DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: Historyzm, analogiczność, malowniczość: Rozważania o centralnych kategoriach twórczości Teodora Talowskiego (1857 - 1910)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0143
że któraś konkretna? Wydaje się, że ta, która wy-
chodzi od reguły fenomenalizmiu i faktu empirycz-
nego. Taką zaś epistemologię propagował w XIX
wieik.u oczywiście pozytywizm 103.
Dla pozytywistów faktem było wszystko to,
co rzeczywiste, jednostkowe, konkretne, daine w
doświadczeniu zmysłowym i pewne 104. Łatwo za-
uważyć, że w naszym przypadku takie źródło po-
znania jest zupełnie nieużyteczne: rzeczywista,
jednostkowa, konkretna i namacalna jest zarów-
no cegła, jaik i data, a więc zarówno „starożyt-
ność”, jak i „współczesność”. W -ten sposób wio-
dący w pozytywizmie problem „jak możliwe
jest poznanie obiektywnie ważne” traci sens na
rzecz kwestii ,,c z y możliwe jest poznanie pew-
ne i zarazem istotne”. Kwestia owa, wywodząca
się z romantycznej refleksji nad Kantem, sta-
nie się wiodąca w okresie Młodej Polski i zna-
mionować będzie pojawienie się przełomu
a mtypozytywis tycznego 105. Można za-
tem powiedzieć, że i budowle Talowskiego z pier-
wszego okresu twórczości są jednym z przejawów
owego przełomu.
Następne okresy działalności naszego architek-
ta przyniosły zmianę w jego stosunku do materia-
łu. Jak już wspominaliśmy wcześniej, zanikła
omawiana powyżej „logika historyzacji” oraz an-
typozytywiistyczny paradoks poznawczy na rzecz
autentycznej zasady Materialgerechtigkeit. Widać
103 L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna. (Od
Hume’a do Koła Wiedeńskiego), Warszawa 1966, s. 11.
104 B. Skarga, Kłopoty intelektu. Między Comte’em
a Bergsonem, Warszawa 1975, s. 15.
105 H. F 1 o r y ń s k a, Horyzont mityczny literatury
Młodej Polski (Archiwum Historii Filozofii i Myśli Spo-
to choćby na przykładzie dworu w Grodkowicach,
w którym altermacja materiału ma wyłącznie de-
koracyjny charakter, a spatynowana cegła w spo-
sób „ahistoryczny” pokrywa górne piętro wieży.
Podobnie jest i we wcześniejszej o kilka lat ka-
mienicy przy ul. Pędzichów 19 w Krakowie, w
której różnice kolorystyczne materiału jedynie
urozmaicają fasadę, nie spełniając żadnej funk-
cji znaczącej.
ZAKOŃCZENIE
Nasze rozważania dobiegły końca. W ich świe-
tle Teodora Talowskiego traktować należy jako
twórcę typowo- jeszcze dziewiętnastowiecznego,
który jednak poprzez swe eklektyczne, „analogi-
cznie” historyzujące i malowniczo indywidualne
dzieła antycypował „nowe formy” w naszej ar-
chitekturze. Sam natomiast, jak już wiemy, w peł-
ni isię z tymi kierunkami twórczymi nie zgadzał,
czym też tłumaczyć należy zmianę nastawienia
współczesnych w stosunku do jego- oeuvre — od
gorących pochwał w latach dziewięćdziesiątych
XIX w. do umiarkowanego- sceptycyzmu, zawar-
tego w niektórych, cytowanych na początku arty-
kułu, nekrologach.
łecznej, t. 26, 1980), s. 117. Na temat przełomu antypo-
zytywistycznego w Polsce: T. Weiss, Przełom antypo-
zytywistyczny w Polsce w latach 1880—1890. (Przemiany
postaw światopoglądowych i teorii artystycznych) (Ze-
szyty Naukowe UJ, Prace Historycznoliterackie, z. 10),
1966.
HISTORISME, ANALOGIE, PITTORESQUE. RfiFLEXIONS SUR LES PRINCIPALES CATEGORIES
DE L’OEUVRE DE TEODOR TALOWSKI (1857—1910)
Teodor Talowski etudia d’abord a Vienne chez Karl
Konig (1875—1877), et ensuite a Lwów chez Julian Za-
chariewicz (1877—1881). II habita et travailla d’abord
a Cracovie, et ensuite a Lwów (a partir de 1901), ou il
fut professeur de dessins a main levee et d’architecture
medievale a l’Ecole Polytechniąue.
L’oeuvre de Talowski n’a ete jusqu’a present l’objet
d’aucune monographie complete; ce n’est que son tra-
vail a Cracovie, et en principe celui d’avant 1895, qui
a -ete decrit dans quelques articles. Dans notre etude
nous avons essaye de formuler des concepts fondamen-
taux permettant d’analyser les oeuvres de cet architecte,
et de trouyer la cle de son actiyite artistique.
1. La construction de la formę architectonique. Au
premier coup d’oeil les batiments de Talowski font d’un
cote 1’impression d’etre „reguliers”, ,,bien formes”, et de
l’autre ils semblent etre „ouverts”, ,,inassouvis”, „incohe-
rents”. Tout cela resulte du fait que 1’artiste a consciem-
ment introduit certaines contradictions dans la construc-
tion de la formę. Elles consistent, primo: a joindre les
elements de formation coherente a ceux de formation
librę, secundo: a ,,appliquer” parfois aux faęades quel-
ques couches afonctionnelles d’elements plats, le plus
souvent en formę de gables, tertio: a „dissiper” la struc-
ture interieure des faęades, ce qui a ete determine de
maniere metaphorique comme „entropie”.
