DOI Artikel:
Ludera, Magdalena: Ikona Archanioła Michała w kościele w Perespie - znamienny przykład dzieła sztuki wyznaniowego pogranicza Rzeczypospolitej XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19092#0128
wstępne - stanowi zaproszenie do dalszych rozważań3. W ówczesnym stanie
zachowania obrazu niektóre elementy kompozycji oraz inskrypcje były nie-
czytelne, co w znacznym stopniu utrudniało pełne rozpoznanie cech stylowych
i ikonograficznych. Brykowski ograniczył się więc do rozpoznania tematów
poszczególnych scen legendy Archanioła Michała, sygnalizując przy tym swo-
je wątpliwości co do identyfikacji dwóch z nich jako Pokonanie Madianitów
oraz Objawienie Jozuemu. Rysuje się więc potrzeba pełniejszych badań tak
nad stylem, jak i ikonografią każdej ze scen oraz nad przemianami ich treści
w ciągu wieków, co może doprowadzić do zrozumienia celowości ich doboru
oraz znaczenia w obrębie programu ikonograficznego peresopskiego obrazu.
I. DZIEJE KOŚCIOŁA PW. ARCHANIOŁA MICHAŁA W PERESPIE.
OGÓLNY OPIS ŚWIĄTYNI
O stanie badań świątyni w Perespie decydują cztery publikacje4. Bry-
kowski we wstępie do Katalogu zabytków sztuki w Polsce w odniesieniu do
świątyni w Perespie powtórzył za Słownikiem geograficznym Królestwa Pol-
skiego i innych krajów słowiańskich, że znajdowała się ona w tej miejscowości
przed 1674 r.5 Wasyl Słobodian w katalogowym opracowaniu cerkwi diecezji
chełmskiej uściślił najwcześniejsze dzieje także świątyni w Perespie, wskazu-
jąc, że najdawniejsze zapiski pochodzą z lustracji tyszowieckiego starostwa
z 1570 roku6. Przytoczył ponadto przekazy świadczące o funkcjonowaniu w Pe-
respie parafii obrządku wschodniego w pierwszej połowie XVII w.7 Można
zatem przypuszczać, że świątynia w Perespie pierwotnie należała do obrządku
prawosławnego, a dopiero w wyniku unii brzeskiej (1596) została przekształ-
3 R. Brykowski, Bolesław Chrobry na ikonie Św. Michała Archanioła z Perespy. Uwagi
wstępne, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, cz. 3: Między Wschodem a Zachodem. Kultura artystycz-
na, Lublin 1992, s. 349-364 (referat z 1988 r.).
4 Perespa, w: Słownik, t. 8, 1887 (przyp. 2), s. 7; Katalog zabytków sztuki w Polsce (dalej:
KZSP), t. 8: Dawne województwo lubelskie, red. R. Brykowski i E. Smulikowska, z. 17: Toma-
szów Lubelski i okolice, Warszawa 1982, s. 40-42; Brykowski (przyp. 3), s. 349-364; Bacnnb
Cjioóozum, LlepKeu XoiiMCbKoi €napxi'i, JlbBiB 2005, s. 326-327.
5 W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich nie podano
źródła daty, zob. Perespa, w: Słownik, t. 8, 1887 (przyp. 2), s. 7. Poza KZSP, t. 8, z. 17 (przyp.
4), s. 40, informację tę powtarza w swoim monograficznym artykule Brykowski (przyp. 3),
s. 350.
6 )Kepeiia do icmopui YKpamu-Pycu, 7, JlbBiB 1903, s. 299, za: Cjioóoiwh (przyp. 4),
s. 326.
7 Cjioóomh (przyp. 4), s. 326 cytuje archiwalia z 1623, 1625 i 1640 r. ze zbiorów ukraiń-
skich, zob. JlbBiB, LleHTpanbHHH JJIep>KaBHHH IcTopHHHHH ApxnB yKpaiHH (dalej: LHIA), (Jjoh^
201: JlbeuecbKa Mumpononuna Koucucmopia, onnc 46, cnpaBa 205: 36upmiK daehtix aKmie
XoJiMCbKoi KOHCucmopTi cjuiadenuu enucKonaMu Memodiew Tep.ieitbKiiM i Hokobom Cyiueto
1425-1680pp, apKynii 76a, 186a, 188a.
