Modus: Prace z historii sztuki (10-11.2011)

Czym powinna zająć się współczesna estety-
ka? (Maria POPCZYK, Estetyczne przestrze-
nie ekspozycji muzealnych. Artefakty przyro-
dy i dzieła sztuki, Wydawnictwo Universitas,
Kraków 2008, 268 ss.)

Współczesna estetyka znalazła się
w impasie, a stwierdzenie tego faktu jest już
powtarzanym od dziesięcioleci truizmem.
Estetyka pojmowana jako filozofia sztuki
od momentu awangardowych przemian jest
w sytuacji trudnej, gdyż nie potrafi wyjaśnić
przedmiotu swoich badań. Maria Popczyk
w swojej książce próbuje sformułować
propozycję nowego zakresu rozważań dla
estetyki. Autorka zarysowuje historię muze-
alnych wystaw w konfrontacji z teoriami es-
tetyki, wskazując na nierozerwalny związek,
jaki wykazują ekspozycje muzealne ze zmia-
nami w obrębie naukowej estetyki. Książka
składa się z trzech rozdziałów traktujących
- odpowiednio - o zbieractwie i potrzebie
prezentacji własnych zbiorów, przestrzeni
muzeów przyrodniczych oraz o ekspozycji
w muzeach sztuki.

W pierwszym rozdziale Autorka pod-
kreśla estetyczne źródła gromadzenia dóbr.
Kolekcjonerstwo prywatne, a następnie
funkcjonowanie muzeów publicznych wy-
nika z przynależnej człowiekowi potrzeby
otaczania się przedmiotami pięknymi. Źródła
kolekcjonowania oraz istotę tej działalno-
ści opisuje Autorka, opierając się na trzech
teoriach badawczych: Manfreda Sommera,
Krzysztofa Pomiana oraz Odona Marąuarda.
Rozdział pierwszy zawiera również zestaw
pojęć, jakimi Autorka posługuje się w trak-
cie swoich rozważań. „Eksponat" opisuje
na podstawie teorii Jerzego Swiecimskiego
i Mieke Bal. „Ekspozycja" jest więc dla niej
miejscem, gdzie aranżuje się eksponaty tak,
aby ilustrowały określoną ideę estetyczną
bądź naukową a tym samym owa prezen-
tacja staje się publicznym przedstawieniem
czyichś poglądów. Przy określeniu przestrze-
ni muzealnej Popczyk sięga do estetyki śro-

dowiska Arnolda Berleanta. Przestrzeń jest
środowiskiem realizacji wielu różniących
się i często pozostających w sprzeczności
praktyk. W tym miejscu badaczka dokonuje
rozróżnienia na muzeum zamknięte i mu-
zeum otwarte. Ten pierwszy typ wiąże się nie
tyle z zamknięciem przestrzennym, co z fak-
tem, że ekspozycja jest oparta na liniowym
porządku historii. Typ drugi za podstawę ma
komunikację i debatę z publicznością. Roz-
dział pierwszy kończy się wprowadzeniem
dwóch zasadniczych dla rozważań zawartych
w książce pojęć - estetyzacji i anestetyzacji,
zaczerpniętych z teorii Wolfganga Welscha.

Znaczącym zabiegiem Autorki jest zo-
gniskowanie zainteresowania badawczego
wokół dwóch muzeów - naturalnego oraz
sztuki. Poświęcone im zostały dwa kolejne
rozdziały książki - stanowią one jednocze-
śnie część analityczną poprzedzoną rozwa-
żaniami na temat nowożytnego gabinetu oso-
bliwości, w którym skupiało się równolegle
zainteresowanie naturą i sztuką. Z niego zaś
rozeszły się drogi różnego rodzaju nowoczes-
nego zbieractwa, a dalej wyodrębniły się wy-
specjalizowane jednostki muzealne zajmują-
ce się, odpowiednio: naturą i sztuką.

Muzea przyrodnicze i funkcjonujące
w ich obrębie ekspozycje Autorka opisuje
poprzez wskazanie specyfiki muzealnego
środowiska przyrody, w którym coraz częś-
ciej zachodzą działania artystyczne, a także
coraz silniejszej estetyzacji ekspozycji
muzealnych. Natomiast zbadanie ekspozy-
cji sztuki pod względem ich estetycznych
funkcji Popczyk rozpoczyna od rozróżnienia
estetyki wystawy od estetyki dzieła. Na
podstawie tego stwierdzenie Popczyk opi-
suje teorie Carol Duncan, Ernsta Gombricha
i Pierre'a Bourdieu, a następnie wskazuje
na teorie badawcze ogniskujące się wokół
pojęć odnoszących się do ekspozycji mu-
zealnych. Pojęcie konkretyzacji wywodzi
z filozofii Ingardena i ukazuje jego przeło-
żenie w teorii Swiecimskiego. Zauważając,
że estetyka dzieła eksponowanego różni

217