DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Walanus, Wojciech: Na marginesie edycji pamiętników Martina Grunewega
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19092#0228
śnienie tej sprzeczności pozostawić trzeba
do dalszych badań.
Grunewegowi zawdzięczamy także opis
gotyckiego kościoła Paulinów. Jego prezbi-
terium było oddzielone od korpusu żelazną
kratą, sięgającą do wysokości belki tęczo-
wej, na której znajdowała się „pasja z łotra-
mi, których poza tym niewiele się spotyka",
czyli najprawdopodobniej późnogotycka
grupa Kalwarii z przedstawieniami ukrzyżo-
wanych łotrów74. Na ołtarzu głównym stało
retabulum z rzeźbioną Pietą w centrum oraz
malowanymi tablicami (skrzydłami)75.
Bardzo ciekawe są też notatki domi-
nikanina z wizyty w Piotrawinie, miejscu
ściśle związanym z kultem Św. Stanisława,
który miał tu wskrzesić rycerza Piotra. Przed
kościołem parafialnym, na miejscu jego
pochówku Zbigniew Oleśnicki wzniósł w la-
tach 1440-1441 zachowaną do dziś ceglaną
kaplicę na rzucie kwadratu76. W 1605 r. Gru-
neweg oglądał znajdujący się na jej środku
nagrobek rycerza: „wyniesiony nad ziemię
na wysokość łokcia, a na górze na kamieniu
jest wyrzeźbiony mężczyzna w zbroi". Po-
którąnazwał „innym kościołem": „In dieser [ander
kirche] wirt itzt das bild stets gehalten". Gruneweg
nie uwzględnił kaplicy na narysowanym przez sie-
bie planie kościoła, ale wspomniał o niej w towa-
rzyszących mu objaśnieniach (tamże, s. 1128).
74 Gruneweg, s. 1134: „das kuer ist mit eissen
vergitter bis unter die pasig mit tzwe tueren. Die
pasig ist mit den schehern, welche sonst nicht fiele
gefunden wirt". Skądinąd wiadomo, że w Małopol-
sce istniało więcej późnogotyckich, „trójkrzyżo-
wych" grup pasyjnych na belkach tęczowych, choć
z pewnością były rzadsze niż „standardowe" zespo-
ły złożone z krucyfiksu oraz figur Marii i św. Jana
Ewangelisty; zob. Walanus (przyp. 34), s. 79-80.
75 Gruneweg, s. 1134: „Das hoge altar ist gar
schlecht, hart nur gemoelte tafeln, in welches mitte
ist geschnitzt Chrisrus auf Marien schos".
76 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Wo-
jewództwo lubelskie, red. R. Brykowski, E. Rowiń-
ska, z. 13: Powiat opolski, oprać. J. Wiercińska,
Z. Wmiarz, Warszawa 1962, s. 27-28; M. Walczak,
Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kar-
dynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Folia Historiae
Artium" 28. 1992, s. 59-60.
zwala to sądzić, że pamiętnikarz opisał ist-
niejący jeszcze wówczas tumbowy nagrobek
gotycki (nieznany dotąd badaczom), może
ufundowany wraz z kaplicą przez Oleśnic-
kiego77.
Monumentalna edycja rękopisu Gru-
newega wymaga niewątpliwie uważnej,
całościowej lektury - jedynie w ten sposób
będzie można właściwie spożytkować tak
bogaty materiał. Powyższe uwagi należy
traktować tylko jako wstępne rozeznanie
nowego, bardzo cennego źródła do dziejów
sztuki, nie tylko zresztą polskiej. Piel-
grzymując do Rzymu, Gruneweg notował
bowiem swoje spostrzeżenia zarówno o mi-
rabiliach Wiecznego Miasta, jak i o miejsco-
wościach mijanych po drodze: we Włoszech,
Austrii i na Morawach78. Z pewnością
i w tych partiach tekstu kryją się niezwykle
ciekawe informacje, oczekujące na interpre-
tację historyka sztuki.
Wojciech WALANUS
77 Gruneweg, s. 1458: „eine gemawrte kapele
unter dem glokturme, welcher von holtze ist, da
ist mitten in der kapele das grab, aus welchem der
heilige Stentzel den Petrowin erwekete (...) Er ist
noch in diesem grabę verschloessen, von der erde
ist es einer gutten ehle hoch erhaben und obne aufm
steine ist ein man (das ist seine pershon) im harni-
sche ausgehauen". Tekst jest uzupełniony planem
kościoła i kaplicy, w której wyraźnie zaznaczono
prostokątny grób i ołtarz. Tumba z wyobrażeniem
rycerza nie mogła mieć nic wspólnego z płytą któ-
rą od XVIII w. uważano za nagrobek Piotra i któ-
ra od 1780 r. jest umieszczona na ścianie kaplicy,
zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, z. 13
(przyp. 76), s. 29; Czyżewski, Walczak (przyp. 58),
s. 292; por. Mrozowski (przyp. 58), nr kat. 191,
s. 214-215, który datuje ją ok. 1532 i nie wspomina
o ewentualnych związkach z rycerzem Piotrem.
78 Bues, Dominikanin Martin Gruneweg...
(przyp. 4), s. 75; taż, Die Italienreise des Domini-
kaners Martin Gruneweg im Jahre 1602, „Ojuellen
und Forschungen aus italienischen Archiven und
Bibliotheken" 86, 2006, s. 321-347.
