DOI issue:
Recenzje i omówienia
DOI article:Walanus, Wojciech: Na marginesie edycji pamiętników Martina Grunewega
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19092#0226
Gruneweg zwracał także niekiedy uwagę
na retabula ołtarzowe. Dość dokładny opis
poliptyku św. Jana Jałmużnika na krużgan-
kach kościoła Augustianów na Kazimierzu
(obecnie Kraków, Muzeum Narodowe) może
stanowić świetny komentarz źródłowy do re-
konstrukcji nastawy, opracowanej przez ba-
daczy małopolskiego malarstwa tablicowe-
go. Pisarz zauważył, że po otwarciu skrzydeł
każde z nich ma te same rozmiary co część
środkowa; spostrzeżenie to dowodzi, że Gru-
neweg - który zapewne widział wiele skrzy-
dłowych retabulów - zdawał sobie sprawę
z oryginalności konstrukcji kazimierskiego
poliptyku59.
Ważne miejsce w pamiętnikach zajmują
wzmianki o relikwiach, niekiedy opatrywane
rysunkami relikwiarzy. Dzięki temu znamy
na przykład wygląd relikwiarza ciernia z ko-
rony cierniowej Chrystusa, który Gruneweg
oglądał w skarbcu kościoła Dominikanów:
miał on formę obelisku na sześciennym
cokole i bardzo przypominał zachowany
do dziś, podobny relikwiarz w kościele
św. Barbary z przełomu XVI i XVII w.60
Godny uwagi jest też wykaz relikwiarzy
katedralnych (Autor widział je w 1602 r.),
które, według gdańszczanina, były prze-
59 Gruneweg, s. 828: „Noch im selbigen kreutz-
gange am kloester sthet ein Altar S. Joans des Al-
muesner, auf welchem auch sein bild steht eine
grosse dreifachige tafel, das sich eine uber die ander
tzuschleust, und wen man dies bilt aufmacht, so ist
igliche thuere oder iglich fluegel so gros ais das
mittel stuecke". Por. przekład Fabiańskiego (przyp.
13), s. 263. O rekonstrukcji poliptyku zob. J. Ga-
domski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1500-1540, Warszawa-Kraków 1995, s. 53-54,
rys. 1 na s. 54.
60 Gruneweg, s. 811: „Auch in einer monstranz
ein dorn aus der krone Kristi in beystehender gros-
se". O relikwiarzu Ciernia Chrystusa zob. Katalog
zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków,
cz. 1: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red.
A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 105,
il. 836; J. Daranowska-Łukaszewska, Relikwiarz
Ciernia Chrystusa, w: Wawel 1000-2000... (przyp.
39), t. 2, nr kat. H/146, s. 169-170, il. 571.
chowywane w zakrystii „w dużym ołtarzu
pełnym przegródek". Gruneweg miał nie-
wątpliwie na myśli retabulum relikwiarzowe
ufundowane do skarbca katedralnego przez
biskupa Jerzego Radziwiłła61. Musiała to być
struktura znacznych rozmiarów, skoro mogła
pomieścić m.in. „16 świętych głów w srebr-
nych puszkach", a Gruneweg musiał wspiąć
się na drabinę, by je ucałować62. Pomiędzy
nimi zakonnik dostrzegł głowy św. św. Sta-
nisława, Floriana i Maurycego, wspomniał
też m.in. o włóczni tego ostatniego, mitrze
św. Stanisława i gwoździu z krzyża Chry-
stusa63. Dzięki opisowi i rysunkowi możemy
zidentyfikować jeden z oglądanych przez
Grunewega relikwiarzy Krzyża Św.: miał on
formę krzyża z trój Ustnymi zakończeniami
ramion, a na rozgałęzieniach, wychodzących
z trzonu powyżej nodusa, znajdowały się
figurki Matki Boskiej i św. Jana64. Był to
z pewnością wielki, złoty krzyż relikwiarzo-
61 K.J. Czyżewski, Barokizacja czy moderni-
zacja? Przemiany katedry krakowskiej po Soborze
Trydenckim, w: Barok i barokizacja. Materiały sesji
Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia History-
ków Sztuki Kraków 3-4 XII 2004, red. K. Brzezina,
J. Wolańska, Kraków 2007 (= Ars Vetus et Nova,
red. W. Bałus, t. 28), s. 45.
62 Gruneweg, s. 1428: „Damach warden mir in
der Sakristey alle heilige reliąuien gewiesen, die
werden in einem grossen altare gehaltten, welchs
fol fache ist. Ich stig selbst aufr letter datzu und
kueste sie". Fragment dotyczący skarbca katedral-
nego nie został uwzględniony przez Czyżewskiego,
Martin Gruneweg... (przyp. 11); nie został również
przetłumaczony przez Fabiańskiego (przyp. 13).
63 Gruneweg, s. 1428.
64 Tamże: „Ein groes kreutze ist aus lauterem
golde, unter deme steht Maria und Johanes. Das hat
in der mitte holtz des heiligen kreitzes, bloes unver-
dekt, kreutzweis einer spanen lang und fmgers bre-
it". Zakonnik wspomniał i naszkicował także drugi
relikwiarz drzewa Krzyża Św., pochodzący jakoby
ze Lwowa: „Noch ein gros gulden kreutze aus der
Lembergischen Reussen kirche, an deme hengt ein
klein kreutzlein, hat auch fileicht des heligen holt-
zes". Zapewne to samo dzieło wzmiankuje Prze-
wodnik... (przyp. 49), s. 81: „Krzyż drugi wielki
ruski złoty z kamieńmi drogimi".
