DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: Historyzm, analogiczność, malowniczość: Rozważania o centralnych kategoriach twórczości Teodora Talowskiego (1857 - 1910)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0124
ło Triestu 7. Znał więc całą niemal Europę. Zmarł
w wieku 53 iat jako znany, zasłużony i wy:oko
ceniony architekt.
STAN BADAŃ
Nazwisko Talowskiego figuruje we wszystkich
podręcznikach historii sztuki i architektury pol-
skiej. Jako przedstawiciela „eklektyzmu” kwalifi-
kuje go Tadeusz Dobrowolski, podając, że projek-
tował on „trochę dziwaczną architekturę cegla-
ną, opartą na manieryzmie niderlandzkim, opa-
trzoną żelaznymi kotwami i łacińskimi sentencja-
mi” 8 i prezentował „własną manierę nie pozba-
wioną znamion pewnego dziwactwa, ale i kon-
sekwencji” 9.
Wysoko ocenił Talowskiego Adam Miłobędz-
ki, stwierdzając, że był on architektem, „który
pierwszy pragnął się wyzwolić z dotychczaso-
wych konwencji”. Co prawda „nie zerwał z for-
mami historycznymi, ale, obdarzony wielką fan-
tazją, malowniczo zestawiał asymetryczne bryły,
urągając wszelkiej harmonii, akcentował różnice
faktur i dążył do wydobycia maksimum ekspre-
sji z wyolbrzymionego detalu i ornamentu” 10 *.
Określa więc Miłobędzki Talowskiego jako archi-
tekta obdarzonego ogromną fantazją i tworzą-
cego dzieła malownicze, a przy tym pełne eks-
presji. Architektura jego przynależy do epoki
przejściowej, bo choć niszczy pewne konwencje,
nigdy nie wychodzi poza stosowanie form histo-
ryzujących.
Zwięzłą charakterystykę dzieła Talowskiego
dał Piotr Krakowski w artykule Okres eklekty-
zmu i historyzmu w architekturze krakowskiej
(1850—1900). Podkreślone zostały takie cechy je-
go architektury, jak: „neoromantyczna” malowni-
czość, zdynamizowanie bryły poprzez wydobycie
wartości strukturalnych i fakturowych, ekspre-
sjonizm oraz pewien symbolizm — co stanowi
„jakby przedłużenie romantycznej architecture
parlante”. Uwypuklono też jego orientację na
7 (CTK 1898), s. 85; (CTL 1899), s. 60; (A 1901), szp.
14; (CTK 1899), s. 74; (Tygodnik Ilustrowany 1899), s.
554.
8 T. Dobrowolski, Sztuka polska, Kraków 1974,
s. 553.
9 Tenże, Sztuka Krakowa, Kraków 19785, s. 466.
10 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w
Polsce, Warszawa 19783, s. 298—299.
P. Krakowski, Okres eklektyzmu i historyzmu
w architekturze krakowskiej (1850—1900) [w pracy zbiór.:]
architekturę półnoenoeuropejską oraz „nacisk po-
łożony na stronę konstrukcyjno-techniczną”, co
w pewnym stopniu zbliża go „do tego kierunku
w architekturze XIX w., który wyznaczyła twór-
czość H. Richardsona i H. P. Berlage’a”. W arty-
kule o neogotyckiej architekturze Krakowa autor
ten scharakteryzował związki Talowskiego z tym
nurtem oraz włączył jego twórczość (za Z. Beiers-
dorfem) do tzw. „malowniczego eklektyzmu”.
Poddał też analizie jedyny tekst teoretyczny na-
szego architekta, zatytułowany Style u narodów
czynnych n.
W roku 1979 ukazała się książka poświęcona
rozwojowi krafcowśkiego budownictwa w okresie
autonomii galicyjskiej. Autor, Jacek Purchla, spe-
cjalny rozdział poświęcił twórcom architektury.
