DOI Heft:
Chłoń, Marcin: Wyniki analizy funkcji ciosaków mezolitycznych z dorzecza Odry
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26514#0078
74
Marcin Chłoń
Wzrost liczby narzędzi makrolitycznych tłuma-
czony jest przemianami, jakie nastąpiły w środo-
wisku naturalnym Niżu Europejskiego wraz z po-
czątkiem holocenu. Zmiana klimatu na cieplejszy i
wilgotniejszy sprzyjała stopniowemu rozprzestrze-
nieniu się w kierunku północnym zwartych środo-
wisk leśnych (Dybova-Jachowicz, Sadowska 2003;
Ralska-Jasiewiczowa 2004).
Kolejnym skutkiem ocieplenia było wycofywa-
nie się lodowców kontynentalnych i górskich, czego
bezpośrednią konsekwencją była transgresja post-
glacjalna mórz i oceanów. W tym czasie zmieniała
się śródlądowa sytuacja hydrograficzna, powstawały
nowe cieki wodne i zbiorniki wytopiskowe (Starkel
1977). Sytuacja ta wymuszała na przebywających
w tych rejonach grupach ludzkich liczne zmiany,
w tym posiadanie w swych inwentarzach narzędzi
umożliwiających im penetracje oraz korzystanie z
zasobów naturalnych środowiska.
Przeprowadzone badania umożliwiły określenie
przyczyn pojawienia się narzędzi makrolitycznych
w Europie w okresie mezolitu. Ustalono także, w
której części Europy zjawisko to miało swój począ-
tek, określono strefy wpływów na pozostałe regiony
oraz czas ich trwania. Znaleziska opraw organicz-
nych ciosaków dostarczają informacji o poszczegól-
nych elementach koniecznych do złożenia narzędzia
kombinowanego. Wreszcie możliwość zastosowania
badań mikroskopowych przybliża nam poznanie
znaczenia i funkcji, jaką pełniły narzędzia makroli-
tyczne w życiu łowców i zbieraczy mezolitu.
1. Stan badań nad funkcją ciosaków
Funkcja ciosaków wiązana jest z obróbką drew-
na, ale przede wszystkim podkreślany jest udział
ciosaków w wytwarzaniu łodzi dłubanek (Clark
1936; Kobusiewicz 1973; Jażdżewski 1981; Galiński
2002). Weryfikacje poglądów na ten temat, umożli-
wiają publikowane wyniki badań mikroskopowych.
J. Jensen i B. Petersen (1985) przeprowadzili obser-
wacje mikroskopowe na materiale z mezolitycznego
stanowiska Vsenget Nord z wyspy Vedbaek, leżącej w pół-
nocno-wschodniej części Zelandii. Stanowisko łączone
jest z ugrupowaniami łowców i zbieraczy powiązanych
z późnymi ugrupowaniami maglemoskimi, z tak zwaną
kulturą Kongemosen. Seria uzyskanych dat radiowęglo-
wych wskazuje na funkcjonowanie tego stanowiska od
7400±110 BP do 5120±90 lat BP (Jensen, Petersen 1985).
Opublikowano wyniki analiz próby ciosaków li-
czącej 4 egzemplarze oraz 9 odłupków formujących
ostrze. Materiał wybrany został metodą próbkowa-
nia z części centralnej stanowiska. Przeprowadzone
analizy wykazały występowanie śladów użytkowych
na 3 okazach, przy czym tylko na jednym z nich śla-
dy w postaci wyświecenia powierzchniowego roz-
poznane zostały jako typowe dla obróbki drewna.
Zanotowano natomiast częste występowanie sil-
nych śladów abrazyjnych w postaci głębokich rys oraz
bruzd prostopadłych do krawędzi pracującej, obec-
nych zarówno na 2 ciosakach, jak i 4 odłupkach. Brak
jakichkolwiek śladów na jednym z ciosaków oraz 4
pozostałych odłupkach (1 pokryty wyświeceniem na-
turalnym) skłonił badaczy do wysunięcia wniosku, że
formy te zostały porzucone w trakcie produkcji.
