Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

o

10 m

daty roku 1000 beztranseptowa
bazylika z trójapsydialnym zam-
knięciem od wschodu zastąpiła
rotundę jednoapsydową^ (il. i, 2).
Hipotetyczne wcześniejsze zało-
żenie centralne obejmuje dwa
aneksy, z których jeden, rekon-
struowany jako budowla na rzu-
cie zbliżonym do ćwierci koła, jest
przez archeologa identyfikowany
z kaplicą grobową św. Wojciechah
Zewnętrzna krawędź łukowatej
partii muru, biegnącej od punk-
tu na obwodzie nawy do prostej
ściany szczytowej zamykającej
aneks od północy, stanowi wyci-

1. Gniezno, katedra Wnie-
bowzięcia Najświętszej
Marii Panny, usytuowanie
rekonstruowanej rotundy
(A) wzgtędem najwcześniej-
szego założenia bazytiko-
wego wg Tomasza Janiaka:
B - aneks północny;
C - aneks południowo-za-
chodni. Wg Z. Kurnatowska,
The Sfrong/io/d /n Gn/ezno /n
the Ł/ghf of O/der and More
Recent Stad/es, w: Po//sń
Lands at tńe 7urn of the F/rst
and t/ie Second M//!enn/a,
red. P. Urbańczyk, Warsaw
2004, s. 192

26

nek okręgu o średnicy długości 9 m - a tym samym o wymiarach analogicznych
do nawy rotundy (zob. il. 2 B-C). Zaproponowane przez Janiaka powiązanie
zespołu reliktów wzbudziło wątpliwości Dariusza Sikorskiego, który zauważył, że
w ten sposób jest implikowane zastosowanie dwóch zupełnie różnych konstrukcji
fundamentów, na których miałaby się wspierać ta sama niewielka konstrukcja^.
Równie niepokojący w tej teorii jest fakt, że aneks o podobnym, ćwierćkolistym
3 Zarys historii badań archeologicznych do roku 2010 zob. T. Janiak, Stanowiska 14 i 15 w Gnieź-
nie, passim. Etapy prac prowadzonych do początku lat siedemdziesiątych XX wieku omó-
wiła G. Mikołajczyk, Początki Gniezna. Stadia nad źródłami archeologicznymi, Poznań 1972
(= Muzeum Archeologiczne w Poznaniu. Biblioteka Fontes Archaeologici Posnanienses, 1) (tam
zestawienie literatury). Hipoteza Janiaka, dobrze osadzona w kontekście analogii zbliżonych
czasowo, geograficznie, funkcjonalnie i ideowo, została uznana przez środowisko naukowe za
prawdopodobną - choć nie bez zastrzeżeń, zob.: T. Rodzińska-Chorąży, Zespoły rezydencjonałne
i kościoły centralne na ziemiach polskich do połowy XTT wieka, Kraków 2009, s. 62-64, 80-81
oraz 165-186; eadem. Drewno i kamień, s. 17,19; D.A. Sikorski, Wczesnopiastowska architektara
sakralna, s. 33, 47. Por. P. Urbańczyk, Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń 2012, s. 303.
4 T. Janiak, Relikty romańskich kon/esji św. Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej, w: 1000 lat
Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 63; idem, Uwagi na
temat ottońskiej konjesji świętego Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej w świetle źródeł histo-
rycznych i archeologicznych ftzw. kon/esja TT), w: Trakt cesarski: Tława-Gniezno-Magdeharg, red.
W. Dzieduszycki, M. Przybył, Poznań 2002, s. 375; idem, Problematyka wczesnych ^dz kościoła
katedralnego w Gnieźnie, w: Początki architektury monumentalnej w Polsce. Materiały z sesji
naukowej, Gniezno, 20-21 listopada 2003 roku, red. idem, D. Stryniak, Gniezno 2004, s. 91-95;
T. Janiak, Dotychczasowe wyniki prac badawczych nad wczesnymi Rdzami architektonicznymi
katedry w Gnieźnie, „Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski" 3, 2006, cz. 1, s. 140-141; idem,
Z badań nadprzestrzenią liturgiczną romańskiej katedry w Gnieźnie, w: Architektura romańska
w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Pań-
stwa Polskiego, Gniezno, 9-11 kwietnia 2008 roku, red. idem, Gniezno 2009, s. 134-135. Punktem
wyjścia rekonstrukcji stał się rów fundamentowy o łukowatym kształcie i szerokości średnio
0,7 m, uchwycony na odcinku ok. 3,4 m, w którego wypełnisku zaobserwowano gruby podkład
prawie czystej zaprawy. Innym uwzględnianym przez Tomasza Janiaka elementem są relikty
prostoliniowej struktury, biegnącej w kierunku wschód-zachód, która powinna zetknąć się
z przedłużeniem owego łukowatego fundamentu od zachodu, a z rekonstruowaną ścianą okrągłej
nawy kościoła od wschodu. Odsłonięty fundament tego obiektu zbudowano z kamieni polnych,
ułożonych w wąskim rowie, podczas gdy niewielki fragment muru naziemnego, odkryty przy
zachodnim końcu fundamentu, wykonano z płytek w technice opas mcerfam.
5 D.A. Sikorski, Wczesaopiasfowska arch dek fara sakralna, s. 33.

ARTYKUŁY Masza Sitek

1. Gniezno, katedra Wnie-
bowzięcia Najświętszej
Marii Panny, usytuowanie
rekonstruowanej rotundy
(A) wzgtędem najwcześniej-
szego założenia bazytiko-
wego wg Tomasza Janiaka:
B - aneks północny;
C - aneks południowo-za-
chodni. Wg Z. Kurnatowska,
The Gfronąńold /n Gn/ezno /n
the L/ght of Older and More
Recent Stud/es, w: Pol/s/i
Lands at tde 7urn of the F/rsf
and f/ie Second M/llenn/a,
red. P. Urbańczyk, Warsaw
2004, s. 192

26