Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

Piastowie, Przemyślidzi i Arpadowie
starali się uzyskać jak największą niezależ-
ność od potężnego sąsiada, jakim było Ce-
sarstwo Ottońskie, nie zawsze przychyłne
działaniom tego typu. Wystarczył jednak
stosunkowo krótki okres rządów Otto-
na III, w polityce którego ziemie młodych
europejskich dynastii odgrywały znaczącą
rolę, by rozpoczął się intensywny proces
ich usamodzielniania się. Oparcie w sta-
bilnych, a przede wszystkim suwerennych
metropoliach nadało ich dyplomatycznym
dążeniom nową jakość. W ten sposób ich
działania polityczne, wsparte instytucją
i powagą kościoła, zostały skierowane ku
realizacji ostatniego, ale najważniejszego
celu w drodze do konsolidacji władzy -
korony. Ordynariusze metropolii, przy
cesarskiej i papieskiej aprobacie, zgodnie
z ceremoniałem uczynili z barbarzyńców
cńnshanos reges. Nowi królowie stawali się
także pafrones et advocates ecctesiaeW Pre-
stiżowe zadania, jak manifestacja nowego
charakteru władzy czy wspierania kultu świętych, wymagały odpowiedniej opra-
wy, którą niewątpliwie tworzyła przede wszystkim architektura (ił. 4). Przykładem
takiej realizacji jest z pewnością forma i układ wnętrza archikatedry gnieźnień-
skiej, w której najważniejsze miejsce zajęła konfesja św. Wojciecha^. Podobny
układ prezentują także katedra w Poznaniu i kaplica pałacowa w Szekesfehervar,
a od drugiej połowy XI wieku ideowo dołączyła do nich również, zyskawszy od-
powiednią formę, katedra praska. Te monumentalne rozwiązania architektoniczne,
tworząc właściwy kontekst dla znajdujących się in medio ecciesiae grobowców
męczenników i królów, najpełniej ilustrowały oczekiwania, jakie pokładano
w architekturze z fundacji książęcych i królewskich. Rozmiarami podkreślały
przede wszystkim splendor fundatorów, a układem przestrzennym wprowadzały
i ustalały porządek oparty na zasadach nowej wiary^.
Nowi władcy dążenie do suwerenności oparli na dwóch potężnych filarach
wyrastających ze świętowojciechowego fundamentu: utworzeniu niezawisłej
organizacji kościelnej oraz wspieraniu rozkwitającego w całym ówczesnym
świecie monastycyzmu^. Opieka nad powstającymi opactwami była również
25 J. Strzelczyk, Zjazd gnieźnieński, Poznań 2000, s. 118-126.
26 T. Janiak, Z hadań naci przestrzenią liturgiczny romańskie; katedry w Gnieźnie, w: Architektura
romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Mazeam Począt-
ków Państwa Polskiego. Gniezno, 9-11 kwietnia 2008 roka, red. idem, Gniezno 2009, s. 155-160.
27 L. Kalinowski, Treści ideowe sztaki romańskiej w Polsce, w: Specalam artis. Treści dzieła sztaki
średniowiecza i renesansa, red. E. Karowska, Warszawa 1989, s. 40-42.
28 C.H. Lawrence, Monnstycyzm średniowieczny, tłum. J. Tyczyńska, Warszawa 2005; M. Pacaut,
Dzieje Clany, tłum. A. Ziernicki, Kraków 2010 (= Źródła Monastyczne. Opracowania, 14), s. 31-75,
477-521.

4. Przykłady organizacji
przestrzeni titurgicznej
wybranych kościołów:
a. Gniezno, katedra Wnie-
bowzięcia Najświętszej
Marii Panny i św. Woj-
ciecha. Oprać, autorka,
wg T. Janiak, Z badań nad
przestrzenią i/targficzną ro-
mańskiej katedry w Gnieźnie,
w: /irebitektara romańska
w Po/sce. Nowe odkrycia i in-
terpretacje. Materiały z sesji
naukowej w Muzeom Po-
czątków Państwa Polskiego,
Gniezno, 9-77 kwietnia 2008
roku, red. idem, Gniezno
2009, s. 167; b. Poznań, ka-
tedra św. św. Piotra i Pawła.
Oprać, autorka, wg A. Bu-
kowska, Najstarsza katedra
w Poznaniu. Problem formy
i jej genezy w kontekście
architektury około roku 7000,
Kraków 2013, s. 243-244;
c. Szekesfehervar, kościół
Najświętszej Marii Panny.
Oprać, autorka, wg A. Krato-
vanszky, „Orvendezz, kiraiyi
varos..." A Szuz Maria -
prepostsag es tempioma,
Szekesfehervar 2004, s. 2

Polityka w architekturze Potski, Czech i Węgier...

21