DOI Artikel:
Szczerbak, Hanna: Pałac w Kakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0109
w XV stuleciu obszar dworski oddawał dziesięciny kościołowi w Wojniczu. Od
XV w. zmieniali się właściciele majątku, który ostatecznie w połowie XVIII w.
trafił do rąk krakowskiej rodziny Wodzickich. Akt z 23 lipca 1741 r.16 sankcjonuje
prawne przekazanie Prokocimia przez Pawła Sanguszkę w dożywotnią dzierża-
wę dziekanowi katedralnemu i oficjałowi generalnemu krakowskiemu Micha-
łowi z Granowa Wodzickiemu17. W dokumencie podpisanym w Kolbuszowej
20 kwietnia 1742 r. przez syna Pawła, Janusza Aleksandra Sanguszkę, i Michała
Wodzickiego pojawił się zapis o możliwości wzniesienia przez dzierżawcę nowego
dworku, jednakże wydatkowana na ten cel suma nie mogła wynosić więcej niż
2000 złotych polskich18. Została ona jednak przez Wodzickiego przekroczona, gdy
w 1744 r. wzniósł nowy dwór i budynki gospodarskie warte w sumie 4500 złotych
polskich19. Na podstawie wypisu z ksiąg grodzkich Zamku Łuckiego wiadomo, iż
31 sierpnia 1747 r. dobra te zostały zakupione przez Michała Wodzickiego od właś-
ciciela Janusza Aleksandra Sanguszki za sumę 30 tysięcy złotych polskich20.
Zachowane inwentarze obszaru dworskiego w Prokocimiu obejmują lata
1706-178821, jednak część wstępna z opisem dworu i jego otoczenia występuje
w dokumentach do roku 1756, a kolejne zawierają tylko tzw. expensy i percepty
dworskie (spis wydatków i przychodów). Wiadomo jednak, że zbiór ten z całą
pewnością nie jest kompletny, gdyż część tek zaginęła22. Prawdopodobnie zawie-
rały one rachunki z późniejszych lat, możliwe, że również te dotyczące budowy
nowego pałacu, gdyż skrupulatność w prowadzeniu wcześniejszej dokumentacji
nie daje podstaw do twierdzenia, iż sporządzanie inwentarzy zostało całkowicie
zarzucone. Utwierdzają w tym także bardzo szczegółowe archiwalia odnoszące
się do innych majątków Wodzickich oraz prywatne rachunki właścicieli.
Najwcześniejszy inwentarz z 1706 r. zawiera wyłącznie opis folwarku, w którym
wspomniano tylko „wjazd do dworu”23. Na podstawie dokumentu wiadomo, iż
wejście do zabudowań folwarcznych prowadziło od Pasternika przez drewniane 16 17 18 19 20 21 22 23 *
16 Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Dział Rękopisów (dalej:
Ossolineum), Archiwum Wodzickich z Kościelnik (dalej: AWzK), sygn. 11722/ III, s. 238.
17 „Wodzicki Michał podkanclerzy koronny i biskup przemyski, z uszlachconej krakowskiej familii
mieszczańskiej, 1686-1764 w Warszawie. Poświęciwszy się stanowi duchownemu został 1713 ka-
nonikiem krakowskim, a r. 1746 otrzymał pieczęć mniejszą koronną i opactwo czerwieńskie pod
Warszawą. Odtąd wszystek czas prawie spędził na podróżach pomiędzy Krakowem, Warszawą
i Dreznem, gdzie, jako podkanclerzy, przy dworze królewskim często z urzędu przebywać
musiał. W r. 1752 otrzymał drugie opactwo mogilskie i 1759 biskupstwo przemyskie”, cyt. za:
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna z ilustracjami i mapami, 1.15, Warszawa 1903, s. 452.
18 Ossolineum, AWzK, sygn. 11602/III, s. 62-64, 87-89.
19 Poza dworem wzniesiono także: browar z całym wyposażeniem, spichlerz, stodołę, karczmę
przy gościńcu bocheńskim, folwark dla podstarościego z piekarnią, zob. tamże, s. 67-69.
20 Ossolineum, AWzK, sygn. 11599/III, s. 75-77.
21 Ossolineum, AWzK, sygn. 11721-11722/III.
22 Archiwum Kościełnickie Rodziny Wodzickich zostało zakupione przez Zakład Naukowy
im. Ossolińskich we Lwowie w 1939 r., lecz do czasu wybuchu drugiej wojny światowej nie
zostało zinwentaryzowane, dlatego nie wiadomo, kiedy wspomniane akta zaginęły. Na pod-
stawie ankiety z 1930 r., sporządzonej jeszcze przez rodzinę Wodzickich, można stwierdzić, iż
akta Kościelnik, Poręby i Prokocima składały się z trzydziestu trzech fascykułów, natomiast
w chwili obecnej zbiór liczy ich dwadzieścia dziewięć. Zob. J. Turska, Archiwum Wodzickich
z Kościelnik w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, „Rocznik Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich” 4,1953, s. 131.
23 Ossolineum, AWzK, sygn. 11722/III, s. 7-14. Z racji wynajmowania Prokocimia kolejnym dzier-
żawcom raczej nie stanowił on głównej siedziby rodowej.
