. Chustę-nałęczkę otrzymywał
cd najgodniejszej damy, zazwyczaj od małżonki
lub córki suw er en a, tzw. rycerz honorowy. To on
właśnie przywiązaną do kopii nałęczką dawał
znak rozpoczęcia turnieju13. Sprawa ta nie jest
bliżej wyjaśniona, ale można ją interpretować ja-
ko element łączący starożytne igrzyska lub wy-
ścigi konne z rycerskimi popisami turniejowymi16.
Osoibne były wreszcie funkcje chusty w liturgii
kościelnej 17. W obyczajach świeckich świata za-
konany egzemplarz znajduje się w Bibliotece Czartorys-
kich w Krakowie; por. M. Jarosławiecka-Gąsio-
r o w s k a, Trzy francuskie rękopisy iluminowane w Zbio-
rach Czartoryskich w Krakowie, Kraków 1953.
16 Z ceremonialnym znaczeniem chusty związany jest
również znak starego polskiego herbu Nałęcz.
17 Mappula jako manipularz pojawia się w II w.,
według świadectwa Ordo Romanus, ale jako regularna
część stroju liturgicznego dopiero od IX w., na przegu-
64