DOI Heft:
Recenzje i przeglądy
DOI Artikel:Gryglewicz, Tomasz: Nowe książki o Witkacym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0192
łalności artystycznej Witkacego w kontekście ró-
wnoległych czasowo dokonań awangardy kręgu
dadaistycznego 5. Poza tym W. Sztaba przeprowa-
dził tam bardzo wnikliwą i wszechstronną anali-
zę malarstwa oraz ogólnej postawy itego twórcy.
Książka ta — nie jest to tylko moja ,opinia —
stanowiła prawdziwy przełom w wiedzy na temat
Witkacego-malarza.
Kolejną pozycją o Witkacym, wydaną w ro-
ku 1985, na którą chcę zwrócić uwagę, jest roz-
prawia doktorska Piotra Piotrowskiego pt. Meta-
fizyka obrazu 6. Podobnie jak Sztaba w Grze ze
sztuką, również i Piotrowski stara się umiejsco-
wić twórczość Witkacego w kontekście tenden-
cji awangardowych pierwszych lat XX w., z ty
że plasuje ją w odmiennych konfiguracjach i pr
blematyce.
Po wstępnych uwagach Piotrowski polemizuje
z niektórymi dotychczasowymi poglądami na twór-
czość Witkacego, krytykując zjawisko przesadne-
go wiązania jej z konkretnymi kierunkami sztuki
nowoczesnej, czyli tzw. „wpływologię”. Szczegól-
nie mocno podaje w wątpliwość często pojawiają-
cą się, ekspresjonistyczną i surrealistyczną „atiry-
bucję” malarstwa Witkacego, o czym m. in. pisały
Irena Jakimowicz i Krystyna Janicka7. Oma-
wiając szeroko stanowisko Mieczysława Poręb-
skiego sygnalizuje zastrzeżenie co do — przypi-
sywanej Witkacemu — awalngardowości8. Postu-
luje ponowną analizę i peiintcirpretację poglądów
teoretycznych Witkacego, co czyni szczegółowo w
następnym rozdziale, aby w kolejnej części swej
rozprawy skonfrontować je z systemami teorety-
cznymi głównych twórców abstrakcji XX w.:
Kamdinskiego, Ma lewic za i Mondriana.
Teorie transcendencji formy — jak je nazywa
Piotrowski — Kamdinskiego, Malewieza, Mondria-
na, Witkacego cechuje poszukiwanie absolutu oraz
metafizycznych wartości, w czym wydają się być
mocno uzależnione jeszcze od symbolizmu moder-
nistycznego, poprzedzającego awangardowy prze-
łom w sztuce. Awangarda ta z kolei buduje uto-
pijną wizję ,,ziemskiego raju”, w którym zapa-
nuje pełna standaryzacja, mechanizacja i dermo-
°A. Kostołowski, Firma Portretowa S. I. Wit-
kiewicz. Próba interpretacji (Studia Muzealne, z. 7, Po-
znań 1969).
6P. Piotrowski, Metafizyka obrazu. O teorii
sztuki i postawie artystycznej Stanisława Ignacego Wit-
kiewicza, Poznań 1985.
Zob.: I. Jakimowicz, Czy Witkacy był eks-
presjonistą? [w:] Tessera. Sztuka jako przedmiot badań,
Kraków 1981, s. 83—99; K. Janicka, Stanisław Ignacy
kratyzalcja. W takim raju — jak twierdził Wit-
kacy — zabraknie z pewnością miejsca dla sztuki
przez duże ,,S”. Witkacy — bezradny wobec za-
chodzących procesów dziejowych — ogłasza wy-
cofanie się z działalności artystycznej i otworze-
nie 'Czysto komercyjnej Firmy Portretowej, pro-
dukującej, zgodnie z zapotrzebowaniem publicz-
ności, standardowe wizerunki malarskie, nie bę-
dące jednak już tworami Czystej Formy. „Od-
rzucał bliską .awangardzie nowoczesność’ — kon-
kluduje Piotrowski — w tym również głoszoną
w tych środowiskach degradację przeszłości. Jego
wystąpieniom towarzyszyła raczej świadomość
kontynuatora, spadkobiercy kultury, raczej świa-
domość artysty ariergardy, niż artysty awangar-
dy” 9.