98
zachowania obrazu niektóre elementy kompozycji oraz inskrypcje były nie-
czytelne, co w znacznym stopniu utrudniało pełne rozpoznanie cech stylowych
i ikonograficznych. Brykowski ograniczył się więc do rozpoznania tematów
poszczególnych scen legendy Archanioła Michała, sygnalizując przy tym swo-
je wątpliwości co do identyfikacji dwóch z nich jako Pokonanie Madianitów
oraz Objawienie Jozuemu. Rysuje się więc potrzeba pełniejszych badań tak
nad stylem, jak i ikonografią każdej ze scen oraz nad przemianami ich treści
w ciągu wieków, co może doprowadzić do zrozumienia celowości ich doboru
oraz znaczenia w obrębie programu ikonograficznego peresopskiego obrazu.
I. DZIEJE KOŚCIOŁA PW. ARCHANIOŁA MICHAŁA W PERESPIE.
OGÓLNY OPIS ŚWIĄTYNI
O stanie badań świątyni w Perespie decydują cztery publikacje4. Bry-
kowski we wstępie do Katalogu zabytków sztuki w Polsce w odniesieniu do
świątyni w Perespie powtórzył za Słownikiem geograficznym Królestwa Pol-
skiego i innych krajów słowiańskich, że znajdowała się ona w tej miejscowości
przed 1674 r.5 Wasyl Słobodian w katalogowym opracowaniu cerkwi diecezji
chełmskiej uściślił najwcześniejsze dzieje także świątyni w Perespie, wskazu-
jąc, że najdawniejsze zapiski pochodzą z lustracji tyszowieckiego starostwa
z 1570 roku6. Przytoczył ponadto przekazy świadczące o funkcjonowaniu w Pe-
respie parafii obrządku wschodniego w pierwszej połowie XVII w.7 Można
zatem przypuszczać, że świątynia w Perespie pierwotnie należała do obrządku
prawosławnego, a dopiero w wyniku unii brzeskiej (1596) została przekształ-
3 R. Brykowski, Bolesław Chrobry na ikonie Św. Michała Archanioła z Perespy. Uwagi
wstępne, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, cz. 3: Między Wschodem a Zachodem. Kultura artystycz-
na, Lublin 1992, s. 349-364 (referat z 1988 r.).
4 Perespa, w: Słownik, t. 8, 1887 (przyp. 2), s. 7; Katalog zabytków sztuki w Polsce (dalej:
KZSP), t. 8: Dawne województwo lubelskie, red. R. Brykowski i E. Smulikowska, z. 17: Toma-
szów Lubelski i okolice, Warszawa 1982, s. 40-42; Brykowski (przyp. 3), s. 349-364; Bacnnb
Cjioóozum, LlepKeu XoiiMCbKoi €napxi'i, JlbBiB 2005, s. 326-327.
5 W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich nie podano
źródła daty, zob. Perespa, w: Słownik, t. 8, 1887 (przyp. 2), s. 7. Poza KZSP, t. 8, z. 17 (przyp.
4), s. 40, informację tę powtarza w swoim monograficznym artykule Brykowski (przyp. 3),
s. 350.
6 )Kepeiia do icmopui YKpamu-Pycu, 7, JlbBiB 1903, s. 299, za: Cjioóoiwh (przyp. 4),
s. 326.
7 Cjioóomh (przyp. 4), s. 326 cytuje archiwalia z 1623, 1625 i 1640 r. ze zbiorów ukraiń-
skich, zob. JlbBiB, LleHTpanbHHH JJIep>KaBHHH IcTopHHHHH ApxnB yKpaiHH (dalej: LHIA), (Jjoh^
201: JlbeuecbKa Mumpononuna Koucucmopia, onnc 46, cnpaBa 205: 36upmiK daehtix aKmie
XoJiMCbKoi KOHCucmopTi cjuiadenuu enucKonaMu Memodiew Tep.ieitbKiiM i Hokobom Cyiueto
1425-1680pp, apKynii 76a, 186a, 188a.
98