O Talowskim powiada, że był najbardziej ekscen-
trycznym, ale jednocześnie jednym „z najwybit-
niejszych architektów tego okresu”. Następnie
wymienia jego krakowskie realizacje i króciutko
scharakteryzuje tę architekturę. Zwraca uwagę
na malowmiczość ceglanych fasad, zdobiące je sen-
tencje oraz zieleń 12.
Monograficzne ujęcie działalności Talowskiego
z lat 1887—1891 zawdzięczamy Zbigniewowi
Beiersdorfowi. Autor skupił się na tym okresie
działalności Talowskiego, „bowiem te lata — jak
pisze — wydają się najbardziej twórcze i nowa-
torskie w całym [jego] dorobku” 13. Beiersdorf
określa Talowskiego jako eklektyka, operującego
motywami historycznymi (głównie manieryzim ni-
derlandzki i gotyk), tworzącego budynki nieregu-
larne o wnętrzach z zawiłym układem przestrzen-
nym, malownicze w bryle, z ekspresyjnymi fasa-
dami. Ekspresję ową uzyskiwał Talowski stosując
spatynowaną cegłę, o nierównej powierzchni oraz
przerysowany, wyolbrzymiony detal. Beiersdorf
łączy twórczość Talowskiego z nurtem „malowni-
czego eklektyzmu”, który to termin zapożyczył
z artykułu C. L. V. Meeksa pod takim właśnie
tytułem. Zwraca też uwagę na związki z Shawem,
Berlage’eim oraz Seven Lamps of Architecture
Ruskina. W podsumowaniu stwierdza, że miejsce
tego architekta „znajduje się na pograniczu ro-
Problemy ochrony architektury najnowszej (1850—1939)
(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B,
t. 29, Warszawa 1971), s. 47; tenże, Architektura neogo-
tycka w Krakowie (Folia Historiae Artium, t. XX, 1984),
s. 173—174 oraz 140 i 158.
12 j. Purchla, Jak powstał nowoczesny Kraków.
Studia nad rozwojem budowlanym miasta w okresie au-
tonomii galicyjskiej (Biblioteka Krakowska, nr 120, Kra-
ków 1979), s. 154—155.
13 Beiersdorf, o.c., s. 202.
118
w wieku 53 iat jako znany, zasłużony i wy:oko
ceniony architekt.
STAN BADAŃ
Nazwisko Talowskiego figuruje we wszystkich
podręcznikach historii sztuki i architektury pol-
skiej. Jako przedstawiciela „eklektyzmu” kwalifi-
kuje go Tadeusz Dobrowolski, podając, że projek-
tował on „trochę dziwaczną architekturę cegla-
ną, opartą na manieryzmie niderlandzkim, opa-
trzoną żelaznymi kotwami i łacińskimi sentencja-
mi” 8 i prezentował „własną manierę nie pozba-
wioną znamion pewnego dziwactwa, ale i kon-
sekwencji” 9.
Wysoko ocenił Talowskiego Adam Miłobędz-
ki, stwierdzając, że był on architektem, „który
pierwszy pragnął się wyzwolić z dotychczaso-
wych konwencji”. Co prawda „nie zerwał z for-
mami historycznymi, ale, obdarzony wielką fan-
tazją, malowniczo zestawiał asymetryczne bryły,
urągając wszelkiej harmonii, akcentował różnice
faktur i dążył do wydobycia maksimum ekspre-
sji z wyolbrzymionego detalu i ornamentu” 10 *.
Określa więc Miłobędzki Talowskiego jako archi-
tekta obdarzonego ogromną fantazją i tworzą-
cego dzieła malownicze, a przy tym pełne eks-
presji. Architektura jego przynależy do epoki
przejściowej, bo choć niszczy pewne konwencje,
nigdy nie wychodzi poza stosowanie form histo-
ryzujących.
