DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Nagrobki w Staglieno: (Z rozważnań nad rzeźbą dziewiętnastowieczną)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0111
z pod wszelkich praw ideału, z drugiej strony
prawdziwy kierunek realistyczny [...] korzysta z
wszelkich zabytków i zdobyczy szkoły naturali-
stycznej, aby dla wyrażenia ideału tym więcej
mieć środków i możliwości, i pozbyć się ciasnych
form klasycznej rzeźby i rozszerzyć pole naszego
działania” 22.
Charakteryzując kierunek naturalistyczny w
dziewiętnastowiecznej rzeźbie na przykładzie dzia-
łalności artystów włoskich, Chłędowski stwier-
dza, że interesują się nim przede wszystkim
młodzi rzeźbiarze. Jelst on dla nich „ponętny już
z tego względu, że jest to kierunek przeważają-
cy — jak powiada —- w umysłowych dążeniach
teraźniejszego społeczeństwa, a więc łubiany i
modny. Rzeźbiarze też hołdujący ternu kierunko-
wi mogą być pewni, że znajdą łatwy pokup na
swoje dzieła, co u włoskich artystów nie jest by-
najmniej podrzędnym względem. Stąd też więk-
szość włoskich naturalistów widocznie liczy się
ze swoimi klientami, jest sobie dobrze świadomą,
że bankierzy i giełdowce kupować będą tylko to,
co odpowiada ich zepsutemu smakowi”23. Nie
dziwi się zatem, że dzieła włoskich werystów
przedstawiają „niezliczoną ilość kobiet z wyzy-
wającym uśmiechem wychodzących z kąpieli, de-
barderów, scen rodzajowych bynajmniej nie kwa-
lifikujących się do przedstawienia w marmu-
rze...” 24. Mając w oczach również nagrobki genu-
eńskie, utyskiwał, do jakich „zboczeń prowadzi
źle pojęty realizm”, do jakiego „upadku sztuki
i pozbawienia wszelkiej piękniejszej myśli może
zawieść oddanie się artysty li tylko technicznemu
obrobieniu marmuru”.
Na niezwykle wysoki poziom techniczny, na
mistrzostwo formy zwracali zresztą szczególną
uwagę w przypadku rzeźby włoskiej wszyscy
ówcześni krytycy i recenzenci. „Nie wiadomo, co
więcej podziwiać — pisano np. w związku z po-
kazaną rzeźbą włoską na wystawie powszechnej
w Wiedniu — czy przezroczystą lekkość draperii,
czy harmonijny wdzięk pozy, czy wreszcie do-
kładność w kopiowaniu maitury” 25.
Istnieje powszechne przekonanie, że dziewię-
tnastowieczne nagrobki genueńskie stanowią
przykłady skrajnego naturalizmu, że cechuje je
materialna bezpośredniość obrazowania. Nie we
wszystkich jednak przypadkach stwierdzenie to
22 Ibid., s. 200.
23 Ibid., s. 201.
24 Ibid.
25 Rzeźba włoska na wystawie powszechnej (Kłosy,
t. XVII, nr 433), s. 253.
8. Piętro Costa, nagrobek sióstr Dapassano (1870)
odpowiada prawdzie. Wyczuć można także dążenie
do swoistej idealizacji. I rzecz zastanawiająca: obie
te diametralnie różne postawy nie wykluczają
się wzajemnie. Przy czym tendencje idealistyczne
wyrażają się poprzez dwie dążności —- jedna łączy
się z typowym mieszczańskim sentymentalizmem,
druga zmierza ku szczególnemu akademickiemu
uwzniośleniu.
A więc z jednej strony na dosłowny natura-
lizm owych rzeźb zostaje nałożona sentymental-
na anegdota, podobna do tej, jaką znajdujemy w
literaturze trywialnej, w dziewiętnastowiecznej,
mieszczańskiej literaturze drugiego czy nawet
trzeciego rzutu, a zatem w tym rodzaju literatu-
ry, którą określilibyśmy mianem literatury „ku-
chennej”. Hofstatter mówi o tzw. Kilchenlie-
dern26. Znana jest w wieku XIX rola i znacze-
26 Hofstatter, o.c., s. 8. Zob. Także J. M. L o t-
m a n, O treści i strukturze pojęcia „literatura artysty-
czna” (Literatura na świecie, nr 11 (103), Warszawa, li-
stopad 1979).
