DOI Artikel:
Adamski, Jakub: Kilka uwag o architekturze kościoła św. Jakuba w Toruniu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19073#0015
ko dowodzi w swojej książce, że geneza tego układu wiąże się z zabytkami
romańskiej Normandii i sięga wstecz aż do połowy XI wieku. Motyw ten,
jak wykazuje badaczka, wędrując na tereny Francji, Anglii i Niemiec, poja-
wił się pod koniec XIII wieku w ceglanych kościołach niżu bałtyckiego, np.
w katedrze w Havelbergu (ok. 1280), w kościele św. Piotra w Rostocku (mię-
dzy 1312-1357) i w trzeciej fazie fary św. Mikołaja w Stralsundzie (1. poł.
XIV wieku). Tam jednak płytkie arkady w górnej kondygnacji są rozdzielone
przyściennymi filarami, a nie tak dużymi jak w Toruniu odcinkami muru, co
dla Teresy Mroczko wyklucza jakiekolwiek wzajemne zależności. Badaczka
zadowala się zatem stwierdzeniem, że artykulacja ścian nawy głównej kościo-
ła św. Jakuba jest zapóźnionym o przeszło sto lat nawiązaniem do budowli
anglo-normandzkich16.
Tymczasem Marian Kutzner wyraźnie formułuje tezę, że toruński sposób
artykulacji jest jedną z licznych kopii rozwiązania zastosowanego najpierw
w chórze, a następnie w korpusie bazylikowego kościoła Mariackiego w Lu-
bece (budowanego od roku 1251)17. Autor zwraca uwagę na wczesnogotycką,
kolońską tradycję takiego motywu18. Niewątpliwie dużą zasługą Kutznera jest
zwrócenie uwagi na środowisko lubeckie w kontekście genezy świątyni to-
ruńskiej, jednakże moim zdaniem należy doprecyzować i nieco inaczej przed-
stawić charakter relacji łączących kościół św. Jakuba z budowlami, które za-
inspirowały jego twórcę.
Bez wątpienia rację mają ci badacze, którzy podkreślają wielką rolę, jaką
w rozwoju architektury niżu nadbałtyckiego odegrał kościół NMP w Lube-
ce. Faktycznie, był on bezpośrednim źródłem inspiracji dla wielu świątyń
miast hanzeatyckich; przykłady bazylikowych far o zbliżonym układzie chóru
i korpusu możemy znaleźć od Wismaru, przez Rostock i Stralsund, aż po Ry-
gę19. Jednak nawet wtedy, gdy budowniczowie kościołów parafialnych oma-
wianego terenu rezygnowali z bazylikowego systemu i promienistego układu
kaplic przy ambicie, będących uproszczoną wersją francuskich rozwiązań
katedralnych, przejmowali nierzadko sam lubecki sposób artykulacji ściany,
dostosowywany do budowli halowych. Było to tym bardziej możliwe, iż roz-
członkowanie ścian fary lubeckiej jest powtórzeniem dwukondygnacjowego
16 Mroczko (przyp. 2), s. 168-177.
17 Kutzner (przyp. 4), s. 60.
18 Tamże. s. 69.
19 Por. tamże, s. 56-57; tam dalsza literatura. O recepcji wzorca kościoła NMP w Lubece
zob. M. Muller, Die „biirgerliche Backsteinkathedrale" ais erzbischófliche Missionsarchitek-
tur. Uberlegungen zur Rezeption des Bremer Doms und der Liibecker Marienkirche in den Han-
sestddten und Bistumern des siidlichen Ostseeraums, w: Die sakrale Backsteinarchitektur des
siidlichen Ostseeraums - der theologische Aspekt, Hrsg. G. Eimer, E. Gierlich, Berlin 2000.
s. 55-69.
13
romańskiej Normandii i sięga wstecz aż do połowy XI wieku. Motyw ten,
jak wykazuje badaczka, wędrując na tereny Francji, Anglii i Niemiec, poja-
wił się pod koniec XIII wieku w ceglanych kościołach niżu bałtyckiego, np.
w katedrze w Havelbergu (ok. 1280), w kościele św. Piotra w Rostocku (mię-
dzy 1312-1357) i w trzeciej fazie fary św. Mikołaja w Stralsundzie (1. poł.
XIV wieku). Tam jednak płytkie arkady w górnej kondygnacji są rozdzielone
przyściennymi filarami, a nie tak dużymi jak w Toruniu odcinkami muru, co
dla Teresy Mroczko wyklucza jakiekolwiek wzajemne zależności. Badaczka
zadowala się zatem stwierdzeniem, że artykulacja ścian nawy głównej kościo-
ła św. Jakuba jest zapóźnionym o przeszło sto lat nawiązaniem do budowli
anglo-normandzkich16.
Tymczasem Marian Kutzner wyraźnie formułuje tezę, że toruński sposób
artykulacji jest jedną z licznych kopii rozwiązania zastosowanego najpierw
w chórze, a następnie w korpusie bazylikowego kościoła Mariackiego w Lu-
bece (budowanego od roku 1251)17. Autor zwraca uwagę na wczesnogotycką,
kolońską tradycję takiego motywu18. Niewątpliwie dużą zasługą Kutznera jest
zwrócenie uwagi na środowisko lubeckie w kontekście genezy świątyni to-
ruńskiej, jednakże moim zdaniem należy doprecyzować i nieco inaczej przed-
stawić charakter relacji łączących kościół św. Jakuba z budowlami, które za-
inspirowały jego twórcę.
Bez wątpienia rację mają ci badacze, którzy podkreślają wielką rolę, jaką
w rozwoju architektury niżu nadbałtyckiego odegrał kościół NMP w Lube-
ce. Faktycznie, był on bezpośrednim źródłem inspiracji dla wielu świątyń
miast hanzeatyckich; przykłady bazylikowych far o zbliżonym układzie chóru
i korpusu możemy znaleźć od Wismaru, przez Rostock i Stralsund, aż po Ry-
gę19. Jednak nawet wtedy, gdy budowniczowie kościołów parafialnych oma-
wianego terenu rezygnowali z bazylikowego systemu i promienistego układu
kaplic przy ambicie, będących uproszczoną wersją francuskich rozwiązań
katedralnych, przejmowali nierzadko sam lubecki sposób artykulacji ściany,
dostosowywany do budowli halowych. Było to tym bardziej możliwe, iż roz-
członkowanie ścian fary lubeckiej jest powtórzeniem dwukondygnacjowego
16 Mroczko (przyp. 2), s. 168-177.
17 Kutzner (przyp. 4), s. 60.
18 Tamże. s. 69.
19 Por. tamże, s. 56-57; tam dalsza literatura. O recepcji wzorca kościoła NMP w Lubece
zob. M. Muller, Die „biirgerliche Backsteinkathedrale" ais erzbischófliche Missionsarchitek-
tur. Uberlegungen zur Rezeption des Bremer Doms und der Liibecker Marienkirche in den Han-
sestddten und Bistumern des siidlichen Ostseeraums, w: Die sakrale Backsteinarchitektur des
siidlichen Ostseeraums - der theologische Aspekt, Hrsg. G. Eimer, E. Gierlich, Berlin 2000.
s. 55-69.
13