Mercuriale, Girolamo; Coriolanus, Christophorus [Ill.]: Hieronymi Mercvrialis De Arte Gymnastica: Libri Sex, In Qvibvs Exercitationvm Omnivm Vetustarum genera, loca, modi, facultates, & quidquid denique ad corporis humani exercitationes pertinet, diligenter explicatur ; Opus non modo medicis, verum etiam omnibus antiquarum rerum cognoscendarum, & valetudinis conseruandae studiosis admodum vtile (Venetiis, 1601) [Cicognara, 1711-3]

94 ; L I B E R I ?
Succedit paganica pila sic appellata, quod efe ?erigar is admo du, D
&in uillispagisuoeatkudinpagis urbis .ufpiurimum in usu habe
retur. Nam Dionysius antiquitatum lib. 4, refert, Romam in qua-
tuor tribus olim partstamsyislejquae& pagi,sient carum habitato-
res Pagani,nominabantur, siue igitur ab istis pagis, siue a uillis pa-
ganica pila denominata sit,parum referre credo.sat est,pilam fuisse
ex corio pluma replero,trigonalisati orem,non ita tamen ut est fol4
Jis,laxam,sed duriorem ■> siquidem follis,qui uentoreplebatur,etsi
quanto durior erat,tanto facilius eb ludebatur,quanto laxior,tanto
difficiliusssit etiam tempestate nostra quotidiana experientia com-
probat,tamen paganicapila quo etiam durior e 11 et, & pluma reple
batur,& non ita replebatur,ut laxa usquara foret, sed vndequaque
duri Ili m a,& propterea difficulter ea lu debatur,quemadmodum ue
niistissime Martialis hoc disticho ostendidibro 14,
Haec quae dijsii ilis turget paganica pluma>
Folle minus laxa est, & minus arcta pila.
Sub nomine enim simplici pilae intelligi aliquando folle,aliquan-
do trigonalem, paullo ante significauimus. Iterum illud ignorari
hoc in loco nolo, etiam in gymnasijs paganicae pilae exercitatio-;
nem in vsu exstitisfc,ut idem Martialis lib. 7.testatum reliquit.
Tfon pila , non follis, non te paganica thermis
Traeparat, aut nudiJUpitis ictus hebes.

Nam cumsaepiusa nobis indicatum sit,consueuilse fere omnes»
quisesein gymnasijspila exercebant,prius pila ludere,& deinceps
statim balnea in gredi,Martialis illis uersibus demonstrat, inter ce-
teros pilae ludos in gymnasijs sc exercentium ad balnea praepara-
torios paganicam quoq. adnumeratam esse. Vltimiim & quartum
Latinorum pilae genus harpastum fecimus, quod ob nominis simi-
litudinem ideprorsus uidetur quod ap7rct<rov Graecorumrerat enim
pila, quam ludentes alter alteri eripiebat cuius uero magnitudi-
nis, &c ex qua materia foret,haud quaquam ab ullo auctore explica
tum habemus, nisi quod Athenaeus his uerbis manisestum facit,
harpastum rotundum fuisse. to Jincttovp&povfn<; er-pajpouidp^a^cv,
(povivdct izaA&iTv, 0 iyco 7raJ/T6ovy.ciAtgci daznifypay '. ideft, Lusus autem
pilae harpastum nuncupatum pheninda uocahatur,quem ego ma-
xime omnium diligo. Sicut etiam verisimile fit ex corio sicut cete-
ras pilas constasse. quae omni a,propterea quod tunc temporis nul-
li ignota erant, auCtores seribere dimiserunt. Ceterum eiusma-
gnitudinera omnino explicasse Galenus uidetur, qui dum in li-
bro de ludo paruac pilae harpastum appositistime deseribit,illud
paruam

F