DOI article:
Żygulski, Zdzisław: Akcenty tureckie w stroju Batorego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0073
pochodzenie nie budzi żadnych wątpliwości. Jest
to świetny, stalowy i złocony, szyszak osmański,
w stylu z okresu sułtana Sulejmana Wspaniałe-
go, sprzed roku 1566, należący do husarskiej zbroi
Batorego w Zbrojowni Wiedeńskiej (Kunsithisto-
risches Museum —• Waffensammlung), (ryc. 21
i 22). Zapewne około roku 1582 król Stefan Ba-
tory tę zbroję wraz ze wskazanym hełmem wy-
słsł do zamku Ambras kolo Innsbrucku, w któ-
rym arcyksiążę Ferdynand II — hrabia Tyrolu
(1529—1595), Habsburg, syn cesarza Ferdynan-
da I, miłośnik historii, znawca i mecenas sztu-
ki — założył „zbrojownię bohaterów”, Armamen-
tarium Heroicum29. Dla uzyskania oryginalnych
okazów rozesłał on listy do wielu monarchów i
książąt, a także do wybitnych wodzów różnych
krajów, wyłuszczając swe zamiary, prosząc o ryn-
sztunki, wizerunki i biografie. Odzew był impo-
nujący i do Ambras zaczęły napływać dairy. We-
zwani, zachęceni obietnicą wejścia do panteonu
sławy, przysyłali nie tylko zbroje własne, ale też
zbroje swych przodków. Niebawem powstała ko-
lekcja najwyższej klasy, o absolutnej autentycz-
ności i charakterze muzealnym30. Zbrojom, jak
powiedziano, towarzyszyła galeria portretów ich
właścicieli, w czym arcyksiążę naśladował Paola
Giovio, biskupa z Como, twórcę Museum Virum
Illustriuim w roku 1536.
Najstarszy inwentarz zbioru ambraskiego, De-
signatio armamentarii arcis Ambrasianae, uło-
żono w roku 1593, już zaś po śmierci arcyksięcia
wyszła drukiem w Innsbrucku, w roku 1601, mo-
numentalna księga pod redakcją Jacoba Schren-
cika von Notzing, która zawarła 126 graficznych
wizerunków ambraskiego panteonu, przy czym
każdy (lub prawie każdy) z przedstawionych no-
sił własną zbroję 31. Było to zaiste przedsięwzię-
cie o zakroju międzynarodowym, gdyż rysunki
do tego dzieła wykonał Antwerpczyk Hieronimus
Custodis, sztychował zaś Gianbattista Fontama z
Werony. Występuje w nim pięć osobistości pol-
skich: król Stefan Batory (ryc. 23), kanclerz i
hetman wielki koronny Jan Zamoyski oraz trzech
Radziwiłłów — Mikołaj III Radziwiłł Rudy, ksią-
żę na Birżach i Dubience (1512—1584); Miko-
29 J. H i r n, Erzherzog Ferdinand von Tirol, Inns-
bruck 1888, t. I—II.
20 Ż y g u ski jun., Broń w dawnej Polsce..., s. 10.
por. też Inoentar der Rustkammer auf Schloss Ambras
bei Innsbruck von 1594196 (Jahrbuch der Kunsthistori-
schen Sammlungen in Wien, Neue Folgę, t. X, 1936),
s. 179 i n.
31 J. Schrenck von Notzing, Augustissimorum
imperatorum [...] regum [...] principum [...] verissimae
10. Konsul Magnus z mappą, 518 {ibid.) (repr. R. Kubi-
czek)
łaj IV Radziwiłł Czarny, książę na Nieświeżu,
Ołyce i Kłecku (1515—1565); syn tegoż, Mikołaj
Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549—1616) 32.
imagines ąuorum arma [...] in [...] Ambrasianae [...]
Armamentario [...] conspiciuntur, Innsbruck 1601.