185
na retabula ołtarzowe. Dość dokładny opis
poliptyku św. Jana Jałmużnika na krużgan-
kach kościoła Augustianów na Kazimierzu
(obecnie Kraków, Muzeum Narodowe) może
stanowić świetny komentarz źródłowy do re-
konstrukcji nastawy, opracowanej przez ba-
daczy małopolskiego malarstwa tablicowe-
go. Pisarz zauważył, że po otwarciu skrzydeł
każde z nich ma te same rozmiary co część
środkowa; spostrzeżenie to dowodzi, że Gru-
neweg - który zapewne widział wiele skrzy-
dłowych retabulów - zdawał sobie sprawę
z oryginalności konstrukcji kazimierskiego
poliptyku59.
Ważne miejsce w pamiętnikach zajmują
wzmianki o relikwiach, niekiedy opatrywane
rysunkami relikwiarzy. Dzięki temu znamy
na przykład wygląd relikwiarza ciernia z ko-
rony cierniowej Chrystusa, który Gruneweg
oglądał w skarbcu kościoła Dominikanów:
miał on formę obelisku na sześciennym
cokole i bardzo przypominał zachowany
do dziś, podobny relikwiarz w kościele
św. Barbary z przełomu XVI i XVII w.60
Godny uwagi jest też wykaz relikwiarzy
katedralnych (Autor widział je w 1602 r.),
które, według gdańszczanina, były prze-
59 Gruneweg, s. 828: „Noch im selbigen kreutz-
gange am kloester sthet ein Altar S. Joans des Al-
muesner, auf welchem auch sein bild steht eine
grosse dreifachige tafel, das sich eine uber die ander
tzuschleust, und wen man dies bilt aufmacht, so ist
igliche thuere oder iglich fluegel so gros ais das
mittel stuecke". Por. przekład Fabiańskiego (przyp.
13), s. 263. O rekonstrukcji poliptyku zob. J. Ga-
domski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1500-1540, Warszawa-Kraków 1995, s. 53-54,
rys. 1 na s. 54.
60 Gruneweg, s. 811: „Auch in einer monstranz
ein dorn aus der krone Kristi in beystehender gros-
se". O relikwiarzu Ciernia Chrystusa zob. Katalog
zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków,
cz. 1: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red.
A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 105,
il. 836; J. Daranowska-Łukaszewska, Relikwiarz
Ciernia Chrystusa, w: Wawel 1000-2000... (przyp.
39), t. 2, nr kat. H/146, s. 169-170, il. 571.
chowywane w zakrystii „w dużym ołtarzu
pełnym przegródek". Gruneweg miał nie-
wątpliwie na myśli retabulum relikwiarzowe
ufundowane do skarbca katedralnego przez
biskupa Jerzego Radziwiłła61. Musiała to być
struktura znacznych rozmiarów, skoro mogła
pomieścić m.in. „16 świętych głów w srebr-
nych puszkach", a Gruneweg musiał wspiąć
się na drabinę, by je ucałować62. Pomiędzy
nimi zakonnik dostrzegł głowy św. św. Sta-
nisława, Floriana i Maurycego, wspomniał
też m.in. o włóczni tego ostatniego, mitrze
św. Stanisława i gwoździu z krzyża Chry-
stusa63. Dzięki opisowi i rysunkowi możemy
zidentyfikować jeden z oglądanych przez
Grunewega relikwiarzy Krzyża Św.: miał on
formę krzyża z trój Ustnymi zakończeniami
ramion, a na rozgałęzieniach, wychodzących
z trzonu powyżej nodusa, znajdowały się
figurki Matki Boskiej i św. Jana64. Był to
z pewnością wielki, złoty krzyż relikwiarzo-
61 K.J. Czyżewski, Barokizacja czy moderni-
zacja? Przemiany katedry krakowskiej po Soborze
Trydenckim, w: Barok i barokizacja. Materiały sesji
Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia History-
ków Sztuki Kraków 3-4 XII 2004, red. K. Brzezina,
J. Wolańska, Kraków 2007 (= Ars Vetus et Nova,
red. W. Bałus, t. 28), s. 45.
62 Gruneweg, s. 1428: „Damach warden mir in
der Sakristey alle heilige reliąuien gewiesen, die
werden in einem grossen altare gehaltten, welchs
fol fache ist. Ich stig selbst aufr letter datzu und
kueste sie". Fragment dotyczący skarbca katedral-
nego nie został uwzględniony przez Czyżewskiego,
Martin Gruneweg... (przyp. 11); nie został również
przetłumaczony przez Fabiańskiego (przyp. 13).
63 Gruneweg, s. 1428.
64 Tamże: „Ein groes kreutze ist aus lauterem
golde, unter deme steht Maria und Johanes. Das hat
in der mitte holtz des heiligen kreitzes, bloes unver-
dekt, kreutzweis einer spanen lang und fmgers bre-
it". Zakonnik wspomniał i naszkicował także drugi
relikwiarz drzewa Krzyża Św., pochodzący jakoby
ze Lwowa: „Noch ein gros gulden kreutze aus der
Lembergischen Reussen kirche, an deme hengt ein
klein kreutzlein, hat auch fileicht des heligen holt-
zes". Zapewne to samo dzieło wzmiankuje Prze-
wodnik... (przyp. 49), s. 81: „Krzyż drugi wielki
ruski złoty z kamieńmi drogimi".
185