137
chodzi od reguły fenomenalizmiu i faktu empirycz-
nego. Taką zaś epistemologię propagował w XIX
wieik.u oczywiście pozytywizm 103.
Dla pozytywistów faktem było wszystko to,
co rzeczywiste, jednostkowe, konkretne, daine w
doświadczeniu zmysłowym i pewne 104. Łatwo za-
uważyć, że w naszym przypadku takie źródło po-
znania jest zupełnie nieużyteczne: rzeczywista,
jednostkowa, konkretna i namacalna jest zarów-
no cegła, jaik i data, a więc zarówno „starożyt-
ność”, jak i „współczesność”. W -ten sposób wio-
dący w pozytywizmie problem „jak możliwe
jest poznanie obiektywnie ważne” traci sens na
rzecz kwestii ,,c z y możliwe jest poznanie pew-
ne i zarazem istotne”. Kwestia owa, wywodząca
się z romantycznej refleksji nad Kantem, sta-
nie się wiodąca w okresie Młodej Polski i zna-
mionować będzie pojawienie się przełomu
a mtypozytywis tycznego 105. Można za-
tem powiedzieć, że i budowle Talowskiego z pier-
wszego okresu twórczości są jednym z przejawów
owego przełomu.
Następne okresy działalności naszego architek-
ta przyniosły zmianę w jego stosunku do materia-
łu. Jak już wspominaliśmy wcześniej, zanikła
omawiana powyżej „logika historyzacji” oraz an-
typozytywiistyczny paradoks poznawczy na rzecz
autentycznej zasady Materialgerechtigkeit. Widać
103 L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna. (Od
Hume’a do Koła Wiedeńskiego), Warszawa 1966, s. 11.
104 B. Skarga, Kłopoty intelektu. Między Comte’em
a Bergsonem, Warszawa 1975, s. 15.
105 H. F 1 o r y ń s k a, Horyzont mityczny literatury
Młodej Polski (Archiwum Historii Filozofii i Myśli Spo-
to choćby na przykładzie dworu w Grodkowicach,
w którym altermacja materiału ma wyłącznie de-
koracyjny charakter, a spatynowana cegła w spo-
sób „ahistoryczny” pokrywa górne piętro wieży.
Podobnie jest i we wcześniejszej o kilka lat ka-
mienicy przy ul. Pędzichów 19 w Krakowie, w
której różnice kolorystyczne materiału jedynie
urozmaicają fasadę, nie spełniając żadnej funk-
cji znaczącej.
ZAKOŃCZENIE
Nasze rozważania dobiegły końca. W ich świe-
tle Teodora Talowskiego traktować należy jako
twórcę typowo- jeszcze dziewiętnastowiecznego,
który jednak poprzez swe eklektyczne, „analogi-
cznie” historyzujące i malowniczo indywidualne
dzieła antycypował „nowe formy” w naszej ar-
chitekturze. Sam natomiast, jak już wiemy, w peł-
ni isię z tymi kierunkami twórczymi nie zgadzał,
czym też tłumaczyć należy zmianę nastawienia
współczesnych w stosunku do jego- oeuvre — od
gorących pochwał w latach dziewięćdziesiątych
XIX w. do umiarkowanego- sceptycyzmu, zawar-
tego w niektórych, cytowanych na początku arty-
kułu, nekrologach.
łecznej, t. 26, 1980), s. 117. Na temat przełomu antypo-
zytywistycznego w Polsce: T. Weiss, Przełom antypo-
zytywistyczny w Polsce w latach 1880—1890. (Przemiany
postaw światopoglądowych i teorii artystycznych) (Ze-
szyty Naukowe UJ, Prace Historycznoliterackie, z. 10),
1966.
HISTORISME, ANALOGIE, PITTORESQUE. RfiFLEXIONS SUR LES PRINCIPALES CATEGORIES
DE L’OEUVRE DE TEODOR TALOWSKI (1857—1910)
Teodor Talowski etudia d’abord a Vienne chez Karl
Konig (1875—1877), et ensuite a Lwów chez Julian Za-
chariewicz (1877—1881). II habita et travailla d’abord
a Cracovie, et ensuite a Lwów (a partir de 1901), ou il
fut professeur de dessins a main levee et d’architecture
medievale a l’Ecole Polytechniąue.
L’oeuvre de Talowski n’a ete jusqu’a present l’objet
d’aucune monographie complete; ce n’est que son tra-
vail a Cracovie, et en principe celui d’avant 1895, qui
a -ete decrit dans quelques articles. Dans notre etude
nous avons essaye de formuler des concepts fondamen-
taux permettant d’analyser les oeuvres de cet architecte,
et de trouyer la cle de son actiyite artistique.
1. La construction de la formę architectonique. Au
premier coup d’oeil les batiments de Talowski font d’un
cote 1’impression d’etre „reguliers”, ,,bien formes”, et de
l’autre ils semblent etre „ouverts”, ,,inassouvis”, „incohe-
rents”. Tout cela resulte du fait que 1’artiste a consciem-
ment introduit certaines contradictions dans la construc-
tion de la formę. Elles consistent, primo: a joindre les
elements de formation coherente a ceux de formation
librę, secundo: a ,,appliquer” parfois aux faęades quel-
ques couches afonctionnelles d’elements plats, le plus
souvent en formę de gables, tertio: a „dissiper” la struc-
ture interieure des faęades, ce qui a ete determine de
maniere metaphorique comme „entropie”.
137