187
do dalszych badań.
Grunewegowi zawdzięczamy także opis
gotyckiego kościoła Paulinów. Jego prezbi-
terium było oddzielone od korpusu żelazną
kratą, sięgającą do wysokości belki tęczo-
wej, na której znajdowała się „pasja z łotra-
mi, których poza tym niewiele się spotyka",
czyli najprawdopodobniej późnogotycka
grupa Kalwarii z przedstawieniami ukrzyżo-
wanych łotrów74. Na ołtarzu głównym stało
retabulum z rzeźbioną Pietą w centrum oraz
malowanymi tablicami (skrzydłami)75.
Bardzo ciekawe są też notatki domi-
nikanina z wizyty w Piotrawinie, miejscu
ściśle związanym z kultem Św. Stanisława,
który miał tu wskrzesić rycerza Piotra. Przed
kościołem parafialnym, na miejscu jego
pochówku Zbigniew Oleśnicki wzniósł w la-
tach 1440-1441 zachowaną do dziś ceglaną
kaplicę na rzucie kwadratu76. W 1605 r. Gru-
neweg oglądał znajdujący się na jej środku
nagrobek rycerza: „wyniesiony nad ziemię
na wysokość łokcia, a na górze na kamieniu
jest wyrzeźbiony mężczyzna w zbroi". Po-
którąnazwał „innym kościołem": „In dieser [ander
kirche] wirt itzt das bild stets gehalten". Gruneweg
nie uwzględnił kaplicy na narysowanym przez sie-
bie planie kościoła, ale wspomniał o niej w towa-
rzyszących mu objaśnieniach (tamże, s. 1128).
74 Gruneweg, s. 1134: „das kuer ist mit eissen
vergitter bis unter die pasig mit tzwe tueren. Die
pasig ist mit den schehern, welche sonst nicht fiele
gefunden wirt". Skądinąd wiadomo, że w Małopol-
sce istniało więcej późnogotyckich, „trójkrzyżo-
wych" grup pasyjnych na belkach tęczowych, choć
z pewnością były rzadsze niż „standardowe" zespo-
ły złożone z krucyfiksu oraz figur Marii i św. Jana
Ewangelisty; zob. Walanus (przyp. 34), s. 79-80.
75 Gruneweg, s. 1134: „Das hoge altar ist gar
schlecht, hart nur gemoelte tafeln, in welches mitte
ist geschnitzt Chrisrus auf Marien schos".
76 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Wo-
jewództwo lubelskie, red. R. Brykowski, E. Rowiń-
ska, z. 13: Powiat opolski, oprać. J. Wiercińska,
Z. Wmiarz, Warszawa 1962, s. 27-28; M. Walczak,
Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kar-
dynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Folia Historiae
Artium" 28. 1992, s. 59-60.
zwala to sądzić, że pamiętnikarz opisał ist-
niejący jeszcze wówczas tumbowy nagrobek
gotycki (nieznany dotąd badaczom), może
ufundowany wraz z kaplicą przez Oleśnic-
kiego77.
Monumentalna edycja rękopisu Gru-
newega wymaga niewątpliwie uważnej,
całościowej lektury - jedynie w ten sposób
będzie można właściwie spożytkować tak
bogaty materiał. Powyższe uwagi należy
traktować tylko jako wstępne rozeznanie
nowego, bardzo cennego źródła do dziejów
sztuki, nie tylko zresztą polskiej. Piel-
grzymując do Rzymu, Gruneweg notował
bowiem swoje spostrzeżenia zarówno o mi-
rabiliach Wiecznego Miasta, jak i o miejsco-
wościach mijanych po drodze: we Włoszech,
Austrii i na Morawach78. Z pewnością
i w tych partiach tekstu kryją się niezwykle
ciekawe informacje, oczekujące na interpre-
tację historyka sztuki.
Wojciech WALANUS
77 Gruneweg, s. 1458: „eine gemawrte kapele
unter dem glokturme, welcher von holtze ist, da
ist mitten in der kapele das grab, aus welchem der
heilige Stentzel den Petrowin erwekete (...) Er ist
noch in diesem grabę verschloessen, von der erde
ist es einer gutten ehle hoch erhaben und obne aufm
steine ist ein man (das ist seine pershon) im harni-
sche ausgehauen". Tekst jest uzupełniony planem
kościoła i kaplicy, w której wyraźnie zaznaczono
prostokątny grób i ołtarz. Tumba z wyobrażeniem
rycerza nie mogła mieć nic wspólnego z płytą któ-
rą od XVIII w. uważano za nagrobek Piotra i któ-
ra od 1780 r. jest umieszczona na ścianie kaplicy,
zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, z. 13
(przyp. 76), s. 29; Czyżewski, Walczak (przyp. 58),
s. 292; por. Mrozowski (przyp. 58), nr kat. 191,
s. 214-215, który datuje ją ok. 1532 i nie wspomina
o ewentualnych związkach z rycerzem Piotrem.
78 Bues, Dominikanin Martin Gruneweg...
(przyp. 4), s. 75; taż, Die Italienreise des Domini-
kaners Martin Gruneweg im Jahre 1602, „Ojuellen
und Forschungen aus italienischen Archiven und
Bibliotheken" 86, 2006, s. 321-347.
187