Modus: Prace z historii sztuki (12-13.2013)

myśl tradycyjne, bardziej dekora-
cyjne pejzaże odwołujące się do
umbryjskiej tradycji malarskiej19.

Do doświadczeń Rafaela
związanych z próbą przywróce-
nia ducha antycznego malarstwa
nawiązuje również dekoracja Sala
di Constantino, której wykonanie,
w obliczu przedwczesnej śmierci
Rafaela, zostało powierzone bę-
dącym w posiadaniu rysunków
mistrza Giuliowi Romanowi
i Giovanniemu Francescowi Pen-
niemu20. Giulio Romano w cen-

tralnej części Wizji Konstantyna
wykorzystał pejzażowe tło (ił. 2),
które w istotny sposób różni się od
krajobrazu ukazanego w Stanza
d’Eliodoro. Podczas gdy w Spotkaniu Leona Wielkiego zAttylą Rafael raczej starał się
odtworzyć charakter antycznego pejzażu, Giulio w Sala di Constantino namalował
krajobraz oparty na dokładnej archeologicznej rekonstrukcji antyku21. W środko-
wej części fresku, za plecami gestykulujących żołnierzy słuchających opowieści
Konstantyna, otwiera się widok na dolinę Tybru, z przerzuconym przez rzekę
mostem z figurami ustawionymi na kolumnach, możliwym do zidentyfikowania
jako most Świętego Anioła, oraz z rekonstrukcją mauzoleów Hadriana i Augusta
wraz z antycznymi piramidami grobowymi, obeliskami i kolumnami triumfalny-
mi. Można przypuszczać’, iż przy przedstawianiu pejzażu Giulio Romano czerpał
z tradycji antycznej, w tym także ze wskazówek Witruwiusza (ks. VII, rozdz. V)
i Pliniusza Starszego (ks. XXXV): namalowany przez niego krajobraz wypełniają
figurki ludzkie, spacerujące po moście, płynące łódką po rzece czy też stojące na
jej brzegu i spoglądające w toń wody. Wydaje się jednak, iż artysta starał się przed-
stawić antyczny pejzaż nie poprzez odtworzenie starożytnej atmosfery spokoju
i sposobu malowania, lecz przez archeologiczną rekonstrukcję antycznych budowli.
Pojawia się tu zatem inna niż w Stanza d’Eliodoro liniapaesaggio allantica, dążąca
do ewokowania przeszłości poprzez dokładne odtworzenie zabytków, ukazanie
takiego wyglądu miasta, jaki mogło ono mieć w starożytności.

Już zatem w pierwszych rzymskich pejzażach z XVI w. można obserwować
niejednorodność przedstawień krajobrazów nawiązujących do antyku. Dwa widoki

2. Giulio Romano, Wizja
Konstantyna, detal, Sala di
Constantino, Pałac Waty-
kański, 1520-1524. Wg Web
Gallery of Art, dostępne
online: <www.wga.hu>
(stan na: maj 2013)

19 Pejzaż w Dyspucie o Najświętszym Sakramencie jest dotychczas odczytywany głównie w ka-
tegoriach kompozycyjnych i symbolicznych. Gramm (Gramm [przyp. 16], s. 221) zauważa, że
krajobraz nabiera nowego znaczenia jako dekoracyjne i przestrzenne wyrównanie całości mas
w służbie kompozycji figuralnej, natomiast Matthias Winner (Progetti ed esecuzione nella Stanza
della Segnatura, w: Rajfaello nellappartamento [przyp. 14], s. 266) zwraca uwagę na stanowiący
część krajobrazowego tła budynek otoczony rusztowaniami i odczytuje go jako symbol wzno-
szenia Żywego Kościoła przez wiernych.

20 Na temat Sala di Constantino zob. G. Cornini, A.M. de Strobel, M. Serlupi Crescenzi, La Sala
di Constantino, w: Raffaello nellappartamento (przyp. 14), s. 167-201.

21 Na ten temat wypowiada się również Turner (przyp. 9), s. 160.

U źródeł malarstwa pejzażowego...

77