Podsumowaniem niejako „roku witkiewiczow-
skiego” stał się album dzieł malarskich i rysun-
ków Witkacego autorstwa Ireny Jakimowicz10.
W trzech rozdziałach tekstu (Edukacja, W kręgu
Czystej Formy, Zwątpienie sztuki o samej sobie)
przedstawia autorka drogę artystyczną Witkace-
go. I. Jakimowicz tropi w poszczególnych etapach
twórczości tego artysty wszystkie możliwe źró-
dła inspiracji i konteksty jego postawy artystycz-
nej i światopoglądu. Omawia kształtowanie się
jego /osobowości, przedstawiając mniej lub bar-
dziej znane fakty jego zakopiańskiej edukacji
(np. wpływy Micińskiego, rolę krakowskiej ASP:
Stanisławskiego i Mehoffera, Słowińskiego i fas-
cynację Gauguinem, „potwory”, pierwsze zetknię-
cie się z kubizmem i ekspres jon izmem) i jego
wojennego pobytu w Rosji (związki z środowis-
kiem literaeko-artystycznym Petersburga, zetknię-
cie się z twórczością Kamdiimskiego itp.).
Rozdział drugi ukazuje twórczość dojrzałą
Witkacego i jego teorię Czystej Formy niejako
na tle epoki — zarówno w powiązaniu z polskim
środowiskiem artystycznym, przede wszystkim
grupą Formistów, jak i w szerszym kontekście
sztuki światowej. Autorka szczególnie przekony-
wająco przedstawiał analogie zachodzące między
twórczością i światopoglądem artystycznym Wit-
kacego a ekspresjoimizmem. Natomiast ostatni roz-
Witkiewicz a surrealizm [w:] Studia o Stanisławie Igna-
cym Witkiewiczu, pod red. M. Głowińskiego i J.
Sławińskiego, Wrocław 1972, s. 245—255.
8 M. Porębski, Miejsce Witkacego [w:] tegoż,
Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i
XX w., Warszawa 1975, s. 229—230.
9 Piotrowski, Metafizyka..., s. 109.
10 I. Jakimowicz, Witkacy malarz, Warszawa
1985.
186
wnoległych czasowo dokonań awangardy kręgu
dadaistycznego 5. Poza tym W. Sztaba przeprowa-
dził tam bardzo wnikliwą i wszechstronną anali-
zę malarstwa oraz ogólnej postawy itego twórcy.
Książka ta — nie jest to tylko moja ,opinia —
stanowiła prawdziwy przełom w wiedzy na temat
Witkacego-malarza.
Kolejną pozycją o Witkacym, wydaną w ro-
ku 1985, na którą chcę zwrócić uwagę, jest roz-
prawia doktorska Piotra Piotrowskiego pt. Meta-
fizyka obrazu 6. Podobnie jak Sztaba w Grze ze
sztuką, również i Piotrowski stara się umiejsco-
wić twórczość Witkacego w kontekście tenden-
cji awangardowych pierwszych lat XX w., z ty
że plasuje ją w odmiennych konfiguracjach i pr
blematyce.
Po wstępnych uwagach Piotrowski polemizuje
z niektórymi dotychczasowymi poglądami na twór-
czość Witkacego, krytykując zjawisko przesadne-
go wiązania jej z konkretnymi kierunkami sztuki
nowoczesnej, czyli tzw. „wpływologię”. Szczegól-
nie mocno podaje w wątpliwość często pojawiają-
cą się, ekspresjonistyczną i surrealistyczną „atiry-
bucję” malarstwa Witkacego, o czym m. in. pisały
Irena Jakimowicz i Krystyna Janicka7. Oma-
wiając szeroko stanowisko Mieczysława Poręb-
skiego sygnalizuje zastrzeżenie co do — przypi-
sywanej Witkacemu — awalngardowości8. Postu-
luje ponowną analizę i peiintcirpretację poglądów
teoretycznych Witkacego, co czyni szczegółowo w
następnym rozdziale, aby w kolejnej części swej
rozprawy skonfrontować je z systemami teorety-
cznymi głównych twórców abstrakcji XX w.:
Kamdinskiego, Ma lewic za i Mondriana.
