DOI Artikel:
Graczyńska, Marta: Polityka w architekturze Polski, Czech i Węgier od końca IX do końca XI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0024
jednym z elementów niezbędnych w tak ważnym dla religijnych neofitów pro-
cesie tworzenia wizerunku chrześcijańskiego władcy. Zaproszenie do swego
władztwa zgromadzeń żyjących według różnorodnych reguł (od eremickich
po wspólnotowe, kierujące się zarówno obrządkiem łacińskim, jak i greckim)
było nie tylko aktem religijnym, ale także politycznym i kulturowym. Ich po-
jawienie się nie tylko wzmocniło nową wiarę, ale przede wszystkim wsparło
polityczną pozycję młodych władców. Początkowa, misyjna funkcja klasztorów
uległa zmianie pod wpływem głębokiego kryzysu władzy w latach trzydziestych
i czterdziestych XI wieku, który uwidocznił się we wszystkich dziedzinach
ówczesnego życia. Nowa rola, jaką zaczęły spełniać opactwa, wiązała się z po-
niesieniem ciężaru odbudowy zniszczonych struktur, nie tylko kościelnych.
Druga połowa XI wieku była okresem intensywnej i niejako powtórnej chrystia-
nizacji. Był to też czas, w którym fundatorami kościołów byli ludzie wychowani
i działający przez całe swoje życie w środowisku na wskroś chrześcijańskim.
Fundacje i akty donacji były coraz częstsze, a dzięki nim skwapliwie budowano
także wizerunek władcy i jego rodu^. To na nich spoczywał obowiązek jak
najlepszego wyposażenia klasztorów, zarówno jeśli chodzi o ziemskie dobra
materialne, jak i święte relikwie, pozyskiwane dla wsparcia wiary i zapewnie-
nia pomyślności fundatorowi i jego poddanym^. Dlatego też klasztory, będąc
depozytariuszem relikwii, stały się miejscem pielgrzymek oraz pochówków
i wspomnień^. Tymi funkcjami zostały przez swoich fundatorów obarczone
na przykład opactwa w Tyńcu, Tihanie, Szekszardzie, Garamszentbenedeku
oraz w Somogyvarze.
Przemiany polityczne i kulturowe na obszarze Młodszej Europy nierozerwal-
nie łączyły się z rozwojem architektury monumentalnej. Założenia architekto-
niczne były realizowane zgodnie z potrzebami fundatorów, a w omawianym
okresie byli nimi władcy. Innymi słowy, to za pośrednictwem funkcji i wybrany-
mi do jej uwidocznienia formą i stylem architektura dawała wyraz ich dążemA
Początkowo zauważalna jest różnorodność formalna powstałych założeń, jednak
od końca XI wieku, wraz z umacnianiem się pozycji władcy oraz zmianami
w strukturach społecznych, różnicowały się potrzeby związane z formą założeń
architektonicznych będących częścią świata, w którym powstały, a zarazem
odbiciem jego kulturowych, społecznych, a przede wszystkim politycznych
potrzeb^. Przy znikomej ilości źródeł pisanych dotyczących wczesnych dziejów
władztw Piastów, Przemyślidów i Arpadów wydaje się, że to właśnie studia nad
architekturą powstałą między IX a XI wiekiem mogą stać się elementem uzu-
pełniającym wiedzę na temat procesów społeczno-politycznych zachodzących
na tych sąsiadujących ze sobą ziemiach.
29 M. Tomaszek, Klasztor i jego dobroczyńcy. Średniowieczna narracja o opactwie Braumeiler i ro-
dzie królowej Pych czy, Kraków 2007, E. Fugedi, Somogyvar/randa monostora, w: Szent Baszló
es Somogy var. Tanalmanyok a 900 eves somogyvari fences apatsag emlekezetere, red. K. Magyar,
Kaposvar 1992, s. 55-59.
30 R. Michałowski, Przyjaźń i dar w społeczeństwie karolińskim w świetle translacji relikwii, „Studia
Źródłoznawcze", 28,1985, s. 9-65.
31 G.M. Cantarelła, Comites aalae coelestis. Stadia z historii, kultury i duchowości Cluny
w średniowiecza, tłum. A. Haase et ał., Tyniec 2009 (= Źródła Monastyczne, 47), s. 537-576.
