DOI Artikel:
Grzęda, Mateusz: Architektura klasztoru Paulinów w Beszowej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19092#0058
® @ @ ©
VI. Modele przestrzenne sklepień gwiaździstych na Śląsku:
l. Wrocław, kościół Sw. Krzyża — model sklepienia żaglastego z lunetami. 2. Wrocław,
kościół NMP na Piasku — model sklepienia żaglastego z lunetami. 3. Gliwice, kościół
Wszystkich Świętych, nawa środkowa — model kolebki ostrolucznej ciągłej z lunetami
wkrojonymi w klucz. 4. Legnica, kościół Św. Piotra i Pawła, kaplica Heydów — model
sklepienia angielskiego na łuku Tudorów, z wiszącym zwornikiem.
10. Modele przestrzenne sklepień gwiaździstych opartych na sklepieniu żaglastym z lune-
tami (wg D. Hanulanka, Sklepieniapóźnogotyckie na Śląsku, Wrocław, Zakład Narodowy
im. Ossolińskich, 1971 rys. VI)
Lunety w beszowskim klasztorze występują, podobnie jak na terenach Śląska,
poza obrysem czterowierzchołkowych gwiazd95. Może zatem gwiaździste
sklepienia w klasztorze nie tylko nie mają nic wspólnego z terenami państwa
krzyżackiego, jak tego chciał Miłobędzki, ale są proweniencji śląskiej. Jeżeli
tak, to reprezentują one starszy typ sklepień gwiaździstych z żebrami diago-
nalnymi. Takie rozwiązania sklepień na Śląsku pojawiają się po raz pierwszy
w kościele NMPanny na Piasku we Wrocławiu (1375—1390)96 i pomimo że
ich forma jest bardziej archaiczna, wynikająca ze stosowania niekoniecznych
z punktu widzenia konstrukcyjnego żeber diagonalnych, to były one popu-
larne do końca średniowiecza97. W odniesieniu do XV w. ma to szczególne
znaczenie, gdy mowa o Śląsku, gdyż sklepienia gwiaździste zawierające się
w zamkniętych, addytywnych przęsłach są zaliczane do rozpoznawczych ele-
mentów zachowawczego nurtu śląskiej architektury XV w., stojącego w opo-
zycji do kierunku postępowego, kojarzonego z ruchami proto-reformacyjny-
mi98. Za reprezentatywne przykłady owego trądycjonalistycznego kierunku są
uznawane m.in. wrocławskie kościoły bazylikowe Bożego Ciała (druga ćwierć
95 Hanulanka (przyp. 90), s. 69.
96 O kościele zob. B. Czechowicz, Dawny kościół klasztorny Kanoników Regularnych pw.
Najświętszej Panny Marii, obecnie parafialny, ul. Najświętszej Panny Marii, w: Atlas architek-
tury Wrocławia, t. 2 (przyp. 79), s. 13.
97 Hanulanka (przyp. 90), s. 71.
98 Tamże, s. 25.
48
VI. Modele przestrzenne sklepień gwiaździstych na Śląsku:
l. Wrocław, kościół Sw. Krzyża — model sklepienia żaglastego z lunetami. 2. Wrocław,
kościół NMP na Piasku — model sklepienia żaglastego z lunetami. 3. Gliwice, kościół
Wszystkich Świętych, nawa środkowa — model kolebki ostrolucznej ciągłej z lunetami
wkrojonymi w klucz. 4. Legnica, kościół Św. Piotra i Pawła, kaplica Heydów — model
sklepienia angielskiego na łuku Tudorów, z wiszącym zwornikiem.
10. Modele przestrzenne sklepień gwiaździstych opartych na sklepieniu żaglastym z lune-
tami (wg D. Hanulanka, Sklepieniapóźnogotyckie na Śląsku, Wrocław, Zakład Narodowy
im. Ossolińskich, 1971 rys. VI)
Lunety w beszowskim klasztorze występują, podobnie jak na terenach Śląska,
poza obrysem czterowierzchołkowych gwiazd95. Może zatem gwiaździste
sklepienia w klasztorze nie tylko nie mają nic wspólnego z terenami państwa
krzyżackiego, jak tego chciał Miłobędzki, ale są proweniencji śląskiej. Jeżeli
tak, to reprezentują one starszy typ sklepień gwiaździstych z żebrami diago-
nalnymi. Takie rozwiązania sklepień na Śląsku pojawiają się po raz pierwszy
w kościele NMPanny na Piasku we Wrocławiu (1375—1390)96 i pomimo że
ich forma jest bardziej archaiczna, wynikająca ze stosowania niekoniecznych
z punktu widzenia konstrukcyjnego żeber diagonalnych, to były one popu-
larne do końca średniowiecza97. W odniesieniu do XV w. ma to szczególne
znaczenie, gdy mowa o Śląsku, gdyż sklepienia gwiaździste zawierające się
w zamkniętych, addytywnych przęsłach są zaliczane do rozpoznawczych ele-
mentów zachowawczego nurtu śląskiej architektury XV w., stojącego w opo-
zycji do kierunku postępowego, kojarzonego z ruchami proto-reformacyjny-
mi98. Za reprezentatywne przykłady owego trądycjonalistycznego kierunku są
uznawane m.in. wrocławskie kościoły bazylikowe Bożego Ciała (druga ćwierć
95 Hanulanka (przyp. 90), s. 69.
96 O kościele zob. B. Czechowicz, Dawny kościół klasztorny Kanoników Regularnych pw.
Najświętszej Panny Marii, obecnie parafialny, ul. Najświętszej Panny Marii, w: Atlas architek-
tury Wrocławia, t. 2 (przyp. 79), s. 13.
97 Hanulanka (przyp. 90), s. 71.
98 Tamże, s. 25.
48