32 Adresatami listów z Ambras byli również inni
dygnitarze polscy: Olbracht Łaski, wojewoda sieradzki,
który w r. 1553 sekretarzował Katarzynie Austriackiej,
a potem, przeciwko Batoremu, popierał kandydaturę Ma-
ksymiliana II na tron polski; Stanisław Tarnowski (z
prośbą o zbroję po hetmanie Janie Tarnowskim); het-
man koronny Mikołaj Mielecki; starosta trembowelski
69
to świetny, stalowy i złocony, szyszak osmański,
w stylu z okresu sułtana Sulejmana Wspaniałe-
go, sprzed roku 1566, należący do husarskiej zbroi
Batorego w Zbrojowni Wiedeńskiej (Kunsithisto-
risches Museum —• Waffensammlung), (ryc. 21
i 22). Zapewne około roku 1582 król Stefan Ba-
tory tę zbroję wraz ze wskazanym hełmem wy-
słsł do zamku Ambras kolo Innsbrucku, w któ-
rym arcyksiążę Ferdynand II — hrabia Tyrolu
(1529—1595), Habsburg, syn cesarza Ferdynan-
da I, miłośnik historii, znawca i mecenas sztu-
ki — założył „zbrojownię bohaterów”, Armamen-
tarium Heroicum29. Dla uzyskania oryginalnych
okazów rozesłał on listy do wielu monarchów i
książąt, a także do wybitnych wodzów różnych
krajów, wyłuszczając swe zamiary, prosząc o ryn-
sztunki, wizerunki i biografie. Odzew był impo-
nujący i do Ambras zaczęły napływać dairy. We-
zwani, zachęceni obietnicą wejścia do panteonu
sławy, przysyłali nie tylko zbroje własne, ale też
zbroje swych przodków. Niebawem powstała ko-
lekcja najwyższej klasy, o absolutnej autentycz-
ności i charakterze muzealnym30. Zbrojom, jak
powiedziano, towarzyszyła galeria portretów ich
właścicieli, w czym arcyksiążę naśladował Paola
Giovio, biskupa z Como, twórcę Museum Virum
Illustriuim w roku 1536.
Najstarszy inwentarz zbioru ambraskiego, De-
signatio armamentarii arcis Ambrasianae, uło-
żono w roku 1593, już zaś po śmierci arcyksięcia
wyszła drukiem w Innsbrucku, w roku 1601, mo-
numentalna księga pod redakcją Jacoba Schren-
cika von Notzing, która zawarła 126 graficznych
wizerunków ambraskiego panteonu, przy czym
każdy (lub prawie każdy) z przedstawionych no-
sił własną zbroję 31. Było to zaiste przedsięwzię-
cie o zakroju międzynarodowym, gdyż rysunki
do tego dzieła wykonał Antwerpczyk Hieronimus
Custodis, sztychował zaś Gianbattista Fontama z
Werony. Występuje w nim pięć osobistości pol-
skich: król Stefan Batory (ryc. 23), kanclerz i
hetman wielki koronny Jan Zamoyski oraz trzech
Radziwiłłów — Mikołaj III Radziwiłł Rudy, ksią-
żę na Birżach i Dubience (1512—1584); Miko-
29 J. H i r n, Erzherzog Ferdinand von Tirol, Inns-
bruck 1888, t. I—II.
20 Ż y g u ski jun., Broń w dawnej Polsce..., s. 10.
por. też Inoentar der Rustkammer auf Schloss Ambras
bei Innsbruck von 1594196 (Jahrbuch der Kunsthistori-
schen Sammlungen in Wien, Neue Folgę, t. X, 1936),
s. 179 i n.
31 J. Schrenck von Notzing, Augustissimorum
imperatorum [...] regum [...] principum [...] verissimae
10. Konsul Magnus z mappą, 518 {ibid.) (repr. R. Kubi-
czek)
łaj IV Radziwiłł Czarny, książę na Nieświeżu,
Ołyce i Kłecku (1515—1565); syn tegoż, Mikołaj
Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549—1616) 32.
imagines ąuorum arma [...] in [...] Ambrasianae [...]
Armamentario [...] conspiciuntur, Innsbruck 1601.
32 Adresatami listów z Ambras byli również inni
dygnitarze polscy: Olbracht Łaski, wojewoda sieradzki,
który w r. 1553 sekretarzował Katarzynie Austriackiej,
a potem, przeciwko Batoremu, popierał kandydaturę Ma-
ksymiliana II na tron polski; Stanisław Tarnowski (z
prośbą o zbroję po hetmanie Janie Tarnowskim); het-
man koronny Mikołaj Mielecki; starosta trembowelski
69