Zwięzłą charakterystykę dzieła Talowskiego
dał Piotr Krakowski w artykule Okres eklekty-
zmu i historyzmu w architekturze krakowskiej
(1850—1900). Podkreślone zostały takie cechy je-
go architektury, jak: „neoromantyczna” malowni-
czość, zdynamizowanie bryły poprzez wydobycie
wartości strukturalnych i fakturowych, ekspre-
sjonizm oraz pewien symbolizm — co stanowi
„jakby przedłużenie romantycznej architecture
parlante”. Uwypuklono też jego orientację na
7 (CTK 1898), s. 85; (CTL 1899), s. 60; (A 1901), szp.
14; (CTK 1899), s. 74; (Tygodnik Ilustrowany 1899), s.
554.
8 T. Dobrowolski, Sztuka polska, Kraków 1974,
s. 553.
9 Tenże, Sztuka Krakowa, Kraków 19785, s. 466.
10 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w
Polsce, Warszawa 19783, s. 298—299.
P. Krakowski, Okres eklektyzmu i historyzmu
w architekturze krakowskiej (1850—1900) [w pracy zbiór.:]
architekturę półnoenoeuropejską oraz „nacisk po-
łożony na stronę konstrukcyjno-techniczną”, co
w pewnym stopniu zbliża go „do tego kierunku
w architekturze XIX w., który wyznaczyła twór-
czość H. Richardsona i H. P. Berlage’a”. W arty-
kule o neogotyckiej architekturze Krakowa autor
ten scharakteryzował związki Talowskiego z tym
nurtem oraz włączył jego twórczość (za Z. Beiers-
dorfem) do tzw. „malowniczego eklektyzmu”.
Poddał też analizie jedyny tekst teoretyczny na-
szego architekta, zatytułowany Style u narodów
czynnych n.
W roku 1979 ukazała się książka poświęcona
rozwojowi krafcowśkiego budownictwa w okresie
autonomii galicyjskiej. Autor, Jacek Purchla, spe-
cjalny rozdział poświęcił twórcom architektury.
O Talowskim powiada, że był najbardziej ekscen-
trycznym, ale jednocześnie jednym „z najwybit-
niejszych architektów tego okresu”. Następnie
wymienia jego krakowskie realizacje i króciutko
scharakteryzuje tę architekturę. Zwraca uwagę
na malowmiczość ceglanych fasad, zdobiące je sen-
tencje oraz zieleń 12.
Monograficzne ujęcie działalności Talowskiego
z lat 1887—1891 zawdzięczamy Zbigniewowi
Beiersdorfowi. Autor skupił się na tym okresie
działalności Talowskiego, „bowiem te lata — jak
pisze — wydają się najbardziej twórcze i nowa-
torskie w całym [jego] dorobku” 13. Beiersdorf
określa Talowskiego jako eklektyka, operującego
motywami historycznymi (głównie manieryzim ni-
derlandzki i gotyk), tworzącego budynki nieregu-
larne o wnętrzach z zawiłym układem przestrzen-
nym, malownicze w bryle, z ekspresyjnymi fasa-
dami. Ekspresję ową uzyskiwał Talowski stosując
spatynowaną cegłę, o nierównej powierzchni oraz
przerysowany, wyolbrzymiony detal. Beiersdorf
łączy twórczość Talowskiego z nurtem „malowni-
czego eklektyzmu”, który to termin zapożyczył
z artykułu C. L. V. Meeksa pod takim właśnie
tytułem. Zwraca też uwagę na związki z Shawem,
Berlage’eim oraz Seven Lamps of Architecture
Ruskina. W podsumowaniu stwierdza, że miejsce
tego architekta „znajduje się na pograniczu ro-
Problemy ochrony architektury najnowszej (1850—1939)
(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B,
t. 29, Warszawa 1971), s. 47; tenże, Architektura neogo-
tycka w Krakowie (Folia Historiae Artium, t. XX, 1984),
s. 173—174 oraz 140 i 158.
12 j. Purchla, Jak powstał nowoczesny Kraków.
Studia nad rozwojem budowlanym miasta w okresie au-
tonomii galicyjskiej (Biblioteka Krakowska, nr 120, Kra-
ków 1979), s. 154—155.
13 Beiersdorf, o.c., s. 202.
118