Pałac w Krakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
107
XV w. zmieniali się właściciele majątku, który ostatecznie w połowie XVIII w.
trafił do rąk krakowskiej rodziny Wodzickich. Akt z 23 lipca 1741 r.16 sankcjonuje
prawne przekazanie Prokocimia przez Pawła Sanguszkę w dożywotnią dzierża-
wę dziekanowi katedralnemu i oficjałowi generalnemu krakowskiemu Micha-
łowi z Granowa Wodzickiemu17. W dokumencie podpisanym w Kolbuszowej
20 kwietnia 1742 r. przez syna Pawła, Janusza Aleksandra Sanguszkę, i Michała
Wodzickiego pojawił się zapis o możliwości wzniesienia przez dzierżawcę nowego
dworku, jednakże wydatkowana na ten cel suma nie mogła wynosić więcej niż
2000 złotych polskich18. Została ona jednak przez Wodzickiego przekroczona, gdy
w 1744 r. wzniósł nowy dwór i budynki gospodarskie warte w sumie 4500 złotych
polskich19. Na podstawie wypisu z ksiąg grodzkich Zamku Łuckiego wiadomo, iż
31 sierpnia 1747 r. dobra te zostały zakupione przez Michała Wodzickiego od właś-
ciciela Janusza Aleksandra Sanguszki za sumę 30 tysięcy złotych polskich20.
Zachowane inwentarze obszaru dworskiego w Prokocimiu obejmują lata
1706-178821, jednak część wstępna z opisem dworu i jego otoczenia występuje
w dokumentach do roku 1756, a kolejne zawierają tylko tzw. expensy i percepty
dworskie (spis wydatków i przychodów). Wiadomo jednak, że zbiór ten z całą
pewnością nie jest kompletny, gdyż część tek zaginęła22. Prawdopodobnie zawie-
rały one rachunki z późniejszych lat, możliwe, że również te dotyczące budowy
nowego pałacu, gdyż skrupulatność w prowadzeniu wcześniejszej dokumentacji
nie daje podstaw do twierdzenia, iż sporządzanie inwentarzy zostało całkowicie
zarzucone. Utwierdzają w tym także bardzo szczegółowe archiwalia odnoszące
się do innych majątków Wodzickich oraz prywatne rachunki właścicieli.
Najwcześniejszy inwentarz z 1706 r. zawiera wyłącznie opis folwarku, w którym
wspomniano tylko „wjazd do dworu”23. Na podstawie dokumentu wiadomo, iż
wejście do zabudowań folwarcznych prowadziło od Pasternika przez drewniane 16 17 18 19 20 21 22 23 *
16 Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Dział Rękopisów (dalej:
Ossolineum), Archiwum Wodzickich z Kościelnik (dalej: AWzK), sygn. 11722/ III, s. 238.
17 „Wodzicki Michał podkanclerzy koronny i biskup przemyski, z uszlachconej krakowskiej familii
mieszczańskiej, 1686-1764 w Warszawie. Poświęciwszy się stanowi duchownemu został 1713 ka-
nonikiem krakowskim, a r. 1746 otrzymał pieczęć mniejszą koronną i opactwo czerwieńskie pod
Warszawą. Odtąd wszystek czas prawie spędził na podróżach pomiędzy Krakowem, Warszawą
i Dreznem, gdzie, jako podkanclerzy, przy dworze królewskim często z urzędu przebywać
musiał. W r. 1752 otrzymał drugie opactwo mogilskie i 1759 biskupstwo przemyskie”, cyt. za:
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna z ilustracjami i mapami, 1.15, Warszawa 1903, s. 452.
18 Ossolineum, AWzK, sygn. 11602/III, s. 62-64, 87-89.
19 Poza dworem wzniesiono także: browar z całym wyposażeniem, spichlerz, stodołę, karczmę
przy gościńcu bocheńskim, folwark dla podstarościego z piekarnią, zob. tamże, s. 67-69.
20 Ossolineum, AWzK, sygn. 11599/III, s. 75-77.
21 Ossolineum, AWzK, sygn. 11721-11722/III.
22 Archiwum Kościełnickie Rodziny Wodzickich zostało zakupione przez Zakład Naukowy
im. Ossolińskich we Lwowie w 1939 r., lecz do czasu wybuchu drugiej wojny światowej nie
zostało zinwentaryzowane, dlatego nie wiadomo, kiedy wspomniane akta zaginęły. Na pod-
stawie ankiety z 1930 r., sporządzonej jeszcze przez rodzinę Wodzickich, można stwierdzić, iż
akta Kościelnik, Poręby i Prokocima składały się z trzydziestu trzech fascykułów, natomiast
w chwili obecnej zbiór liczy ich dwadzieścia dziewięć. Zob. J. Turska, Archiwum Wodzickich
z Kościelnik w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, „Rocznik Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich” 4,1953, s. 131.
23 Ossolineum, AWzK, sygn. 11722/III, s. 7-14. Z racji wynajmowania Prokocimia kolejnym dzier-
żawcom raczej nie stanowił on głównej siedziby rodowej.
Pałac w Krakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
107