Teorie transcendencji formy — jak je nazywa
Piotrowski — Kamdinskiego, Malewieza, Mondria-
na, Witkacego cechuje poszukiwanie absolutu oraz
metafizycznych wartości, w czym wydają się być
mocno uzależnione jeszcze od symbolizmu moder-
nistycznego, poprzedzającego awangardowy prze-
łom w sztuce. Awangarda ta z kolei buduje uto-
pijną wizję ,,ziemskiego raju”, w którym zapa-
nuje pełna standaryzacja, mechanizacja i dermo-
°A. Kostołowski, Firma Portretowa S. I. Wit-
kiewicz. Próba interpretacji (Studia Muzealne, z. 7, Po-
znań 1969).
6P. Piotrowski, Metafizyka obrazu. O teorii
sztuki i postawie artystycznej Stanisława Ignacego Wit-
kiewicza, Poznań 1985.
Zob.: I. Jakimowicz, Czy Witkacy był eks-
presjonistą? [w:] Tessera. Sztuka jako przedmiot badań,
Kraków 1981, s. 83—99; K. Janicka, Stanisław Ignacy
kratyzalcja. W takim raju — jak twierdził Wit-
kacy — zabraknie z pewnością miejsca dla sztuki
przez duże ,,S”. Witkacy — bezradny wobec za-
chodzących procesów dziejowych — ogłasza wy-
cofanie się z działalności artystycznej i otworze-
nie 'Czysto komercyjnej Firmy Portretowej, pro-
dukującej, zgodnie z zapotrzebowaniem publicz-
ności, standardowe wizerunki malarskie, nie bę-
dące jednak już tworami Czystej Formy. „Od-
rzucał bliską .awangardzie nowoczesność’ — kon-
kluduje Piotrowski — w tym również głoszoną
w tych środowiskach degradację przeszłości. Jego
wystąpieniom towarzyszyła raczej świadomość
kontynuatora, spadkobiercy kultury, raczej świa-
domość artysty ariergardy, niż artysty awangar-
dy” 9.
Podsumowaniem niejako „roku witkiewiczow-
skiego” stał się album dzieł malarskich i rysun-
ków Witkacego autorstwa Ireny Jakimowicz10.
W trzech rozdziałach tekstu (Edukacja, W kręgu
Czystej Formy, Zwątpienie sztuki o samej sobie)
przedstawia autorka drogę artystyczną Witkace-
go. I. Jakimowicz tropi w poszczególnych etapach
twórczości tego artysty wszystkie możliwe źró-
dła inspiracji i konteksty jego postawy artystycz-
nej i światopoglądu. Omawia kształtowanie się
jego /osobowości, przedstawiając mniej lub bar-
dziej znane fakty jego zakopiańskiej edukacji
(np. wpływy Micińskiego, rolę krakowskiej ASP:
Stanisławskiego i Mehoffera, Słowińskiego i fas-
cynację Gauguinem, „potwory”, pierwsze zetknię-
cie się z kubizmem i ekspres jon izmem) i jego
wojennego pobytu w Rosji (związki z środowis-
kiem literaeko-artystycznym Petersburga, zetknię-
cie się z twórczością Kamdiimskiego itp.).
Rozdział drugi ukazuje twórczość dojrzałą
Witkacego i jego teorię Czystej Formy niejako
na tle epoki — zarówno w powiązaniu z polskim
środowiskiem artystycznym, przede wszystkim
grupą Formistów, jak i w szerszym kontekście
sztuki światowej. Autorka szczególnie przekony-
wająco przedstawiał analogie zachodzące między
twórczością i światopoglądem artystycznym Wit-
kacego a ekspresjoimizmem. Natomiast ostatni roz-
Witkiewicz a surrealizm [w:] Studia o Stanisławie Igna-
cym Witkiewiczu, pod red. M. Głowińskiego i J.
Sławińskiego, Wrocław 1972, s. 245—255.
8 M. Porębski, Miejsce Witkacego [w:] tegoż,
Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i
XX w., Warszawa 1975, s. 229—230.
9 Piotrowski, Metafizyka..., s. 109.
10 I. Jakimowicz, Witkacy malarz, Warszawa
1985.
186