32 L. Kalinowski, Sztuka romańska a dziedzictwo karolińskie i ottońskie, w: Speculum artis, s. 64.
33 D. Treśtik, Pocatky Premyslovcu. Vstap Cecha do dejin (530-935), Praha 2008, s. 329-347.
22
ARTYKUŁY
Marta Gra czyń ska
cesie tworzenia wizerunku chrześcijańskiego władcy. Zaproszenie do swego
władztwa zgromadzeń żyjących według różnorodnych reguł (od eremickich
po wspólnotowe, kierujące się zarówno obrządkiem łacińskim, jak i greckim)
było nie tylko aktem religijnym, ale także politycznym i kulturowym. Ich po-
jawienie się nie tylko wzmocniło nową wiarę, ale przede wszystkim wsparło
polityczną pozycję młodych władców. Początkowa, misyjna funkcja klasztorów
uległa zmianie pod wpływem głębokiego kryzysu władzy w latach trzydziestych
i czterdziestych XI wieku, który uwidocznił się we wszystkich dziedzinach
ówczesnego życia. Nowa rola, jaką zaczęły spełniać opactwa, wiązała się z po-
niesieniem ciężaru odbudowy zniszczonych struktur, nie tylko kościelnych.
Druga połowa XI wieku była okresem intensywnej i niejako powtórnej chrystia-
nizacji. Był to też czas, w którym fundatorami kościołów byli ludzie wychowani
i działający przez całe swoje życie w środowisku na wskroś chrześcijańskim.
Fundacje i akty donacji były coraz częstsze, a dzięki nim skwapliwie budowano
także wizerunek władcy i jego rodu^. To na nich spoczywał obowiązek jak
najlepszego wyposażenia klasztorów, zarówno jeśli chodzi o ziemskie dobra
materialne, jak i święte relikwie, pozyskiwane dla wsparcia wiary i zapewnie-
nia pomyślności fundatorowi i jego poddanym^. Dlatego też klasztory, będąc
depozytariuszem relikwii, stały się miejscem pielgrzymek oraz pochówków
i wspomnień^. Tymi funkcjami zostały przez swoich fundatorów obarczone
na przykład opactwa w Tyńcu, Tihanie, Szekszardzie, Garamszentbenedeku
oraz w Somogyvarze.
Przemiany polityczne i kulturowe na obszarze Młodszej Europy nierozerwal-
nie łączyły się z rozwojem architektury monumentalnej. Założenia architekto-
niczne były realizowane zgodnie z potrzebami fundatorów, a w omawianym
okresie byli nimi władcy. Innymi słowy, to za pośrednictwem funkcji i wybrany-
mi do jej uwidocznienia formą i stylem architektura dawała wyraz ich dążemA
Początkowo zauważalna jest różnorodność formalna powstałych założeń, jednak
od końca XI wieku, wraz z umacnianiem się pozycji władcy oraz zmianami
w strukturach społecznych, różnicowały się potrzeby związane z formą założeń
architektonicznych będących częścią świata, w którym powstały, a zarazem
odbiciem jego kulturowych, społecznych, a przede wszystkim politycznych
potrzeb^. Przy znikomej ilości źródeł pisanych dotyczących wczesnych dziejów
władztw Piastów, Przemyślidów i Arpadów wydaje się, że to właśnie studia nad
architekturą powstałą między IX a XI wiekiem mogą stać się elementem uzu-
pełniającym wiedzę na temat procesów społeczno-politycznych zachodzących
na tych sąsiadujących ze sobą ziemiach.
29 M. Tomaszek, Klasztor i jego dobroczyńcy. Średniowieczna narracja o opactwie Braumeiler i ro-
dzie królowej Pych czy, Kraków 2007, E. Fugedi, Somogyvar/randa monostora, w: Szent Baszló
es Somogy var. Tanalmanyok a 900 eves somogyvari fences apatsag emlekezetere, red. K. Magyar,
Kaposvar 1992, s. 55-59.
30 R. Michałowski, Przyjaźń i dar w społeczeństwie karolińskim w świetle translacji relikwii, „Studia
Źródłoznawcze", 28,1985, s. 9-65.
31 G.M. Cantarelła, Comites aalae coelestis. Stadia z historii, kultury i duchowości Cluny
w średniowiecza, tłum. A. Haase et ał., Tyniec 2009 (= Źródła Monastyczne, 47), s. 537-576.
32 L. Kalinowski, Sztuka romańska a dziedzictwo karolińskie i ottońskie, w: Speculum artis, s. 64.
33 D. Treśtik, Pocatky Premyslovcu. Vstap Cecha do dejin (530-935), Praha 2008, s. 329-347.
22
ARTYKUŁY
Marta Gra czyń ska