Badania mikroskopowe zabytków z stanowiska Star
Carr w północnym Yorkshire w Anglii, wykonane zosta-
ły przez J.V. Dumonta (1985). Osadnictwo na stanowi-
sku wiązane jest z wczesnomezolitycznym kompleksem
Duvensee, datowanym za pomocą metody radiowęglo-
wej na okres od 9750±70 BP do 9410±70 lat BP, oraz
pokrywający się z wynikami badań palinologicznych
wskazujących na okres preborealny (Clark 1971).
Do analizy przeznaczono najlepiej zachowane
zabytki danego typu. Wśród obserwowanych oka-
zów znalazła się grupa odłupków kształtujących,
bądź też naprawiających ostrze ciosaków, licząca 26
egzemplarzy. Tylko na 2 z nich odnalezione zosta-
ły ślady użytkowe wskazujące na rąbanie drewna w
jednym przypadku oraz drapanie bądź wygładzanie
skóry w drugim. Tak znaczna liczba (86%) zabytków
nienoszących śladów użytkowania może być inter-
pretowana jako pozostałość po etapie produkcji na-
rzędzi. Choć jak sam autor przyznaje są to poten-
cjalne krawędzie pracujące (Dumont 1985).
Analiza funkcji materiałów z stanowiska Krzyż
Wielkopolski 7 przeprowadzona została przez M.
Winiarską-Kabacińską (Kabaciński et al. 2008). Na
podstawie analizy odnalezionego inwentarza usta-
lono jego związek z zespołami maglemoskimi, na
terenach zachodniej Polski obecnych jako kultura
komornicka, względnie lokowana w starszym me-
zolicie. Pozyskano także daty AMS dla zabytków or-
ganicznych, odnalezionych w różnych kontekstach,
z czego 8660±50 lat BP dla próbki z topora z kości
tura i 8520+50 lat BP dla topora z poroża jelenia
(daty niekalibrowane).
Marcin Chłoń
Wzrost liczby narzędzi makrolitycznych tłuma-
czony jest przemianami, jakie nastąpiły w środo-
wisku naturalnym Niżu Europejskiego wraz z po-
czątkiem holocenu. Zmiana klimatu na cieplejszy i
wilgotniejszy sprzyjała stopniowemu rozprzestrze-
nieniu się w kierunku północnym zwartych środo-
wisk leśnych (Dybova-Jachowicz, Sadowska 2003;
Ralska-Jasiewiczowa 2004).
Kolejnym skutkiem ocieplenia było wycofywa-
nie się lodowców kontynentalnych i górskich, czego
bezpośrednią konsekwencją była transgresja post-
glacjalna mórz i oceanów. W tym czasie zmieniała
się śródlądowa sytuacja hydrograficzna, powstawały
nowe cieki wodne i zbiorniki wytopiskowe (Starkel
1977). Sytuacja ta wymuszała na przebywających
w tych rejonach grupach ludzkich liczne zmiany,
w tym posiadanie w swych inwentarzach narzędzi
umożliwiających im penetracje oraz korzystanie z
zasobów naturalnych środowiska.
Przeprowadzone badania umożliwiły określenie
przyczyn pojawienia się narzędzi makrolitycznych
w Europie w okresie mezolitu. Ustalono także, w
której części Europy zjawisko to miało swój począ-
tek, określono strefy wpływów na pozostałe regiony
oraz czas ich trwania. Znaleziska opraw organicz-
nych ciosaków dostarczają informacji o poszczegól-
nych elementach koniecznych do złożenia narzędzia
kombinowanego. Wreszcie możliwość zastosowania
badań mikroskopowych przybliża nam poznanie
znaczenia i funkcji, jaką pełniły narzędzia makroli-
tyczne w życiu łowców i zbieraczy mezolitu.