105
prawdziwy kierunek realistyczny [...] korzysta z
wszelkich zabytków i zdobyczy szkoły naturali-
stycznej, aby dla wyrażenia ideału tym więcej
mieć środków i możliwości, i pozbyć się ciasnych
form klasycznej rzeźby i rozszerzyć pole naszego
działania” 22.
Charakteryzując kierunek naturalistyczny w
dziewiętnastowiecznej rzeźbie na przykładzie dzia-
łalności artystów włoskich, Chłędowski stwier-
dza, że interesują się nim przede wszystkim
młodzi rzeźbiarze. Jelst on dla nich „ponętny już
z tego względu, że jest to kierunek przeważają-
cy — jak powiada —- w umysłowych dążeniach
teraźniejszego społeczeństwa, a więc łubiany i
modny. Rzeźbiarze też hołdujący ternu kierunko-
wi mogą być pewni, że znajdą łatwy pokup na
swoje dzieła, co u włoskich artystów nie jest by-
najmniej podrzędnym względem. Stąd też więk-
szość włoskich naturalistów widocznie liczy się
ze swoimi klientami, jest sobie dobrze świadomą,
że bankierzy i giełdowce kupować będą tylko to,
co odpowiada ich zepsutemu smakowi”23. Nie
dziwi się zatem, że dzieła włoskich werystów
przedstawiają „niezliczoną ilość kobiet z wyzy-
wającym uśmiechem wychodzących z kąpieli, de-
barderów, scen rodzajowych bynajmniej nie kwa-
lifikujących się do przedstawienia w marmu-
rze...” 24. Mając w oczach również nagrobki genu-
eńskie, utyskiwał, do jakich „zboczeń prowadzi
źle pojęty realizm”, do jakiego „upadku sztuki
i pozbawienia wszelkiej piękniejszej myśli może
zawieść oddanie się artysty li tylko technicznemu
obrobieniu marmuru”.
Na niezwykle wysoki poziom techniczny, na
mistrzostwo formy zwracali zresztą szczególną
uwagę w przypadku rzeźby włoskiej wszyscy
ówcześni krytycy i recenzenci. „Nie wiadomo, co
więcej podziwiać — pisano np. w związku z po-
kazaną rzeźbą włoską na wystawie powszechnej
w Wiedniu — czy przezroczystą lekkość draperii,
czy harmonijny wdzięk pozy, czy wreszcie do-
kładność w kopiowaniu maitury” 25.
Istnieje powszechne przekonanie, że dziewię-
tnastowieczne nagrobki genueńskie stanowią
przykłady skrajnego naturalizmu, że cechuje je
materialna bezpośredniość obrazowania. Nie we
wszystkich jednak przypadkach stwierdzenie to
22 Ibid., s. 200.
23 Ibid., s. 201.
24 Ibid.
25 Rzeźba włoska na wystawie powszechnej (Kłosy,
t. XVII, nr 433), s. 253.
8. Piętro Costa, nagrobek sióstr Dapassano (1870)
odpowiada prawdzie. Wyczuć można także dążenie
do swoistej idealizacji. I rzecz zastanawiająca: obie
te diametralnie różne postawy nie wykluczają
się wzajemnie. Przy czym tendencje idealistyczne
wyrażają się poprzez dwie dążności —- jedna łączy
się z typowym mieszczańskim sentymentalizmem,
druga zmierza ku szczególnemu akademickiemu
uwzniośleniu.
A więc z jednej strony na dosłowny natura-
lizm owych rzeźb zostaje nałożona sentymental-
na anegdota, podobna do tej, jaką znajdujemy w
literaturze trywialnej, w dziewiętnastowiecznej,
mieszczańskiej literaturze drugiego czy nawet
trzeciego rzutu, a zatem w tym rodzaju literatu-
ry, którą określilibyśmy mianem literatury „ku-
chennej”. Hofstatter mówi o tzw. Kilchenlie-
dern26. Znana jest w wieku XIX rola i znacze-
26 Hofstatter, o.c., s. 8. Zob. Także J. M. L o t-
m a n, O treści i strukturze pojęcia „literatura artysty-
czna” (Literatura na świecie, nr 11 (103), Warszawa, li-
stopad 1979).
105