Modus: Prace z historii sztuki (10-11.2011)

Wystawa MI RA BI LI DISINGANNI. Andrea
Pozzo (Trento 1642-Vienna 1709). Pitłore
e architetto gesuita, Rzym, Palazzo Pioli,
4 marca-2 maja 2010

Przypadające w ubiegłym roku trzech-
setlecie śmierci Andrei Pozza, najwybitniej-
szego artysty jezuickiego, stało się okazją
do przygotowania prezentacji upamiętnia-
jącej dorobek tego znakomitego architekta
i projektanta. Wystawa, zatytułowana
MRABILI DISINGANNI. Andrea Pozzo
(Trento 1642-Vienna 1709). Pittore e archi-
tetto gesuita, została otwarta 4 marca 2010
w Palazzo Pioli, będącym siedzibą Instituto
Nazionale per la Grafica. Przedsięwzięcie
zostało zrealizowane przy współpracy Pa-
pieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego,
Austriackiego Instytutu Historycznego
w Rzymie oraz Biblioteki Hertziany, pod
patronatem włoskiego Ministerstwa Kultury
i Sztuki (Ministerio per i Beni e le Attivita
Culturali) (U. 1).

Komisarzami wystawy byli Richard
Bósel i Lydia Salvucci Insolera. Szczególnie
nazwisko pierwszego z historyków sztuki
jest dobrze znane badaczom architektury
jezuickiej. Bósel, uznawany za najwybit-
niejszego znawcę architektury Towarzystwa
Jezusowego, jest autorem takich monumen-
talnych pozycji, jak Jesuitenarchitektur in
Italien (1540-1773), t. 1: Die Baudenkmaler
der rómischen und der neapolitanischen
Ordensprovinz (Wien 1985); t. 2 (we współ-
pracy z Herbertem Karnerem): Die Bau-
denkmaler der mailandischen Ordensprovinz
(Wien 2007) czy monografii Orazio Grassi:
architetto e matematico gesuita (Roma
2004). Lydia Salvucci Insolera jest z kolei
autorką opracowania L 'Imago primi saeculi
(1640) e il signicato deWimmagine allegori-
ca nella Compagnia di Gesu: Genesi e fortu-
na del libro (Roma 2004).

Stosunkowo niewielka, zajmująca je-
dynie trzy pomieszczenia wystawa została
zorganizowana wokół piętnastu zagadnień

charakteryzujących twórczość genialnego
jezuity. Po przedstawieniu biogramu artysty
ukazano jego najważniejsze capolavori:
freski oraz ołtarz św. Alojzego Gonzagi
w kościele S. Ignazio (eksponując m.in.
bozzetto retabulum oraz malarskie model-
la dekoracji monumentalnej) oraz ołtarz
św. Ignacego w kościele Gesu (tu uwagę
zwracały projekty Orazzia Grassiego oraz
bozzetto płaskorzeźby Alessandra Algardie-
go Sw. Ignacy i pierwsi jezuici, która ozdo-
biła urnę z relikwiami założyciela zakonu).
Kolejna część wystawy była poświęcona za-
gadnieniu perspektywy linearnej i roli nauk
matematycznych, a zwłaszcza optyki, w ar-
chitekturze. Poprzez przedstawienie najważ-
niejszych rozpraw teoretycznych (m.in. Jana
Vredemana de Vriesa, Cristophora Clavio SJ,
Franęois d'Aguilona SJ, Jeana Dubreuila SJ)
ukazano kontekst dla traktatu Pozza. Prócz
starodruków na wystawie zaprezentowano
zrekonstruowane przyrządy do wykreślania
perspektywy (il. 2). Dział piąty wystawy
łączył się z siódmym. Oba dotyczyły same-
go traktatu jezuity, a widz miał możliwość
obejrzenia zestawionych ze sobą rysunków
przygotowawczych oraz oryginalnych płyt,
jakie posłużyły do publikacji (matryce zo-
stały zakupione w 2008 r. przez Narodowy
Instytut Grafiki). Omówieniu wpływów
i oddziaływaniu Perspectiva Pittorum et
architettorum dotyczyła następna część
ekspozycji. Wystawiono późniejsze edycje
(niemieckie), tłumaczenia oraz powtórzenia
tego dzieła (m.in. rękopiśmienny przekład
portugalski, grecki, chiński traktat Nian
Xiyao), świadczące o wielkiej popularności
pracy jezuity. Mimo ukazania tak ciekawych
przykładów ta część wystawy pozostawiała
wrażenie niedosytu, gdyż zabrakło bardziej
zdecydowanego wyeksponowania znaczenia
i roli tej rozprawy w XVIII wieku (swego
rodzaju „życia po życiu" Pozza). Następny
dział dotyczący zabiegów i działalności
dydaktycznej Andrei Pozza w Collegio
Romano ilustrowały projekty i rysunki Hen-

188