1. Stan badań nad funkcją ciosaków
Funkcja ciosaków wiązana jest z obróbką drew-
na, ale przede wszystkim podkreślany jest udział
ciosaków w wytwarzaniu łodzi dłubanek (Clark
1936; Kobusiewicz 1973; Jażdżewski 1981; Galiński
2002). Weryfikacje poglądów na ten temat, umożli-
wiają publikowane wyniki badań mikroskopowych.
J. Jensen i B. Petersen (1985) przeprowadzili obser-
wacje mikroskopowe na materiale z mezolitycznego
stanowiska Vsenget Nord z wyspy Vedbaek, leżącej w pół-
nocno-wschodniej części Zelandii. Stanowisko łączone
jest z ugrupowaniami łowców i zbieraczy powiązanych
z późnymi ugrupowaniami maglemoskimi, z tak zwaną
kulturą Kongemosen. Seria uzyskanych dat radiowęglo-
wych wskazuje na funkcjonowanie tego stanowiska od
7400±110 BP do 5120±90 lat BP (Jensen, Petersen 1985).
Opublikowano wyniki analiz próby ciosaków li-
czącej 4 egzemplarze oraz 9 odłupków formujących
ostrze. Materiał wybrany został metodą próbkowa-
nia z części centralnej stanowiska. Przeprowadzone
analizy wykazały występowanie śladów użytkowych
na 3 okazach, przy czym tylko na jednym z nich śla-
dy w postaci wyświecenia powierzchniowego roz-
poznane zostały jako typowe dla obróbki drewna.
Zanotowano natomiast częste występowanie sil-
nych śladów abrazyjnych w postaci głębokich rys oraz
bruzd prostopadłych do krawędzi pracującej, obec-
nych zarówno na 2 ciosakach, jak i 4 odłupkach. Brak
jakichkolwiek śladów na jednym z ciosaków oraz 4
pozostałych odłupkach (1 pokryty wyświeceniem na-
turalnym) skłonił badaczy do wysunięcia wniosku, że
formy te zostały porzucone w trakcie produkcji.
Badania mikroskopowe zabytków z stanowiska Star
Carr w północnym Yorkshire w Anglii, wykonane zosta-
ły przez J.V. Dumonta (1985). Osadnictwo na stanowi-
sku wiązane jest z wczesnomezolitycznym kompleksem
Duvensee, datowanym za pomocą metody radiowęglo-
wej na okres od 9750±70 BP do 9410±70 lat BP, oraz
pokrywający się z wynikami badań palinologicznych
wskazujących na okres preborealny (Clark 1971).
Do analizy przeznaczono najlepiej zachowane
zabytki danego typu. Wśród obserwowanych oka-
zów znalazła się grupa odłupków kształtujących,
bądź też naprawiających ostrze ciosaków, licząca 26
egzemplarzy. Tylko na 2 z nich odnalezione zosta-
ły ślady użytkowe wskazujące na rąbanie drewna w
jednym przypadku oraz drapanie bądź wygładzanie
skóry w drugim. Tak znaczna liczba (86%) zabytków
nienoszących śladów użytkowania może być inter-
pretowana jako pozostałość po etapie produkcji na-
rzędzi. Choć jak sam autor przyznaje są to poten-
cjalne krawędzie pracujące (Dumont 1985).
Analiza funkcji materiałów z stanowiska Krzyż
Wielkopolski 7 przeprowadzona została przez M.
Winiarską-Kabacińską (Kabaciński et al. 2008). Na
podstawie analizy odnalezionego inwentarza usta-
lono jego związek z zespołami maglemoskimi, na
terenach zachodniej Polski obecnych jako kultura
komornicka, względnie lokowana w starszym me-
zolicie. Pozyskano także daty AMS dla zabytków or-
ganicznych, odnalezionych w różnych kontekstach,
z czego 8660±50 lat BP dla próbki z topora z kości
tura i 8520+50 lat BP dla topora z poroża jelenia
(daty niekalibrowane).